Što takoje kućcia i jakuju rolu jana adyhryvaje na vilihijnym stale? Jakija jašče stravy pavinny być na tradycyjnym vihilijnym stale i adkul daviedacca, jak ich hatavać? #Vihilija, #Apłatka i #Kućcia — asnoŭnyja cheštehi Božaha Naradžeńnia.
#Vihilija
Samo słova «vihilija» pachodzić z łacinskaha «vigiliare» i aznačaje «načnoje čuvańnie». U Katalickim Kaściole tak nazyvajuć dni, jakija papiaredničajuć najvažniejšym śviatam. Ale najčaściej hetaje słova my źviazvajem z dniom pierad śviatam Naradžeńnia Pana. U Biełaruś zvyčaj vihilijnaj viačery pryjšoŭ u ChVIII st.
Zhodna z tradycyjaj, viačera raspačynajecca paśla taho, jak na niebie zaharycca pieršaja viečarovaja zorka. Pamaliŭšysia i začytaŭšy adpaviedny ŭryvak ź Jevanhiella (možna Łk 2, 1—20), usie dzielacca apłatkaj i składajuć adzin adnamu kaladnyja vinšavańni i pažadańni.
#Apłatka
Vihilijnuju viačeru, jakaja raspačynajecca paśla dzialeńnia apłatkaj, nazyvajuć kućcioju (ad nazvy krupianoj kašy — kućci, jakaja abaviazkova pavinna być u hety viečar na stale). Na stoł, na jaki kładuć siena i zaściłajuć biełym abrusom, staviać tolki posnyja stravy. U hety dzień z radaściu prymajucca i niečakanyja hości. Asablivuju atmaśfieru hetaha viečara stvarajuć i kaladki (pieśni na Božaje Naradžeńnie), jakija možna taksama śpiavać usioj siamjoj. Kulminacyjaj viečara stanovicca śviataja Imša ŭ vihiliju Božaha Naradžeńnia. U samo śviata, 25 śniežnia, usia siamja, rodnyja i blizkija taksama źbirajucca za supolnym stałom. Ale samaje hałoŭnaje — zahadzia pakłapacicca pra stan svajoj dušy i być duchoŭna padrychtavanym da śviataŭ.
#Kućcia abo Vialikaja kućcia
Na vihiliju Božaha Naradžeńnia, 24 śniežnia, u apošni dzień Adventu, u jaki naležyć ścisły post i tolki adzin pryjom ježy dasyta, kućcia nazyvałasia posnaj, hałodnaj abo Vialikaj kućcioj. Treba było ceły dzień hałodnym čakać hetaj viačery, kab bolš vyrazna adčuć radaść ad naradžeńnia Zbaŭcy.
U adroźnieńnie ad vielikodnych śviataŭ, jakija śviatkavalisia maksimalna publična, vihilija mieła padkreślena siamiejny, zakryty charaktar. Adnak ličyłasia, što da vihilijnaha stała abaviazkova treba zaprasić luboha vypadkovaha hościa, kab nie paŭtaryć hrech tych, chto nie puściŭ pieranačavać Śviatuju Siamju pierad naradžeńniem Chrysta, prymusiŭšy Maryju naradzić Jaho ŭ stajni. Na viačeru źbiralisia paśla źjaŭleńnia na niebie pieršych zorak, pad vybielenym abrusam ścialili siena abo sałomu, jak napamin pra naradžeńnie Chrysta ŭ stajni.
Pierad pačatkam viačery haspadar domu pavinien padzialicca ź siamjoj aśviečanaj u kaściole apłatkaj — simvałam Chrysta, jaki, pryniaŭšy čałaviečaje cieła, addaŭ siabie samoha za žyćcio śvietu.
Baćka abo chtości samy starejšy ŭ siamji pry śviatle śviečki, što simvalizuje Betlejemskuju zorku, čytaje ŭryvak ź Jevanhiella pavodle Łuki, u jakim apisvajecca naradžeńnie Jezusa ŭ Betlejemie. Zatym, paśla supolnaj malitvy, usie biaruć u ruki apłatki i, padychodziačy adzin da adnaho, łamajuć ich miž saboj i abmieńvajucca śviatočnymi pažadańniami.
Paśla viačery siena, jak i reštki viačery, addavali žyviole. U zaležnaści ad dabrabytu siamji, na vihiliju padavali zvyčajna ad 7 da 12 posnych stravaŭ, asnoŭny kompleks jakich byŭ adnym i tym ža ŭ siemjach usich sacyjalnych płastoŭ, simvalizujučy jednaść usich ludziej jak dziaciej Božych.
Asnoŭnymi kampanientami vihilijnych stravaŭ ličylisia pšanica, mak i miod, simvały dastatku i pładavitaści. Hałoŭnymi stravami byli kućcia, u honar jakoj nazyvałasia i ŭsia viačera, syta, aŭsiany kisiel, uzvar z sušanaj sadaviny, rybnyja stravy (juška, sieladcy, ščupaki, karp i h. d.), hrybnaja poliŭka abo hrybny kvas, čyrvony boršč z vuškami, klocki z makam, kapusta kvašanaja abo tušonaja z hrybami, łamancy z makam, śližyki i inš. U zamožnych damach tradycyjnymi byli poliŭka ź mindalu, roznyja desierty («cukry»), arechi, vino, z 1830-ch hh. — harbata.
Jak hatavać Kućciu? Recepty na vihilijny stoł
#Łamancy
U kancy XIX st., kali dabrabyt sielanina paśla dvuch-troch dziesiacihodździaŭ ciažkaj paślareformavaj pracy adčuvalna vyras, kućcioj-pancakom pačali krychu hidzicca. (U šlachty heta adbyłosia jašče ŭ pieršaj pałovie XIX st.) Na stale jana jašče stajała, staryja zaklikali addać naležnuju pašanu staromu zvyčaju, ale maładoje pakaleńnie, asabliva dzieci, ledź-ledź «dziaŭbli» paru łyžak, bo na stale ž chapała kudy smačniejšych stravaŭ!
I pastupova rola hałoŭnaj kaladnaj rytualnaj stravy pačała pierachodzić da łamancoŭ abo śližykaŭ — nievialičkaha piečyva, časam z presnaha, časam z kisłaha ciesta, jakoje taksama jeli z makavym małakom i miodam. Adna ź litoŭskich nazvaŭ hetaha piečyva — «kučukaj», niešta nakštałt «maleniečkija kućciejki», što jaskrava pakazvaje na rolu, jakaja im advodzicca ŭ śviatočnym mieniu. Hetyja «kučukaj» abo inakš «śližykaj» u sučasnych litoŭskich kramach pradajucca masava, źjaŭlajučysia niedzie za tydzień za Božaha Naradžeńnia i imhnienna źnikajučy paśla śviata, kab viarnucca tolki praz hod.
Adna ź biełaruskich nazvaŭ hetaha piečyva — łamancy. Ich robiać z presnaha ciesta i nie stolki piakuć, kolki prosta padsušvajuć u piečy, a potym łamajuć (adsiul nazva) uzdoŭž linij, papiarednie praviedzienych na płaście ciesta nažom.
Presnyja i ćviordyja łamancy, jakim smak dadavali tolki mak i miod, vidać, byli pačatkovaj formaj stravy i nahadvali apłatki. Ale adviečnaje imknieńnie da raskošy i kamfortu, jakoje pranikała i ŭ sialanskaje asiarodździe, prymušała i im šukać zamienu, tamu ich pačali vyciaśniać śližyki, sałodkaje piečyva z roščynnaha ciesta, u jakoje mak časam dadavali pry zamiešvańni.
Kali-niekali niedapiečanyja śližyki chutka, kala 5 chvilin, advarvali ŭ salonaj vadzie jak hałuški i padavali palitymi ŭsio tymi ž miodam i makavym małakom. Adnak pamiatajem, što i presnyja łamancy, i sałodkija śližyki — varyjacyi na temu kućci. Druhaja kućcia adznačałasia na sv. Silviestra/sv. Vasila, u «Ščodry viečar», napiaredadni Novaha hoda, 31 śniežnia (13 studzienia), i nazyvałasia ščodraj, toŭstaj, bahataj, łasaj. U hety viečar padavali kućciu z masłam abo skvarkami, a taksama miasa — smažanaje, varanaje i piečanaje, kiłbasy, viandlinu. Sama ž kućcia taksama padavałasia na stoł z masłam abo miasam.
Kali pierad Božym Naradžeńniem i Chrostam Pana kućcia była posnaj, to pierad Novym hodam — tak i nazyvałasia: «kućcia z kaŭbasoj». Treciaja kućcia, iznoŭ posnaja, ź ciaham času atrymała nazvu Vadzianaja, bo prypadaje jakraz na piaredadzień Vadochryšča (u katolikaŭ — uračystaść Abjaŭleńnia Pana). Tradycyjna ŭsie try kućci varylisia ŭ adnym i tym ža harščku, z adnoj i toj ža kolkaściu zbožža.
