Фота Ігара Мацвеева
Антон Фурс нарадзіўся ў 1927 годзе ў мястэчку Язна. У 1944 годзе паступіў у педагагічную вучэльню ў Глыбокім. Моладзь бачыла выцісканне беларускай мовы з навучальнага працэсу — і пастанавіла адказаць на гэта, стварылі арганізацыю, натхніўшыся прыкладам таемных гурткоў філаматаў і філарэтаў у Вільні пры Расійскай Імперыі.
25 сакавіка 1946 года, сабраўшыся на паддашшы дома ў Глыбокім, сябры СБП прынеслі прысягу на вернасць ідэалам незалежнай Беларусі. Падчас гэтай таемнай урачыстасці на сцяне была вывешаная Пагоня — яе намалявала Алеся Умпіровіч з Пастаўскай вучэльні, якая пасля лагераў стала жонкай Антона.
У 1947 годзе адбыліся масавыя арышты сябраў арганізацыі. Усе яны атрымалі вялікія тэрміны ў лагерах — да 25 гадоў, але большасць выйшла пасля перагляду спраў неўзабаве пасля смерці Сталіна, адседзеўшы прыкладна па дзесяць гадоў.
Вярнуўшыся з лагераў, Антон Фурс узяў шлюб з Алесяй Умпіровіч, якая ўдзельнічала ў дзейнасці СБП у Паставах і таксама вярнулася з ГУЛАГа. Яны пражылі разам да 2017 года, калі Алеся памерла. Большую частку жыцця яны пражылі ў Казахстане, паехалі туды самі, бо на радзіме Антона не бралі на працу. Перыядычна прыязджалі ў Беларусь, адведвалі Ларысу Геніюш, з якой Алеся адбывала пакаранне ў лагерах. Усё жыццё Антон Фурс быў вернымі ідэалам вольнай, незалежнай і беларускай Беларусі.
У 1984 годзе, калі выйшлі на пенсію, вярнуліся на радзіму, купілі палову дома ў Паставах. Другую палову займаў былы лагерны ахоўнік, які часам казаў: «Я бы вас всех назад отправил!» І ў глыбокай старасці Антон цікавіўся беларускімі справамі, чытаў беларускія газеты, глядзеў беларускамоўнае тэлебачанне, наведваў сходы пастаўскай арганізацыі Таварыства беларускай мовы.
У 2013 годзе пра СБП быў зняты фільм «Глыбоцкая змова», паказаны на тэлебачанні. У 2019 годзе — фрагмент інтэрв'ю з Антонам быў паказаны ў перадачы Stop Josta на літоўскім канале «LRT Plus».
«Я неаднаразова быў у гасцях у Антона Фурса. Ён і яго жонка Алеся былі вельмі прыстойнымі, добразычлівымі і гасціннымі людзьмі. Яны былі вернымі сваім ідэалам, і ў той жа час ні на каго не трымалі злосці. Нават калі яны ўспаміналі перажытыя пакуты, з іх вуснаў не было чуваць нянавісці.
Для нас, маладзейшых пакаленняў актывістаў, Антон Фурс і іншыя ўдзельнікі СБП былі прыкладам. Калі было цяжка, успаміналі, што некалі за беларускую справу давалі дзесяць-пятнаццаць гадоў лагераў. Калі хацелася ўсё кінуць, згадвалі, што нельга кідаць тое, за што нашы старэйшыя землякі аддалі сваю маладосць», — напісаў Кастусь Шыталь.
«У жніўні 2020 года Антон Фурс разам з іншымі жыхарамі Паставаў быў на Плошчы. Я тады радаваўся, што ён дачакаўся часу, калі людзі выйшлі з бел-чырвона-белымі сцягамі… Прынамсі, ён мог пераканацца, што ідэя, якой ён ахвяраваў сваю маладосць, не знікла, што за яе змагаюцца маладыя!
Пахаванне Антона Фурса адбудзецца сёння 20 кастрычніка каля 14:00 на могілках у Паставах.
