Апавяданне.
1.
У кабінеце намесніка начальніка Казлоўскага райвыканкама па ідэалагічнай рабоце Уладзіміра Станіслававіча Рымшы былі двое: сам Уладзімір Станіслававіч, высокі, здаровы, шыракаплечы малады чалавек гадоў трыццаці, апрануты ў дарагі чорны гарнітур, і Антон Сяргеевіч Кулькін, старшыня Маларэцкага сельскага савета: маленькі, шчуплы, з хваравітым азызлым тварам мужычок перадпенсійнага веку. Таксама ў гарнітуры, але гэткім, як і сам гаспадар: зношаным, брудна‑шэрага колеру, з латкай на рукаве і вылезлымі там‑сям ніткамі з каўняра.
Рымшы былі двое: сам Уладзімір Станіслававіч, высокі, здаровы, шыракаплечы малады чалавек гадоў трыццаці, апрануты ў дарагі чорны гарнітур, і Антон Сяргеевіч Кулькін, старшыня Маларэцкага сельскага савета: маленькі, шчуплы, з хваравітым азызлым тварам мужычок перадпенсійнага веку. Таксама ў гарнітуры, але гэткім, як і сам гаспадар: зношаным, брудна‑шэрага колеру, з латкай на рукаве і вылезлымі там‑сям ніткамі з каўняра.
— Ты вось што, Кулькін. Ты гэта кінь — «не магу». Ты жонцы ў ложку кажы, што не можаш, а тут ты павінен. Прынамсі, пакуль займаеш пасаду старшыні сельсавета. А то мы цябе як пасадзілі, так ураз і здымем — вокам міргнуць не паспееш, — ідэолаг прамаўляў, разваліўшыся ў крэсле, толькі што не закінуўшы ногі на стол, ціхім, нібы прытомленым голасам , як настаўнік невуку.
— Дык, Уладзімір Станіслававіч, хіба я супраць, хіба я не хачу ці каму замінаю? Я сам калісь на дзесяць кіламетраў хадзіў… У школе заўсёды быў першым… і ў інстытуце таксама не з апошніх. У мяне нават грамата… недзе была, — мармытаў‑апраўдваўся старшыня сельсавета, стоячы перад сталом і стараючыся глядзець у падлогу.
— Ерунда ўсё гэта, — нецярпліва махнуўшы рукой, перапыняе яго Уладзімір Станіслававіч, іранічна пры гэтым усміхаючыся. — Хадзіў ён, бачыце, некалі, грамата ў яго. А я некалі пад стол пяшком хадзіў, і што — гэта дае цяпер мне права не станавіцца на «прэзідэнцкую лыжню»? Адлыньваць? Ды які ты пакажаш прыклад народу? Не! Мне не трэба, каб пальцам потым паказвалі, — тыцкае ён сябе пальцам у жывот, — што ў цябе старшыні сельсаветаў на «прэзідэнцкую лыжню» не становяцца.
— Дык не магу я, сэрца ў мяне, памру я! — падняўшы галаву ўмольна выціскае з сябе Антон Сяргеевіч.
— Гм, сэрца, — хмыкае раённы ідэолаг.— А ў мяне, цябе паслухаць, сэрца няма? Не, вось што я табе скажу, Кулькін: раз хворы — звальняйся к чортавай матары і дома сядзі. Ці ў бальніцу кладзіся. І ўвогуле, — скрывіўшыся, бы з’еўшы нечага кіслага, дадае ён, — нешта я не ўцямлю: як ты, калі хворы, кіруеш сельсаветам? Не, усё, хопіць. Больш цацкацца я з табою не збіраюся. Заяву на стол — і да пабачэння. Ці табе дапамагчы напісаць?
— Дык, Уладзімір Станіслававіч, пабойцеся Бога, як жа я звольнюся?! — здаецца, вось‑вось заплача Антон Сяргеевіч. — Мне ўсяго два гады да пенсіі засталося, майце ласку, дайце дарабіць. У мяне жонка На¬дзя нідзе не працуе, на ныркі хворая, і тры дачкі — старэйшая ў Мінску ва ўніверсітэце на платным, а малодшыя яшчэ школьніцы…
— Навошта ты мне гэта расказваеш? Я тваёй жонцы не доктар і да тваіх дачок як быццам сватацца не збіраюся, — адвярнуўшыся да акна пачынае налівацца чырванню ад злосці Уладзімір Станіслававіч. «Вот жа сволач старая! — думае ён. — Два гады яму да пенсіі засталіся. А мне што? Мне грошы збіваць трэба, а не пра тваю сраную пенсію клапаціцца».
— Дык куды я пайду, куды падзенуся? — пытаецца між тым старшыня.
— Я ведаю? Гной ідзі ў калгас кідай, калі вілы падымеш, ці ферму вартаваць, — перасмыкнуўшы плячыма, злосна кідае Уладзімір Станіслававіч. І, як быццам гэта ён са сваей ласкі корміць, а не сам сядзіць поседам на карку ў народа, дадае:
— Мы не можам сабе дазволіць дармаедаў карміць.
— Які ж я дармаед! — усклікнуў, не вытрымаўшы, Антон Сяргеевіч. — Я толькі старшынёй сельсавета ўжо дваццаць пяць год запар сяджу, у мяне ніводнай вымовы і грамата ад прэзідэнта за бездакорную службу… недзе была.
— Як сядзіш, гэтак і злезеш! — падхопліваеца з месца Уладзімір Станіслававіч. — І граматай у нос мне тут не тыцкай. Знайшоў дзіва! Можаш ёй печ распаліць ці падцерціся.
2.
— Як жа — у печ, як — падцерціся? — не даючы веры сваім вушам, Антон Сяргеевіч глядзіць на партрэт над сталом. — Ён жа налева‑направа не раздае, ён ведае, хто варты, там жа яго ўласнаручны подпіс… па‑мойму, быў.
— » Уласнаручны подпіс… быў», — нахабна ўсміхаючыся, дражніць яго ідэолаг. — Ды мала каму прэзідэнт уласнаручна граматы падпісваў? Можа, ён памыляўся наконт цябе? Вунь, у «Советской Белоруссии» артыкул пра Снегіра чытаў? Можа, яму прэзідэнт прадстаўленне на медаль які падпісваў, і што? Адкуль прэзідэнт ведае, каму што падпісвае? А вось калі сказаў усе на лыжню — значыць, хоць трэсні, а ці памры, ці выканай! І толькі паспрабуй, выкінь каленца якое — у бальніцу легчы ці яшчэ што. Асабіста прасачу. Пойдзеш у мяне пад першым нумарам, толькі вецер свістаць за спіною будзе. Я вас усіх навучу прэзідэнцкія загады выконваць!
— Антон, Хрыстом Богам прашу, не хадзі ты ні на якую лыжню, пашкадуй ты нас! — казала вечарам таго самага дня яго жонка.
— Як жа я, Надзя, не пайду? — прысеўшы да стала, падпёр галаву рукою Антон Сяргеевіч. — Звольніць, далібог звольніць. Я ведаю. Гэта ён ужо на маё месца ці сваяка намеціў, які без пасады пакуль швэндаецца, ці каго збоку за грошы пасадзіць хоча. Зачэпку шукае.
— І што, управы на яго аніякай няма?
— Якая ўправа? — горка ўсміхнуўся Антон Сяргеевіч. — Ты хіба не ведаеш, што ён сынок старшыні райвыканкама? А звальненне — цяпер гэта ў іх лёгка. Бо навошта, думаеш, яны гэтыя кантракты павыдумлялі, нам на шыі панавешвалі?
— А можа, у вобласць паскардзіцца ці проста ў Мінск?
— А ў вобласці, у Мінску не тое самае? Эх, Надзя, Надзя! Няўжо ты не бачыш?
— Дык, можа, да доктара звярнуцца, хай даведку выпіша, што ў цябе сэрца хворае, арытмія, што табе па стану здароўя нельга?
— От, — адмахнуўся Антон Сяргеевіч. — У мяне гэтых даведак цэлы тузін. Толькі ці то справа ў лыжах ці каньках? Не з віламі ж насамрэч на старасці год у калгас падавацца. А так хоць ты з дзяўчатамі, пакуль непаўналетнія, нешта за мяне атрымліваць будзеш.
Надзя заплакала:
— Што ж ты сябе жывым хароніш? Можа, яшчэ абыдзецца як‑небудзь?
— Можа і абыдзецца, — каб супакоіць яе, услых сказаў Антон Сяргеевіч.
— А казаў, што не магу, што хворы, — пад’ехаў да яго на старце «прэзідэнцкай лыжні», якая праходзіла ў Казлоўску ў нядзелю, Уладзімір Станіслававіч. Быў ён у чырвона‑зялёным спартыўным гарнітуры з гербам на грудзях. — І глядзі мне, каб у ліку першых на фінішы быў. Я ўслед за табой пайду.
3.
«Ты, ты, ты в сердце моём», — грымела на ўвесь горад з рэпрадуктара, прыкручанага дротам да дрэва.
Але ні песня, ні пагрозы Уладзіміра Станіслававіча, ні што іншае навакол — нічога ўжо не даходзіла да Антона Сяргеевіча. Гэтак шалёна тахкала сэрца, што, здавалася, не вытрымае і ўзарвецца ў грудзях. І яго не сунімаў ні валідол, ні нітрагліцэрын, якія Антон Сяргеевіч браў і браў сабе пад язык.
«Канец», — падумаў ён, калі далі старт, і лыжнікі — у асноўным дзябёлыя вертыкальшчыкі і іх змена з БРСМ, — як статак кароў па каман¬дзе пастуха, скрануліся з месца. Антон Сяргеевіч праз крокаў дзесяць, якія адмераў яму Бог на гэтай апошняй лыжні, упаў.
Калі прыехала «хуткая», ён ужо з палову гадзіны быў мёртвы.
