Давыд-Гарадок пахне свежай каўбасой і хрумсціць паперай
Я нічога не ведаю пра Давыд-Гарадок. Ніколі не быў там. Не ведаю, ці харошыя там людзі жывуць.
А Надзея расказвае пра свайго прадзеда Сямёна Кулагу — колішняга жыхара Давыд-Гарадка. Пра тое, як ён з сямі год пасвіў коней па начох з братам, як у 1936 годзе разам з сям’ёй, у якой было сем дзяцей, пабудаваў у Давыд-Гарадку вялікі двухпавярховы драўляны дом, дзе на першым паверсе адкрыў мясную лаўку і каўбасны цэх. Па тыя каўбасы прыязджалі пакупнікі нават з Мазыра і Рэчыцы. Невядомае мне мястэчка ажывае. Я ўяўляю вялікую працавітую сям’ю, якая гаруе з ранку да ночы, але нічога ні ў кога не просіць — жыве сваім. Я ўяўляю бяздомнага сабаку, які суне нос у дзверы і скуголіць ад каўбаснага паху, я ўяўляю цётку сталага веку, якая купляе свежы фарш. А прадзед Сямён старана абгортвае яго двайным слоем паперы. Некалькі кароткіх сказаў у фэйсбуку — а невядомы мне Давыд-Гарадок пачынае пахнуць і хрумсцець.
Знесці халупу і не дурыць галаву
Потым прадзеда раскулачаць, дом канфіскуюць, давядуць да ручкі і пачнуць разбіраць, бо ён «старэнькі», не ўяўляе гісторыка-культурнай каштоўнасці і, між іншым, засланяе далягляд на помнік воінам Вялікай Айчыннай вайны і новую школу.
Я не ведаю крытэрыяў, якімі вызначаецца каштоўнасць, але, калі будыніна расказвае гісторыю сваіх жыхароў і гісторыю мястэчка, на сваім лакальным узроўні яна найкаштоўнейшая.
Я не ведаю крытэрыяў, якімі вызначаецца архітэктурная вартасць, але ў Давыд-Гарадку толькі два двухпавярховыя драўляныя дамы, і, калі я прыеду туды, я не на новую школу захачу паглядзець, а менавіта на іх.
Мясцовыя чыноўнікі пастанавілі, што дом «старэнькі».
Я адразу ўяўляю гэты цырк.
— Васільевіч, шо напішам у рэзалюцыі?
— Бляха, Уладзіміравіч, я не ведаю. Тут работы — непачаты край. Гэта ўсё пафарбаваць, памыць, унь там шкло замяніць. У цябе ў бюджэце лішнія грошы е?
— Скуль, Васільевіч?
— От і я гавару. Тут была гасцініца. Гасцініца ў нас новая е. Харошая гасцініца. А гэтую халупу знесці і не дурыць галаву. А то думай толькі, што з ёю рабіць. Няма хаты — няма праблемы. Пішы: у непрыгодным састаяніі, эксплуатацыі не падляжыць, перакрыціе дзеравянае ветхае, можа ўпасці дзіцяці на галаву. Не, бляха, упадзе, а нам потым разбірайся. Яшчэ на мяне павесяць. Знесці адназначна! Цяпер ужо нармальныя дамы строяць — перакрыція там крэпкія.
Чыноўнікі — людзі ці не людзі?
Я не ружовых слонікаў гадую, разумею, у якой краіне жыву, якія людзі прымаюць рашэнні і якімі крытэрыямі кіруюцца. Такіх знесеных дамоў і закапаных гісторый па ўсёй Беларусі — тысячы. Калі ўлады — лянівыя манкурты, калі манкурты — мясцовыя жыхары, то ўсе задаволеныя, усім нармальна. Але ў гэтай гісторыі ёсць адметнасць, якая робіць яе асаблівай, — праўнучка. А гэта той момант, які дзярэ мяне за душу. Я пераехаў у палескую вёску і аднаўляю хату, якую паставіў мой дзед, у якой нарадзіўся мой бацька. Калі я сустракаю чалавека, які гарыць гэтак жа захаваць сваю сямейную гісторыю, я хачу яму дапамагчы. Але як дапамагчы, калі з аднаго боку — дзяўчына з худымі плячыма, а з іншага — вялікая іржавая сістэма, якая яднае сотні кабінетаў і крэслаў? Яшчэ мне замыкае мазгі думка, што чалавек не мае права ўплываць на лёс хаты, якую пабудаваў прадзед. Тым больш, скрадзенай дзяржавай хаты. Тым больш, нікому не патрэбнай сёння хаты.
Ну, няўжо чыноўнікі, і праўда, не людзі? Няўжо ў іх не было сваіх дзядоў? І чаму не можа адбыцца так:
— Слухай, Васільевіч, тут адна дзеўка хоча гэту хату ў арэнду. То ж яе прадзедава хата. Яго потым раскулачылі. Мо няхай бярэ? У цябе скуль дзед?
— З-пад Століна. У мяне дзед майстрам быў — о-го-го! Такая дабротная хата стаяла!
— І ў нас хата дык хата была — цяпер такіх не будуюць.
— А, што ты кажаш! Не параўноўвай «тады» і «цяпер». Мы з братам меншым, помню, дубовае лісце на гару цягалі. І цёпленька ж было, пабач ты! Няма ўжо той хаты. Каму яна была трэба? Я ж у сваёй кватэры жыву. Брат — у Маскве.
— Ну, і нашу закапалі. Слухай, мо няхай дзеўка пагуляецца? Хоча ж.
І я яшчэ раз падкрэслю: размова пра скрадзеную дзяржавай хату, размова пра непатрэбную сёння дзяржаве хату!
Давайпака, Давыд-Гарадок!
У мяне ў Прудку мела месца быць падобная гісторыя. Стаяла хата, якую пабудаваў мой прадзед, потым хату канфіскавалі, прадзеда саслалі, з хаты зрабілі школу. Апасля пабудавалі новую школу, а прадзедава хата паціху разбурылася, і гадоў пяць таму яе знеслі ўшчэнт. А я быў далёка і жыў зусім іншым жыццём. Цяпер я паспеў уратаваць толькі дзедаву хату, а за прадзедаву адчуваю крыўду. Найперш — на сябе.
Калі гісторыя праўнучкі з Давыд-Гарадка не скончыцца шчасліва, гэта будзе ганьба мясцовым уладам. Гэта будзе расчараванне і недавер. Гэта будзе шчэ большая прорва паміж чалавекам-чалавекам і чалавекам-чыноўнікам.
Неяк я ішоў па Прудку і сказаў дзеду, які сядзеў на лаўцы:
— Здрасце!
А ён мне:
— Хадзі сюды. Трэба не «Здрасце» казаць, а «Добры дзень», уразумеў?
— Уразумеў.
Я не ведаю, ці кажуць «здрасце» у Давыд-Гарадку. Калі гэта гісторыя не скончыцца шчасліва, я буду думаць, што ў Давыд-Гарадку кажуць толькі «давайпака».
Я ніколі не быў там і ніколі не захачу паехаць.
Але я маю кволы спадзеў. Таму вельмі прашу: спыніцеся, калі ласка!
