У Ноч музеяў у Заслаўі адкрылі Музей беларускай маляванкі
У пятніцу, 19 мая, у Ноч музеяў адкрыўся новы Музей беларускай маляванкі ў складзе Гісторыка-культурнага музея-запаведніка «Заслаўе».
20.05.2023 / 11:55
Маляваныя дываны Язэпа Драздовіча ў экспазіцыі новага музея. Фота: Культура і мастацтва
У музеі па вуліца Дачная, 13 прадстаўлена ўнікальная калекцыя маляваных дываноў — непаўторнага прыкладу беларускага дэкаратыўнага мастацтва. Традыцыя маляваных дываноў вядомая на Беларусі з канца XIX стагоддзя, але найбольшае іх распаўсюджанне прыпала на 1930—1950-я гады. Гэты час адзначыўся актыўнай перабудовай вясковага жыцця і зменай інтэр’еру сялянскіх хат. У жаданні ўпрыгожыць сваё жытло беларусы знаходзілі найбольш танныя і менш працаёмкія альтэрнатывы дарагім карцінам, тканым дыванам ці шпалерам.
Такой альтэрнатывай сталі маляваныя дываны, якія ствараліся на саматканым ільняным палатне або цыраце. Малюнак наносіўся пэндзлем, а таксама з дапамогай выразаных уручную з кардона, гумы ці бульбіны трафарэтаў. Існавала і змешаная тэхніка: выява па цэнтры дывана малявалася, а бардзюр наносіўся трафарэтам. Мастакі-самавукі для работы выкарыстоўвалі алейныя або клеявыя фарбы, якія самі і выраблялі.
На фарбаваным у чорны колер палотнішчы малявалі раслінна-арнаментальныя, сюжэтна-тэматычныя кампазіцыі. Майстры часта стваралі на палатне ідылічную (райскую) карціну свету згодна з уласнымі ўяўленням і фантазіям. Сюжэты чэрпалі адусюль: з жыцця, з іканапісу, з рэпрадукцый карцін (у тым ліку на цукерачных абгортак).
Рэканструкцыя інтэр'еру сялянскай хаты. Над дзіцячым ложкам казачная маляванка. Фота: Tochka.by
Дыван замаўлялі ў якасці падарунка на вяселле, народзіны дзіцяці ды іншыя святы. Яны маглі быць часткай пасагу, тады на дыване змяшчаліся ініцыялы маладой заказчыцы, а пра захаванне аўтарства народныя мастакі, для якіх гэтая праца была дадатковым заробкам, асабліва не думалі.
Музей-запаведнік у Заслаўі пачаў работу па зборы калекцыі маляванак яшчэ з 1988 года, набыўшы творы Язэпа Драздовіча. Тады ж былі арганізаваны экспедыцыі на радзіму мастака — Глыбоччыну. Мастак па адукацыі, ён быў вымушаны зарабляць на жыццё, малюючы дываны, дзякуючы чаму з’явіўся ўзорны прыклад мастацкага сінтэзу народнага і прафесійнага. Музею-запаведніку ўдалося здабыць вялікую калекцыю маляваных дыванаў Драздовіча, якая цяпер складаецца з 32 работ. Яшчэ 28 дываноў захоўваюцца ў музеі культуры і побыту ў Германавічах, дзе мастак калісьці стварыў культурны асяродак.
У музеі-запаведніку таксама захоўваецца 11 з 13 вядомых маляваных дываноў народнай мастачкі са Случчыны — Алены Кіш. Цікавасць прадстаўляюць маляваныя дываны мастакоў-самавукаў М. Марозькі, Г. Кузаўкова, І. Ворсы, Ф. Сухавілы, Н. Зосіка, Я. Вайцешык.
Частка экспазіцыі, прысвечаная творчасці Алены Кіш. Фота: Культура і мастацтва
Агулам экспедыцыі па беларускіх рэгіёнах дазволілі музею-запаведніку сабраць найвялікшую калекцыю маляваных дываноў у краіне — больш за 250 адзінак.
Такая вялікая колькасць прадметаў у калекцыі і рост цікавасці беларусаў да гэтага віду інсітнага (наіўнага) мастацтва падштурхнулі гісторыка-культурны музей-запаведнік «Заслаўе» да стварэння асобнага музея ў сваёй структуры.
Маляваныя дываны з кветкамі і райскімі птушкамі. Фота: Realt.by
Пад музей адведзены будынак былога флігеля палаца Пшаздзецкіх (дарэчы, у іх мінскім палацы цяпер размяшчаецца Мастацкая галерэя Міхаіла Савіцкага), уладальнікаў Заслаўя ў XVIII — XIX стагоддзях. Па некаторых звестках, тут размяшчалася палацавая бібліятэка, карцінная галерэя і сцэна для тэатральных выступленняў падчас буйных ярмарак, што праводзіліся ў Заслаўі чатыры разы на год, і розных святаў. Але ў наш час будынак выглядае як тыповая пабудова ў якім-нібудзь аграгарадку: персікавая афарбоўка сцен, пластыкавыя вокны, вішнёвая металачарапіца ды падшыўкі даху сайдынгам.
Са знешнім выглядам выразна кантрастуе сучасны дызайн экспазіцыі, распрацаваны наваполацкай кампаніяй «Мастак-сэрвіс». Прадуманае асвятленне дапамагае засяродзіць увагу на творах. Прастору музея пад розныя патрэбы дазваляюць хутка мадэрнізаваць мабільныя перагародкі. Сярод сучасных навінак — VR-акуляры, з дапамогай якіх наведвальнікі могуць трапіць у прастору маляванага дывана.
Шырокую папулярнасць маляваныя дываны набылі ў апошнія гады, калі беларусы ўсвядомілі сябе паўнавартаснай нацыяй і перасталі саромецца сваёй культуры, асабліва сялянскай. Наіўныя вобразы з маляванак першай паловы XX стагоддзя, як выявілася, добра перагукаюцца з сучаснай мастацкай і масавай культурай. «Мемныя» львы з дываноў Алены Кіш ці маляваныя пейзажы Драздовіча былі перанесены ў якасці прынтоў на моладзевыя світшоты, шоперы, сталі стыкерамі ў месенджарах і налепкамі на ноўтбуках. Можна сказаць, што гэтая традыцыя здабыла другое жыццё, але вялікія пласты беларускай культуры яшчэ толькі чакаюць, калі на іх нарэшце звернуць увагу.