«З боку грамадства цяпер велізарны запыт на камунікацыю і дыялог», — кажа палкоўнік юстыцыі ў адстаўцы Аляксандр Варапаеў, які ўвечары 10 жніўня пайшоў да ўніверсама «Рыга» для таго, каб паспрабаваць гэты самы дыялог наладзіць. Але ў выніку ён атрымаў кулю ў жывот і нагу ад чалавека са спецбранемабіля, пасля чаго быў у цяжкім стане дастаўлены ў вайсковы шпіталь. Зараз Аляксандр Васілевіч праходзіць рэабілітацыю і па-ранейшаму імкнецца данесці неабходнасць камунікацыі ўлады з грамадствам. Чаму гэта так важна і якія могуць быць наступствы ў сілавых метадаў працы з насельніцтвам, ён распавёў у інтэрв'ю TUT.BY.
Фота: Дар'я Сапранецкая, TUT.BY.
Аляксандр Варапаеў. 68 гадоў. Выпускнік юрыдычнага факультэта БДУ. З канца 1970-х да пачатку 2000-х гадоў — следчы Генеральнай пракуратуры. Профіль — барацьба з арганізаванай злачыннасцю і эканамічнымі злачынствамі. Сышоў з органаў па ўласнай ініцыятыве. Палкоўнік юстыцыі ў адстаўцы.
Першапачаткова Аляксандр Васілевіч не планаваў публічна казаць пра тое, што адбылося з ім 10 жніўня. Але яго суседзі распавялі пра здарэнне дэпутату Мінгарсавета Паўлу Бачарнікаву, які падзяліўся гэтай гісторыяй з намі.
Мы сустракаемся з Аляксандрам Варапаевым на беразе Сляпянскай воднай сістэмы. Менавіта тут пасля дзвюх аперацый і выпіскі з ваеннага шпіталя рэкамендаваў яму гуляць лекар. Палкоўнік у адстаўцы ідзе бадзёра, але трохі кульгае, а калі вецер падымае кашулю,- то на жываце бачны бандаж пасля хірургічнай аперацыі. Але аб сваім выбары — пайсці 10 жніўня да ўніверсама «Рыга» — ён не шкадуе.
Аляксандр Васілевіч успамінае, што 9 жніўня ў Менску пачаліся праблемы з інтэрнэтам, і даведацца, што адбываецца на вуліцах, было складана. Але ўвечары 10 жніўня ён пачуў ад людзей шмат супярэчлівай інфармацыі. Маўляў, у раёне ўніверсама «Рыга» пратэстоўцы ідуць у атаку на АМАП, будуюць барыкады, а сілавікі ў іх страляюць. Гэта ўразіла афіцэра, бо ён ведае, да чаго прыводзілі сутыкненні ў гарачых пунктах накшталт Тбілісі і Сумгаіта ў канцы 1980-х.
— Таму я неадкладна паехаў да ўніверсама «Рыга», каб убачыць усё на свае вочы і паспрабаваць прадухіліць негатыўныя масавыя дзеянні людзей, калі яны там будуць. Бо я ведаю, што такое эфект натоўпу і падмена паняццяў. А яшчэ я ведаю, што такое збітае дзіця — кім бы яно ні было.
Аляксандр Варапаеў прыйшоў да ўніверсама «Рыга» каля поўначы. Ён кажа, што ўбачыў там каля 80 чалавек.
— Парушэнняў грамадскага парадку не дапускалася, усе былі ў нармальным, прыўзнятым стане. Якіх-небудзь бачных прыкмет, якія паказваюць на наяўнасць масавых беспарадкаў, бачна не было. Разам з тым асобныя хлопцы спрабавалі «дабудаваць» перашкоду для праезду транспарту са смецця. Натуральна, я абрадаваўся, што чуткі аб масавых беспарадках катэгарычна не адпавядаюць рэчаіснасці. Разам з тым, усведамляючы магчымую рэакцыю органаў правапарадку, я выказаўся аб недапушчальнасці, а таксама абсурднасці процідзеяння ім. Я прапанаваў змесці смецце з дарогі і не перашкаджаць руху спецыяльнага і грамадскага транспарту. Было прыемна, што некаторыя разважанні былі прынятыя, — піша Аляксандр Васілевіч у сваёй заяве на імя начальніка ўпраўлення Следчага камітэта па Мінску.
У выніку пасля размовы з палкоўнікам у адстаўцы пратэстоўцы часткова прыбралі смецце з праезнай часткі і самі перайшлі на тратуар. Аляксандр Васілевіч кажа, што яшчэ раз пераканаўся, што там сабраліся адэкватныя людзі. Ён прабыў там усяго 10—15 хвілін і пайшоў дадому па пешаходнай дарожцы каля ўніверсама «Рыга».
— Нечакана ззаду, з боку скрыжавання вуліц Куйбышава і Сурганава, прагучаў гучны гукавы сігнал. Павярнуўшыся, я ўбачыў, як спецбронеаўтамабіль камуфляжнай расфарбоўкі на хуткасці 30—40 кіламетраў у гадзіну паварочвае з вуліцы Куйбышава на вуліцу Сурганава. Людзі разбегліся, я застаўся на тратуары адзін. Для таго, каб работнікі праваахоўных органаў не прынялі мяне за асобу, якая можа патэнцыйна пагражаць іх бяспецы альбо бяспецы грамадзян, я падняў рукі і стаў апускацца на калені. Далоні я трымаў расціснутымі, каб было бачна, што ў мяне ў руках нічога няма. Тратуар, дзе я знаходзіўся, добра асвятляўся, я знаходзіўся тварам да спецбронеаўтамабіля, — сказана ў вышэйзгаданай заяве Аляксандра Васілевіча.
У гэты ж момант з люка на даху машыны з'явіўся чалавек у спецформе і два разы прыцэльна стрэліў у Аляксандра Варапаева, патрапіўшы гумовымі кулямі ў жывот і нагу, піша ён у заяве. Вынік (ён жа дыягназ) — агнястрэльная кулявое сляпое пранікальнае раненне жывата з пашкоджаннем тонкай кішкі і вялікага сальніка, плюс — раненне левай нагі. Аляксандр Васілевіч дзякуе хлопцу, які аказаў яму першую дапамогу, а таксама лекарам ваеннага шпіталя.
Адлегласць паміж ім і стралком была каля 20 метраў, кажа палкоўнік у адстаўцы. Таму ён лічыць, што стаў ахвярай недапушчальнага куражу з боку таго, хто ў яго страляў, і поўнай незаконнасці яго дзеянняў. Ён просіць Следчы камітэт высветліць асобу таго, хто страляў у яго, і даць прававую ацэнку яго дзеянням. Ён таксама напісаў і заяву ў пракуратуру.
Фота: Дар'я Сапранецкая, TUT.BY
— Выкарыстанне зброі было цалкам незаконным, таму што я стаяў адзін і на вачах. А ў мяне, як у сусліка, пачалі проста так страляць. Я 25 гадоў ахоўваў дзяржаву і народ — і для мяне гэта проста бязмежна. Больш за тое, ён бы не трапіў у мяне, калі б я не быў чалавекам, выхаваным на павазе да закона, і не думаў бы, што міліцыя — гэта орган, які абараняе мяне. Тады я б проста сышоў ад стрэлу. Так, вядома, можна сказаць, што мне трэба было сядзець са сваёй грамадзянскай пазіцыяй дома. А з другога боку, можа, мая грамадзянская пазіцыя выратавала кагосьці ад кулі.
Зараз, пасля праведзеных сямі дзён у ваенным шпіталі, Аляксандр Варапаеў праходзіць рэабілітацыю. Але хвалюе яго не столькі тое, што адбылося асабіста з ім, колькі агулам тое, што адбываецца ў краіне. Ён кажа, што не з'яўляецца прыхільнікам каго б там ні было, а з'яўляецца прыхільнікам беларускай дзяржаўнасці, якая не павінна быць завязаная на канкрэтную асобу.
— Інтарэсы дзяржавы — гэта інтарэсы народа. Навошта нам ламаць ногі, скажам, работніку Мінскага трактарнага завода, калі ён заўтра не выйдзе на працу? Навошта, каб у краіне скончыліся нармальныя адносіны? Мы што, дажылі да таго, што ў 21-м стагоддзі трэба ўсё вырашаць з дапамогай цагліны і дубінкі? Не трэба было наогул прымяняць ніякіх спецсродкаў супраць грамадзян. Толькі дыялог!
— А хто яго павінен быў наогул весці з пратэстоўцамі? Камандзіры АМАПа?
— Я ведаў і ведаю дзясяткі прафесіяналаў, пачынаючы ад участковага і заканчваючы аператыўнікам, якія выйдуць і хоць бы проста пагавораць з людзьмі. І гэта ўжо знізіць напал. А ў нас атрымліваецца: ідуць жанчыны па тратуары на праспекце, а АМАП перагароджвае ім дарогу і кажа, што яны парушаюць закон. Які закон? Чаму людзям нельга хадзіць па сваёй краіне? Хай бы яны сказалі хоць бы тое, што ім дадзены загад не прапускаць людзей у мэтах іх жа бяспекі. Частка пратэстоўцаў іх бы не паслухалася, а іншая частка — паслухалася б.
— Але вы не лічыце, што, улічваючы ўзровень недаверу, большасць людзей усё роўна б не паслухалася?
— А мы гэта нават праверыць не можам, бо камунікацыі не было ніякай! А калі супрацоўнікі міліцыі не могуць у складаных умовах вырашаць складаныя задачы, то трэба не ў міліцыі працаваць, а ў бібліятэцы або на заводзе.
Але, нягледзячы на ўсё, грамадства не толькі гатовае, але і чакае дыялогу, перакананы Аляксандр Варапаеў. У прыклад палкоўнік у адстаўцы прыводзіць актыўную камунікацыю людзей з памочнікам прэзідэнта каля кардону сілавікоў ля Палаца Незалежнасці.
— Вы бачылі, з якой прагнасцю людзі пачалі з ім кантактаваць? Але нармальнага дыялогу не атрымалася, таму што няма разумення, што дыялог паміж народам і адказнымі службовымі асобамі — гэта не значыць здрада кіраўніку краіны. А дыялог як мінімум дапаможа ўладзе зразумець спадзяванні народа. Дыялог — гэта жыццёвая неабходнасць. Жыццё патрабуе дыялогу.
— А вам не здаецца, што гэты дыялог немагчымы без адмашкі Аляксандра Лукашэнкі?
— Не. Дыялог магчымы — і ён ужо пачаўся. Напрыклад, асобныя дэпутаты ўжо ўзяліся, таму што ў іх ёсць душа, сумленне і яны разумеюць дзяржаўныя інтарэсы. А яшчэ хачу нагадаць, што творчая ініцыятыва мас у свой час нарадзіла парады. І гэтыя парасткі не трэба гасіць.
— Добра, а з чаго дыялог трэба было б пачаць?
— Трэба разбірацца і глядзець па ўсіх заявах аб ужыванні сілы. Следчая праца — гэта вельмі сур'ёзная рэч, і ёй трэба неадкладна пачынаць займацца. Таму што больш за шэсць тысяч чалавек было затрымана — і яшчэ няма ніводнай справы.
Калі ж гэтага не пачаць рабіць, то наступствы таго, што адбываецца, могуць быць сумнымі, кажа палкоўнік у адстаўцы.
— Самае страшнае, калі нянавісць да аднаго супрацоўніка міліцыі або да пэўнай катэгорыі супрацоўнікаў міліцыі перарастае ў страту даверу да ўсіх органаў улады.
Фота: Дар'я Сапранецкая, TUT.BY
Але пакуль, на жаль, замест дыялогу ўлада працягвае рабіць памылкі. Напрыклад, Аляксандр Васілевіч не разумее, навошта было зганяць у горад БТРы.
— Навошта такі АМАП, які трэба абараняць БТРамі? Няма ні адной перавернутай скрыні — якія тут патрэбныя дубінкі і БТРы? Дастаткова аднаго нармальнага ўчастковага, які стане і скажа: «Хлопцы, давайце пагаворым». А калі ў кагосьці вытрымкі няма, то, паўтараю, не трэба працаваць у міліцыі. Я разумею цікавасць улады, я разумею запыт народа на дэмакратыю, але гэтак жа нельга сябе паводзіць адказным асобам: вы ж ставіце пад пагрозу дзяржаву! А наша агульная задача — зберагчы людзей і не раскалоць грамадства.
— А вы не думаеце, што пазіцыя ўлады шмат у чым такая, каб усё ж такі загасіць пратэст збольшага сілавымі метадамі?
— У Мексіцы кажуць: яны думалі, што яны закапаюць нас у зямлю, але яны не ведалі, што мы — збожжа. Узнікае пытанне: няўжо сілавікі не разумеюць, што сіла дзеяння роўная сіле процідзеяння?
