«Дзіця змарнуеце!»
— У чалавеку закладзеныя гены, але фармуе яго асяроддзе. Што паўплывала на Юрыя Пацюпу?
— Усё ўплывала… У свой час і па-свойму! Але вёска Дамэйкі, што пад Лідаю, дзедаў хутар, бо вёска разбітая на хутары, — уплываў найбольш.
Дамэйкі вызначылі ўвесь мой далейшы жыццёвы шлях. Нездарма кажуць, чалавек як асоба фармуецца да пяці гадоў.
У мяне там прайшло маленства. З года да сямі. Бабуля, як толькі мне споўніўся год, заявіла бацьком: «Дзіця змарнуеце!» І забрала мяне да сябе. З гэтага ўсё і пачалося.
Я не ведаў, што такое дзіцячы садок. Маімі выхаваннікамі былі дзед, баба ды прабаба. Асабліва прабаба.
І прырода — бясконцыя палі, вялізны сад, лясок пры хаце, традыцыйны лад жыцця… Вось такое дзядзькаванне!
Да сямі гадоў я не чуў аніводнага рускага слова (не чуў і мацюкоў) — толькі мясцовы дыялект.
Я і цяпер магу скласці дыялектны слоўнік Лідчыны з памяці (што, зрэшты, і раблю пры нагодзе). Так што
беларуская мова родная для мяне не намінальна, а з самых вытокаў. Другая мова, якую я пачуў у сваім жыцці, была польская. А расейская — толькі трэцяя. Можа, гэтак і нясціпла казаць, але сёння я адчуваю сябе апошнім магіканінам.
Маё пакаленне, і нават старэйшыя за мяне людзі (пра малодшых і не гавару!), ведаюць народную мову, у лепшым разе, — фрагментарна. Гэта засмучае, але і падгарашчвае. Бо ёсць адказнасць: калі я не данясу таго, што ведаю, што ў свой час неслі Ян Станкевіч, Ян Скрыган, ад сваіх дзядоў, як я ад сваіх, то так яно і занікне, і беларуская мова шмат страціць ад сваёй самабытнасці.
Чайка, Кудош, Кухта
— Раскажы трохі больш пра сваіх лідскіх дзядоў і бабаў.
— Дзед, Чайка Браніслаў, і баба, Чайка Марыя (у дзявоцтве Кудош), прабаба Юзэфа Кудош (у дзявоцтве Кухта) — гэта мае продкі па кудзелі і мае першыя выхаваннікі. Хто яны? Простыя беларускія сяляне-католікі,
з моцнымі сантыментамі да польскай культуры, што, прызнаюся, і мяне ў свой час не абмінула.
У католікаў вельмі высокае пачуцце самадысцыпліны, стрыманасці, а гэта выхоўвае годнасць і адказнасць за ўчынкі. Калі ўсе гэтыя якасці акрэсліць адным словам, то найлепш падышло б — шляхетнасць.
Вядома, як і ў многіх іншых беларусаў, у нашым родзе была шляхта: дзявочае прозвішча маёй прапрабабы, Юзэфінай маці, Карловіч, яна была шляхцянка. (Цікава б спраўдзіць, ці няма там якога сваяцтва з Янам Карловічам, бо геаграфічна ўсё сходзіцца.) Але не гэта галоўнае. Я маю на ўвазе шляхетнасць як норму жыцця, тое, што высока цанілася ў Дамэйках, да чаго ўсе імкнуліся.
Мае продкі былі з заможных сялян, аднак асновай іх дабрабыту была не хітрасць, як цяпер модна, не сквапнасць, не прыстасавальніцтва, а праца і набожнасць.
Менавіта працаю і набожнасцю, вернасцю дзядоўскай традыцыі яны дасягалі найбольшых вышынь, сапраўднай арыстакратычнасці.
А тыя, хто шукаў крывых і лёгкіх дарог, не шанаваліся і рана ці позна ішлі, як у нас казалі, у сабачую скуру, збіваліся з тропу.
Малы Юрасік з дзедам і бабай у Дамэйках.
У католікаў высокае пачуцце самадысцыпліны
У дзеда былі яшчэ два браты: старэйшы, Ян, вывучыўся за сталяра, сярэдні, Міхась, — за шаўца, а дзед меўся быць кавалём, але не паспеў. Надышла вайна, двух старэйшых братоў забралі ў польскае войска, а дзед быў замалады, ён застаўся на гаспадарцы. У выніку старэйшы брат загінуў, сярэдні — трапіў у палон, тройчы ўцякаў, пакуль не атрымаў у пакаранне канцлагер, па вайне — асеў ва Уроцлаве. Прыйшлі калгасы — дзед стаў калгаснікам, далучылі зямлю да птушкафабрыкі — рабочым птушкафабрыкі.
Баба Маня ўсё жыццё прабыла хатняй гаспадыняй, разам са сваёй маці, Юзэфай, гадавала мяне і брата.
Прабаба Юзэфа была выдатнай апавяданніцай, ведала шмат казак, у Першую сусветную вайну, яшчэ дзяўчынкай, трохі вывучыла нямецкую мову. Перш чым нешта нам апавесці: пыталася: «Што вам расказаць, праўду ці байку?» Калі байку, то мелася на ўвазе казку. Калі праўду, то нешта з перажытага: з уласнага маленства, пра вайну або эпізод з Бібліі.
Біблійныя эпізоды ў яе перамешваліся з апакрыфічнымі народнымі сюжэтамі. Пакуль падрос — амаль усё Евангелле я ведаў у прабабіным пераказе. Ад дзеда таксама шмат чаго пачуў, асабліва з гісторыі.
Баба Маня была песенніцай, ад яе, ужо ў студэнцкія гады, я паспеў запісаць крыху песень і прыпевак.
Вы запыталіся пра маіх лідскіх дзядоў, таму пра іх і расказваю. Сапраўды, я рос у іх на воку.
Але ніколі не забываюся і сваіх касцюковіцкіх продкаў па мячы: дзеда Фёдара, бабу Вольгу. Нямала ў мяне і ад іх, кажуць, дзедаў брат Міхей любіў гаварыць рыфмаванымі экспромтамі, а дзед, былы партызан, палітрук роты, на памяць ведаў усю «Новую зямлю» Якуба Коласа. У маленстве мяне вельмі смяшыла, калі дзед даводзіў, што Капернік — беларус. Пісьменнік Іван Чыгрынаў слаў дзеду Фёдару, як былому партызану і свайму земляку, віншавальныя паштоўкі. Між іншым, адзін з герояў Чыгрынава мае прозвішча Пацюпа.
— Маленства — што ад іх засталося ў памяці найбольш?
— Вельмі любіў, як дзед прыязджаў з работы на возе, запрэжаным рыжым канём, прывозіў гасцінцы, а потым мы з братам ляжалі ў возе на свежай скошанай траве і глядзелі ў неба. Яскрава помню летнюю пару, калі да нас прыязджалі сваякі з Польшчы.
Асабліва хораша было ўночы: свецяцца парасчыняныя вокны і, як павар’яцелыя, стракочуць конікі. Здавалася, лету і шчасцю не будзе канца.
«Навукі і сумленнасці»
— Што ў табе засталося ад бацькоў? Хто яны былі? Дзе яны цяпер?
— Бацька, Віктар Пацюпа, прыехаў вучыцца ў Полацкі лясны тэхнікум з Касцюковіцкага раёна, мама, Галіна Чайка, — з Лідскага. Там, у Полацку, калі яны былі яшчэ студэнтамі, я і нарадзіўся. Мо таму цэлы век і вучуся. Два рэгіёны Беларусі сустрэліся ў трэцім, і з кожным я адчуваю пэўную повязь.
Бацькі Юрася Пацюпы Віктар і Галіна, 1963 год.
Мае бацькі цэлы век працавалі інжынернымі работнікамі лясной гаспадаркі. Кажуць, нібыта я не пайшоў іх дарогаю, але гэта не зусім так. Прырода, лес — душа маіх вершаў. Я адчуваю, што працягваю справу бацькоў у вершах. І наагул, не бачу без прыроды паэзіі. На жаль, я быў яшчэ школьнікам, калі бацька загінуў на паляванні. Мама ўсё сваё жыццё пасля смерці бацькі прысвяціла сваім дзецям, мне і брату. Цяпер жыве, як і раней, у Азёрах, рэгулярна ходзіць у касцёл. Яна, як і бацька, вымагала ад мяне дзвюх рэчаў: навукі і сумленнасці. Гэтага было дастаткова.
«Бацькі вымагалі ад мяне дзвюх рэчаў: навукі і сумленнасці».
Мае бацькі шчыра аддавалі сябе рабоце і ніколі не дбалі пра кар’еру, узнагароды. Не былі ў партыі, але і не ганілі савецкай сістэмы.
Я ніколі не чуў, каб яны ўхвалялі поспех, здабыты подласцю, хцівасцю, хлуснёй. Бацька казаў: «Я большы камуніст, чым тыя, хто ў партыю лезе».
Г.зн. ён шанаваў саму ідэю камунізму, але партыйны кар’ерызм яму быў агідны. Мама з першага класа стала купляць мне кнігі. Артыкулы з часопісаў пра мастацтва, рэпрадукцыі — таксама збірала і аддавала мне. Патроху я так захапіўся кнігамі, што чытаў крадком нават на ўроках. А цяпер кніг у мяне так шмат, што няма дзе ўсе захоўваць, і маму гэта ўжо не вельмі цешыць.
У войску я выпрацаваў тэорыю моцнай асобы
— Сталенне. 14 гадоў, 15 гадоў, 16… Гэта было як, калі і чаму? За што цяпер сорамна?
— У мяне было познае сталенне. Усе мае аднакласнікі бегалі на танцы, а я прынцыпова ігнараваў. Усе каштавалі віно, гарэлку, а я пастанавіў зусім не піць. На выпускным мяне так і не ўгаварылі выпіць. А сорамна было тады, калі не мог даць адпору, калі баяўся, таму ўсімі сіламі стараўся перамагчы гэтае пачуццё. У Лідзе, помніцца, хуліганы ў кінатэатры паабяцалі пабіць, дык я наўмысна не сеў у аўтобус, пайшоў пехатою.
Цяжэй было ў войску, там сістэма ціску адладжаная ідэальна. Менавіта ў войску я выпрацаваў тэорыю моцнай асобы, паводле якой падзяліў людзей на слабых, якія не могуць даць адпору, сярэдніх, якія могуць адбараніць сябе, і, урэшце, наймацнейшых, якія могуць узняцца над уласнымі слабасцямі дзеля іншых людзей.
Менавіта ў войску я выпрацаваў тэорыю моцнай асобы, паводле якой падзяліў людзей на слабых, якія не могуць даць адпору, сярэдніх, якія могуць адбараніць сябе, і, урэшце, наймацнейшых, якія могуць узняцца над уласнымі слабасцямі дзеля іншых людзей.
Пазней, у студэнцкія часы, гэтая тэорыя ледзь не прывяла мяне да жыццёвага краху. Толькі тады я зразумеў, што нешта тут не тое і сказаў сабе: «Мне ўсё роўна, моцны я ці слабы. Галоўнае — гнуць сваю лінію».
Я ўдзячны ўсім сваім настаўнікам, але найбольшы ўплыў на мяне зрабіла настаўніца рускай мовы, Рудава Святлана Васілеўна. Яна навучыла пісаць з фантазіяй і любоўю, ёй нельга было здаць убогую адпіску ў якасці школьнага сачынення. Яна ж падтрымала і ўхваліла мае першыя паэтычныя спробы. Тыя паэтычныя спробы былі рэдкія, аж пакуль я ў дзясятым класе па вушы не закахаўся ў дзяўчыну з сёмага класа. Яшчэ раней, у пятым класе, калі гэтая дзяўчынка вучылася ў другім і гуляла на перапынках з сяброўкамі, я не мог адвесці ад яе вачэй. У пятым класе я і думаць не думаў пра каханне, але нешта няўлоўнае, нейкая грацыя прымушалі стаяць і ўзірацца. З закаханасці пачаліся вершы. Гэта, напэўна, і было галоўным за ўсе школьныя гады.
Пазней, калі вучыўся ў Лідзе ў вучылішчы, нават хадзіў здаваць кроў, каб атрымаць выходныя і сустрэцца са сваёй дзяўчынай.
А яшчэ, у школе я часам задаваў праблемныя пытанні. Шчыра, без задняй думкі. Настаўніца гісторыі была ў шоку, хоць і не паказвала гэтага, калі запытаўся, ці праўда, што ў Катыні пастралялі польскіх афіцэраў. На ўроку фізікі я даводзіў, што з пастулатаў Бора вынікае тоеснасць матэрыі і энергіі. А на ўроку літаратуры, што чалавечае жыццё важнейшае за варожы танк, важнейшае за сцяг, і нельга ўхваляць падобны гераізм. Цяпер я думаю, што ўсё складаней, але тады без максімалізму не абыходзілася.
Свабоду не апісаць, яе можна толькі перажыць
— Універ. Быў нейкі асаблівы дух Гарадзенскага ўнівера ці не? Нарэшце, чаму ты ўсё ж пераехаў з Горадні ў Менск? Гэта не была «здрада месцу»?
— Менавіта ва ўніверсітэце я канчаткова сфармаваўся як асоба. Разам з перабудовай прыйшла свабода, а
хто хоць раз дыхнуў паветра свабоды, ужо ніколі не зможа жыць у няволі.
У той час па ўсёй Беларусі пачалі ўтварацца г. зв. нефармальныя суполкі — у Менску «Талака», «Тутэйшыя», у Горадні — «Паходня», потым — імя Максіма Багдановіча, у Лідзе — «Рунь» і г. д. Менавіта ў гэтых суполках я знайшоў сяброў і аднадумцаў, усё, што было дагэтуль, — як перадгісторыя. Мы былі студэнтамі, хто ўніверсітэта імя Янкі Купалы, хто — медінстытута (толькі чамусьці не помню студэнтаў з сельгасінстытута).
Мы вучыліся, сябравалі і будавалі новую Беларусь. Тое пачуццё ўздыму нельга перадаць словамі, яго можна толькі перажыць.
Студэнты 1-га курса Гродзенскага ўніверсітэта ў студэнцкім інтарнаце, 1987 год. «Кучаравы на пярэднім плане, — расказвае Юрась Пацюпа, — Вовік Козыраў, мой універаўскі сябар і аднакурснік, цяпер — Уладзімір Козыраў — журналіст, спартыўны аглядальнік, з сярэдзіны 90-х носіць пагоны, бо працуе ў міліцэйскай газеце. Усе з рускага аддзялення, бо я толькі на ІІ-м курсе перавёўся на беларускае», — расказвае Юрась.
Калі б не перспектыва, то студэнцкае жыццё магло б замкнуцца на кіслым студэнцкім інтэрнаце, на нудным дзяньгубстве. Пасля першага курса я выехаў з інтэрната на кватэру (яны тады каштавалі капейкі) — не хацеў залежаць ад агульнага бязладдзя, хацеў вучыцца.
А потым, з нечаканай прапановы Дануты Бічэль, перавёўся на завочнае аддзяленне, пайшоў працаваць у Бюро прапаганды мастацкай літаратуры пры Саюзе пісьменнікаў. Аб’ездзіў амаль усе раёны.
Калі чалавек дзеліць каханне між рознымі асобамі, яно драбнее
— Прабач, але перавяду гаворку на каханне. Людзі расказваюць, што ты сапраўдны паэт, што для цябе ў табе галоўнае. Гэта калі браць паэзію. А калі браць жыццё, то што ў цябе было не адно вялікае каханне, а некалькі вялікіх каханняў. Часам балючых. Чаму так? Як гэта было, з гледзішча паэта? Што цяпер з тваімі каханымі? Увогуле, чалавек — манагамная ці палігамная жывёла?
— Сапраўдны паэт? Гэта найвышэйшая пахвала, якую я не маю права ні пацвердзіць, ні аспрэчыць. Хай іншыя мяркуюць. Што б ні меркавалі. А тое, што паэзія і каханне, паэзія і жанчына, спарышы — чыстая праўда. Я даўно думаю пра няпісаны кодэкс паэта. Стаць паэтам — гэта не толькі пісаць вершы. Вершы можна закінуць, і тады паэзіяй будзе маўчанне. Стаць паэтам — гэта як уступіць у рыцарскі ордэн. Гэта своеасаблівая адказнасць.
алі мяне ў студэнцкія гады спрабавалі вербаваць КДБ, я ўрэшце перапыніў настойлівыя прапановы фразаю: «Я не змагу пісаць вершы, калі буду жыць падвоеным жыццём». І атрымаў у адказ: «Не патрыёт Вы… не патрыёт…»
Дык вось, кодэкс паэта наказвае жыць, як пішаш. Калі ты загаварыў пра хараство і каханне, дык будзь гатовы плаціць за слова жыццём.
А калі ты не жывеш так, як пішаш, дык і пісаць не варта.
Гэта не маралізатарства — гэта эстэтыка. Але ёсць і іншы кодэкс. Мужчына павінен ахвяраваць сябе справе, рабоце, пакліканню, наканаванню, а не трымацца за жаночую спадніцу. Наагул, з гадамі перастаеш купляцца кожнай яркай спадніцай. Што паробіш, часта заўважаеш, што не толькі супярэчлівыя імператывы, але і рамантызм з цынізмам мусяць ужывацца ў адной асобе. Я даўно прыйшоў да высновы, што цынік — гэта расчараваны рамантык.
А каханне, калі яно здараецца, адкрывае такія абсягі, такія фарбы, пра якія ты і не здагадваўся, пакуль калупаўся ў побыце, у дробным флірце.
Закаханы чалавек усведамляе сябе роўным з Сусветам.
І шкадаваць пра нязбытнае каханне не варта. Калі яно было — яно заўжды з табою. У небе па-за часам усё жыве, што было, што ёсць, што будзе… Я кажу банальныя рэчы, але яны прыходзяць да нас, як вялікае асабістае адкрыццё. А пра свае ўласныя каханні магу сказаць словамі Мандэльштама: «Греки сбондили Елену по волнам, Ну, а мне соленой пеной по губам». Я ўлюбчывы і ў той жа час адналюб. Як спалучыць гэтыя супярэчнасці — не ведаю. Па-мойму, кахаць можна і не адну жанчыну. Хто сказаў, што адну! Але
чалавеку даецца адно вялікае Каханне, і чым больш ён яго дзеліць паміж рознымі асобамі, тым больш драбнее ягонае Каханне.
А яшчэ кожны чалавек мае права сказаць: «Я не той, хто быў учора».
Верш маладнякоўцаў — гэта ўжо расейскі верш
— Цяпер да паэзіі. Здаецца, ты закаханы ў паэзію ХІХ, пачатку ХХ стагоддзя, якую многія абмінаюць. Цётка, Стары Улас, Янка Лучына — гэта ўсё твае героі. Чаму? Гэта рэдкае гурманства.
— Так, шчырая праўда. Беларускую літаратуру XIX — пачатку XX, нават асобныя тэксты XVII–XVIII стагоддзяў я называю літаратурай «арганічнай пары». Мне не даюць спакою загадкі Альгерда Абуховіча, Войслава Савіча-Заблоцкага, Францішка Багушэвіча. Пра Максіма Багдановіча можна і не ўспамінаць, ім я займаюся ўсё сваё сведамае жыццё, але Альберт Паўловіч, Гальяш Леўчык цікавыя не ў меншай ступені.
XIX стагоддзе — гэта пара, калі народны дух урэшце прарваў абалонку кніжнасці і выявіў сябе ў такім багацці і разнастайнасці пры вонкавай прастаце, якія нам яшчэ вывучаць і вывучаць. Пазней верх узяла русіфікацыя, саветызацыя і ўніфікацыя. Верш маладнякоўцаў — гэта ўжо расейскі верш. Здаецца, я пісаў пра тое, што ў студэнцкія гады захапляўся складам мыслення, вобразным ладам літаратуры арганічнай пары. У 1990-я гады — спасцігаў для сябе арганічную беларускую мову праз напластаванні розных версіяў, варыянтаў і ўплываў. А з 2000-х — стаў адкрываць загадку беларускага вершавання. Няхай хто з маладых паэтаў ды, зрэшты, і карыфеяў нашага цэху разгадае, як «зроблены» вось гэты верш Старога Уласа:
Доўга у хаце нашыя брацці
Рукі злажыўшы сядзелі,
Бо, як на згубу, дождж ліў як з лубу,
Ліў праз чатыры нядзелі.
Цяпер жа многа выслаўляць Бога
За яго ласку патрэба,
Як за пагоду, так за уроду,
Што яе выслаў нам з неба.
Хай разгадае. Тады разбярэ мову. А потым паспрабуе напісаць такім самым памерам. Баюся, далёка не кожны дасць рады.
Калі ж вярнуцца да майго хутарскога маленства, то мой шлях і шлях пісьменнікаў-нашаніўцаў у ісце нічым не адрозніваецца, як быццам мы сучаснікі. Як і яны, я вырас у традыцыйным народным асяроддзі. Як і яны, не хадзіў у беларускую школу. Як і яны, пасталеўшы, трапіў у самы эпіцэнтр адраджэння.
Першая старонка падборкі, прысвечанай Пацюпу, у «Крыніцы» 1997 года.
Чалавечага жыцця мала
— Ты не толькі паэт, але і ўнікальны, я б сказаў, навуковец-«граматык». Што ты лічыш самым важным сваім навуковым даробкам за першыя 50 гадоў? Што для цябе самае галоўнае зрабіць у наступныя 50?
— Дзякуй за пахвалу, толькі я скрайне незадаволены першаю паловаю свайго жыцця. Не сказаць, каб лішне марнаваў час, сёе-тое напісаў, але гэта, можа, пяць, калі не менш, адсоткаў з таго, што меўся і маюся напісаць, што ёсць у накідах, у планах. Не, я моцна не хвалююся з гэтай нагоды, не панікую, усё ў Божай волі, усё ідзе сваім парадкам: спачатку назапашванне інфармацыі, а тады — вынік. Я ўва ўсім развіваўся марудней за сваіх аднагодкаў. І ў жыцці, і ў літаратуры, і ў навуцы. Аднак не трывожыцца не магу.
Найлепшым сваім вынікам да нядаўняй пары лічыў рытмалагічны трактат, апублікаваны ў часопісе «Arche» за 2004 год. Але цяпер, калі ўсутыч заняўся фальклорам і стаў разумець механізм народнага вершавання, бачу непаўнату, нават у нечым наіўнасць тагачасных высноў. Летась і сёлета ў часопісе «Роднае слова» з’явіўся шэраг маіх публікацыяў, якія датычаць глыбінных асноў прыроды вершавання. Гэты артыкул разам з трактатам і ёсць найлепшым вынікам. Яшчэ магу дадаць сюды працу пра сістэму часцін мовы, напісаную ў суаўтарстве з Паўлам Букам і змешчаную ў кнізе «Анонс. Квадрат тэкстаў».
Што трэба пісаць далей, я заўжды ведаў на 10—20 гадоў наперад. Гэта не значыць, што планы не мяняюцца. Скажам, нешта планавалася дваццаць гадоў таму, а сёння ўжо выглядае дурным і наіўным. Тым часам тое, чым і не думаў займацца, выйшла на першае месца.
У бліжэйшы год маюся давесці да канца даследаванні пра беларускае народнае вершаванне. І адразу перайсці да агульнай тэорыі верша. На падыходзе класіфікацыя дзеясловаў, а за ёй — класіфікацыя прыметнікаў, крыху пазней — прыслоўяў. Па дзеясловах і прыметніках увесь матэрыял гатовы, напалову апрацаваны, сістэма класаў прадуманая — застаецца толькі прадэманстраваць. Разам з сістэмай часцінаў мовы гэта стане асновай нетрывіяльнай граматыкі беларускай мовы.
Рыхтую спакваля класіфікацыю архітэктонікі сюжэтаў. Поўныя вынікі будуць не скора — сістэматызаваны матэрыял па гульнёвай навеле. Але, як толькі пастаўлю кропку ў народным вершаванні, маюся выдаць невялікі дослед пра навелу.
А першая вялікая праца, якая мае быць пасля вершавання, — падвядзенне вынікаў у справе культуры беларускай мовы, змаганні за яе чысціню. Не буду да канца раскрываць характару задумы, толькі скажу, што гэта мае быць лексікаграфічная праца. Дарэчы, з 1990-х гадоў я збіраю матэрыялы да прыстойнага руска-беларускага слоўніка, спадзяюся некалі дабіцца выніку.
Па натуры я філосаф, усё жыццё адчуваў сябе такім, нядаўна перабраў бібліятэку — выявілася: філасофскіх кніг у мяне найболей. Але філалогія была патрэбнейшая за філасофію, і я аддаўся з галавой філалогіі. У мяне ўжо няма надзеі стаць прафесійным філосафам. А мой сын захапляецца матэматыкай і глядзіць на філасофію як на непатрэбшчыну. Я яго пераконваю, што, не засвоіўшы філасофіі, нельга навучыцца мысліць стэрэаскапічна, што антычную мудрасць трэба ведаць кожнаму спецыялісту, які сябе паважае.
Юрась Пацюпа з сынам, калі той быў маленькі.
Бліц-пытанні
— Твая любімая дарога?
— Дадому.
— Твая любімая страва?
— Дранікі.
— Твой любімы паэт?
— Багдановіч і Фет.
— Твой любімы раман?
— «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава. Алё ўлюбёны раманіст — Томас Гардзі, а ўлюбёны пісьменнік — Эдгар По.
— Калі ты адзін, ты…
— Адпачываю душою.
— Дзяржава для цябе — гэта…
— Кароткі варыянт адказу: «Зло, але няўхільнае».
Доўгі варыянт адказу: «Зло, але няўхільнае. Дзяржава адным сваім дотыкам спаганьвае найлепшыя рэчы. Асабліва забойчы яе ўплыў на мастацтва. Лепш ёй туды не сунуцца — хай займаецца гаспадаркаю, крыміналам і не чапае таго, чаго не разумее. Паводле натуры я анархіст і індывідуаліст. Але анархізм як сацыяльную дактрыну ўважаю за ўтопію. Таму, як ні парадаксальна, прыхільнік моцнай і разумнай нацыянальнай дзяржавы».
— Менск для цябе — гэта…
— Месца, дзе можна ўкласці свой інтэлектуальны капітал.
— Горадня для цябе — гэта…
— Родны горад, часова захоплены чужынцамі.
— Як ты для сябе патлумачыў смерць Юркі Гуменюка?
— Не рызыкую нешта сцвярджаць. Апошнія гады мы рэдка бачыліся. Я не ведаю, чым жыў Юра, што яго цешыла, што непакоіла. Той Гуменюк, якога я знаў, ніколі не забіў бы сябе, але людзі мяняюцца… Мы з ім вельмі розныя. І адносіны ў нас былі няпростыя. Шануючы памяць Гуменюка, я не магу не шанаваць яшчэ аднаго нябожчыка, Андрэя Пяткевіча. Юравы ўспаміны пра Андрэя, нядаўна рэпублікаваныя, — гэта крывое люстэрка ўласных крыўдаў, дзе вельмі мала праўды. Кажу гэта не каб упікнуць, а каб аднавіць справядлівасць.
— Чаму беларусы — гэта еўрапейцы?
— Прасцей запытацца, што ў нас НЕеўрапейскае. Сёння актуальна іншае: як не апынуцца ў Еўразіі.
— Бог — гэта…
— Кароткі варыянт адказу: «Метафара. Не ў атэістычным, а ў апафатычным плане».
Доўгі варыянт адказу: «Метафара. Так гадоў дваццаць пяць таму я сфармуляваў для сябе гэтую праблему. Азначэнне трэба разумець не ў атэістычным плане, а ў апафатычным. Беларускі філосаф Казімер Лышчынскі, якога несправядліва вінавацілі ў атэізме, казаў на судзе, быццам ёсць Бог хімерычны — гэта наша ўяўленне пра Бога, і Бог рэальны, які недаступны чалавечаму ўспрыняццю. Я думаю, учалавечанне Бога, шанаванне абразоў — гэта таксама метафары звыш. Бог палічыў, што менавіта такім спосабам будзе для нас даступны і зразумелы. Усе філасофскія сістэмы — гэта метафары сусвету. Усе рэлігіі — гэта метафары нашага сумоўя з Богам. Таму рэлігіяў і філасофіяў шмат, а Бог адзін. І Бог як дзядулька з барадою — куды глыбейшы вобраз, чым сухая экуменістычна-філасофская абстракцыя».
— Калі б Бог дазволіў табе назаўжды вярнуцца ў нейкі час і нейкае месца, куды б ты вярнуўся?
— У Дамэйкі на хутар, прыхапіўшы кнігі. А час? Часоў ідэальных не бывае, я ў гэтым часе патрэбен.
