Daviałosia paznajomicca z razhromna-krytyčnym vodhukam na Kanhres, napisanym adnym litoŭskim analitykam. I jon mianie začapiŭ. Aŭtar vystaŭlaje pretenzii da detalaŭ, ale za drevami nie bačyć lesu.
Ale spačatku trochi ahulnych źviestak pra forum.
Pa-litoŭsku hety horad nazyvajecca Kaŭnas. U biełarusaŭ raniej bytavała takaja jaho nazva — Koŭna.
Čamu ŭ Kaŭnasie adbyvajucca hetyja kanhresy? Bo Kanhresy daśledčykaŭ Biełarusi ładzić supołka navukoŭcaŭ — palitołahaŭ pieravažna, ale nie tolki, — jakaja nazyvajecca «Instytut «Palityčnaja śfiera». A jana maje ciesnyja suviazi z kovienskim Univiersitetam Vitaŭta Vialikaha.
Heta nie prosta ŭniviersitet jak inšyja. Vytautas Magnus University, pa-litoŭsku Vytauto Didziojo Universitetas, adroźnivajecca tym, što pieršym pierajšoŭ na amierykanskuju sistemu navučańnia. Studenty ŭ im sami vybirajuć, jakija pradmiety vučyć, a jakija — nie. Vializnuju rolu ŭ stanaŭleńni ŭniviersiteta adyhrali litoŭskija emihranty.
A biełarusam univiersitet Kaŭnasa dapamahaje tamu, što ŭ im pracuje niekalki vydatnych navukoŭcaŭ, jakija nadzvyčaj spahadliva staviacca da Biełarusi. Heta litoviec Ruścis Kamuntavičus i palak Tomaš Błaščak. Jany i dapamahajuć «maładym biełarusam» va ŭsich ich pačynańniach.
Kamuntavičus, dyrektar Instytuta Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, maje pohlad nie tradycyjny dla litoŭskich historykaŭ. Mała taho, što jon pryznaje rolu biełarusaŭ u VKŁ, dyk jašče i kaža, što časam hetaja rola była hałoŭnaja. U 2013 hodzie jon pryjazdžaŭ u Minsk i vystupiŭ ź lekcyjaj.
4-y Kanhres daśledčykaŭ Biełarusi prajšoŭ biez pafasu. Nie było tam pačesnych haściej-zorak. Nie było pompy. Navat cyrymanijalnyja momanty mieli adcieńnie spantannaści. Nie było pyšnych bankietaŭ, tolki krychu piačeńnia i tannych cukierak, kab adznačyć premii za najlepšyja pracy. Nie było tranśfieru ŭdzielnikaŭ ad hatelaŭ. Dyj u samich hatelach bolšaść ludziej raźmiaščali pa dvoje ŭ pakoj, a nie pa adnym, jak byvaje na ŭsiakich statusnych imprezach. Samych pačesnych haściej, darečy, pasialili ŭ «Mietrapol» — hatel kala centralnaj u Koŭnie Łajśvies-alei, (alei Svabody). Tam usio zachavana, jak było kaliści ŭ 1920-ja. Zachavana nastolki, što ŭ niekatorych pakojach było zusim choładna, bo niama sučasnaj sistemy kandycyjanavańnia.
Ale atmaśfiera navuki była. I biełaruskaść na kanhresach panuje niepadrobnaja. A zamiest kalektyŭnych bankietaŭ delehaty viečarami kaštavali litoŭskaje piva ŭ šmatlikich barach pustavataha Koŭna (za apošnija 25 hadoŭ nasielnictva horada pamienšała z 420 da 307 tysiač čałaviek).
15 siekcyj mieli pracavać paralelna. Kałasalny miechanizm! Nie baču prablemy, kali adna ź ich (ekanomika) sarvałasia. Ale heta taksama pakazčyk, u jakoj śfiery navukoŭcy «raśpieščanyja ŭvahaj» i nie zacikaŭlenyja va ŭdziele ŭ padziejach, dzie im nie płaciać hanararaŭ.
Najbolš udzielnikaŭ było na histaryčnych siekcyjach – i heta abjektyŭny pakazčyk taho, jakaja śfiera ciešycca najbolšaj uvahaj u biełarusaŭ siońnia.
Histaryčnyja siekcyi nazyvalisia tak: «Vialikaje Kniastva Litoŭskaje: krynicy-socyum-naracyja», «Biełaruś u składzie Rasijskaj Impieryi» z padsiekcyjaj «Jaŭrei ŭ kantekście biełaruskaj historyi», «Biełaruś u XX st.: nasille i madernizacyja», «Biełaruskaje zamiežža i pamiežža ŭ historyi i sučasnaści».
Było niekalki palitałahičnych siekcyj, fiłałahičnyja, litaraturnaja, siekcyja pra architekturnuju spadčynu. Nu i modnaja ciapier «hiendarnaja». Pryčym hetym razam nie tolki pra fieminizm, ale i z padsiekcyjaj «Mužčynskich daśledavańniaŭ». Voś pra hiendarnuju možna skazać, što jana była zusim pravalnaj, bo dakłady jak nie čaplali biełaruskich realij, byli prostaj daninaj modzie.
Słova na Kanhresie brali Andrej Čarniakievič, Uładzimier Mackievič i jašče sotni navukoŭcaŭ. Zachar Šybieka prylacieŭ ź Izraila, Kurt Vułhajzier — z Amieryki, hetym razam była i pradstaŭničaja delehacyja rasijskich navukoŭcaŭ prahresiŭnaha, antyimpierskaha tołku, u tym liku z MHIMO, Sankt-Pieciarburhskaha ŭniviersiteta i Vyšejšaj škoły ekanomiki. Zdajecca, dla ich było vielmi važna bačyć i Litvu, i biełarusaŭ.
Ciapier da krytyki, što prahučała.
Krytyki Kanhresu zasiarodžvajuć uvahu jak na arhanizacyjnych momantach, tak i na słabym źmieście niekatorych siekcyj.
Tak, na Kanhres nie dajechali ŭsie tyja 480 čałaviek, što padavali zajaŭki. Na pieršym plenarnym pasiadžeńni ja naličyŭ 207 čałaviek. Usiaho ž pabyvała na Kanhresie 400.
A ihnarujuć kanhres, nie źjavilisia na jaho – choć i anansavali siabie — pieravažna supracoŭniki tych analityčnych instytutaŭ, što aryjentavanyja na spažyŭcoŭ svajho praduktu ŭ ES i ZŠA. Im niama patreby pačucca, pabačycca z kalehami z pravincyi, z šarahovymi aśpirantami. Im jany niecikavyja.
Słabaść niekatorych siekcyj kštałtu zamiežnapalityčnaj, taksama lohka tłumačycca tym, što palityčnaja śfiera ŭ dziaržaŭnych biełaruskich univiersitetach isnuje ŭ zrazumiełych dla palityčnaha režymu abmiežavańniach. Tamu i ŭzrovień navukoŭcaŭ tam nizki.
Ale dla realnaha biełaruskaha navukoŭca i taki kanhres dobry.
Tak, dla biełarusaŭ i tak dobra. Chtości moža na hetych słovach zakašlacca. Ale heta, pa-mojmu, najvažniejšy kryter. Jeduć, jeduć, prabivajucca ŭ Kaŭnas z rehijanalnych univieraŭ, sa staličnych instytutaŭ. I heta hałoŭny pakazčyk.
Siabry, ja taksama nie raz byvaŭ na forumach na biełaruskuju tematyku ŭ piacizorkavych «Redysanach». Tam usio było hładka. Ale my nie možam zładzić Kanhres daśledčykaŭ Biełarusi z udziełam 300 čałaviek u «Redysanie» ź piacizorkavaj absłuhaj.
Vakoł Biełarusi zašmat adbyvajecca elitysckich mierapryjemstvaŭ. I zamała – dla šyrokaha koła. Dyk voś, Kovienski kanhres važny dla šyrokaha koła.
Dla mianie najbolšym pakazčykam była atmaśfiera ŭ kułuarach. Jana była žyvaja. Ludzi znajomilisia i zaviazvali kantakty.
Tamu davajcie z vadoj krytyki nie vypleśniem voś hetaje brydkaje kačania Kanhresa. Jano pieratvorycca ŭ lebiedzia ŭ siłu samoha času. Rehularnaść tut maje najbolšaje značeńnie. Jak i pamier.
* * *
Što dumajuć pra vyniki Kanhresa jaho arhanizatary?
«Hałoŭny vynik Čaćviortaha Kanhresa — toje, što heta štohadovaje mierapryjemstva stała tradycyjnym dla biełaruskaj intelektualnaj prastory», — kaža sacyjołah Alaksiej Łastoŭski.
Jakaja zadača na budučyniu bačycca?
«Heta padvyšeńnie ahulnaha ŭzroŭniu dakładaŭ. Mahčyma, nastupnym krokam stanie skaračeńnie ahulnaj kolkaści ŭdzielnikaŭ, kali heta stanie nieabchodnaj umovaj dla padvyšeńnia jakaści», — kaža Łastoŭski.
«Kožny hod kolkaść zajavak na ŭdzieł raście. Taksama raście kolkaść prapanovaŭ pa arhanizacyi śpiecyjalizavanych siekcyj, panelaŭ, prezientacyj», — kaža palitołah Andrej Kazakievič.
Jon pryznaje: «praca Kanhresa vyjaŭlaje jak mocnyja, tak i słabyja baki biełaruskaj navuki. Asobnyja nakirunki zdolny prezientavać vidavočny intelektualnyja zdabytki kožny hod, dla inšych mahčymy režym raz na 2-4 hady.
Najbolšy patencyjał, pa słovach Kazakieviča, demanstrujuć historyki (asabliva pieryjadu VKŁ), linhvisty, litaraturaznaŭcy, daśledčyki relihii, Biblii. Dastatkova zhurtavanyja i cikavyja supolnaści majuć daśledčyki sučasnaj kultury, hiendarnych daśledavańniaŭ.
Najbolšyja składanaści, na dumku Kazakieviča, vyjaŭlajucca ŭ sacyjalnych i palityčnych dyscyplinach (palitałohija, mižnarodnyja adnosiny, sacyjałohija, ekanomika). U hetym hodzie centralnymi temami byli: miascovaja palityka, ukrainski kryzis i adnosiny krain Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy z Kitajem.
Taksama nazirajucca prablemy z «hłybinioj» pry abmierkavańnia asobnych praktyčnych prablem: adukacyja, navuka, hramadzianskaja supolnaść, dziaržaŭnaje kiravańnie. Chacia heta možna ličyć chutčej adlustravańniem ahulnaj ekśpiertnaj i akademičnaj situacyi, prahres u hetaj halinie moža być tolki pastupovym», — miarkuje Kazakievič.
Premii Kanhresa daśledčykaŭ Biełarusi
za najlepšuju navukovuju publikacyju — heta prestyžnaje adznačeńnie najlepšych navukoŭcaŭ. Jana ŭručajecca ŭ raździełach historyi, humanitarnych i sacyjalnych navuk. Ad hetaha hoda premija ŭ halinie humanitarnych navuk była abjadnanaja z premijaj imia Zory Kipiel Paŭnočnaamierykanskaj asacyjacyi daśledčykaŭ Biełarusi.
U adroźnieńnie ad minułaha hoda, sioleta Premija nadavałasia asobna: za najlepšuju manahrafiju i za artykuł.
Kanvierty z vynikami hałasavańnia ekśpiertaŭ uskryli za hadzinu da cyrymonii ŭ prysutnaści naminantaŭ.
Premiju za najlepšuju histaryčnuju manahrafiju atrymaŭ biezumoŭny biestsieler i adnačasova kniha, poŭnaja adkryćciaŭ. Jaje napisaŭ uładalnik ahrasiadziby «Marcinova huś» i adnačasova navukoviec Aleś Bieły. «Chronika Biełaj Rusi: imahałohija Biełarusi CHII—ChVIII st.»
Vielmi napružanaja kankurencyja była ŭ naminacyi «Histaryčny artykuł». Urešcie pieramoh historyk Andrej Cichamiraŭ z «Žanočymi vobrazami ŭ «zachodniaruskaj» naracyi». Choć prafiesar Aleh Łatyšonak u kułuarach vykazvaŭ dumku, što premii była hodnaja i Nastaśsia Skiepjan sa svaim siensacyjnym adkryćciom «Sofja Słuckaja: pravasłaŭnaja śviataja katalickaha vieravyznańnia». U adkaz Alaksiej Łastoŭski pažartavaŭ, što jana moža pieramahčy ŭ raździele manahrafij u nastupnym hodzie.
Premiju za manahrafiju ŭ humanitarnych navukach atrymaŭ etnohraf i historyk z Połackaha ŭniviersiteta Uładzimir Łobač za knihu «Mif. Prastora. Čałaviek: biełaruski tradycyjny łandšaft u siemijatyčnaj pierśpiektyvie».
Premiju za artykuł u humanitarnych navukach atrymaŭ Andrej Hornych za artykuł «Kapitalizm i tryvoha».
I, narešcie, u halinie sacyjalna-palityčnych navuk pieramoh zusim małady aŭtar Ihar Rasolka za artykuł «Čyńniki ŭznaŭleńnia biełaruskaj identyčnaści ŭ pamiežnych prastorach Polščy i Litvy».
