Alaksandar Nadsan doŭhija dziesiacihodździ byŭ hreka-katalickim śviatarom, apostalskim vizytataram dla biełarusaŭ-katalikoŭ u zamiežžy, kiraŭnikom Biblijateki i muzeju imia Franciška Skaryny, staršyniom dabračynnaha Čarnobylskaha fondu.
Ajciec Alaksandar zajmaŭ takoje važnaje miesca ŭ roznych palach biełaruskaj dziejnaści, što paśla jaho adychodu adčuvajecca vialikaja pustka. Niama sensu zadavacca pytańniem — chto zamienić jaho tam, dzie jaho bolš niama, bo hety čałaviek u svajoj unikalnaści i ŭ sukupnaści svaich funkcyjaŭ sapraŭdy niezamienny. Na praciahu apošnich dziesiacihodździaŭ jon rychtavaŭ sabie nastupnikaŭ i ŭzhadavaŭ niamała teolahaŭ, bibleistaŭ, biblijatekaraŭ, archivistaŭ — ich chapiła b na nievialikuju ale surjoznuju navukovuju ŭstanovu. Adnak adnaho čałavieka, jaki spałučyŭ by ŭ sabie ŭsie hrani ajca Alaksandra, znajści, badaj što niemahčyma.
Što ž siońnia čakaje ŭsio toje, čym doŭhija hady kiravaŭ ajciec Alaksandar? Najpierš — Biełaruskuju katalickuju misiju i Biblijateku imia Franciška Skaryny? My pahavaryli z vučniami i nastupnikami Ajca.
Ajciec Siarhiej Stasievič — mahistar kananičnaha prava, vyśviačany na hreka-katalickaha śviatara ŭ Londanie ŭ 2006 hodzie — pieraniaŭ pa ajcu Alaksandru śviatarstva ŭ Biełaruskaj katalickaj misii.
a. Siarhiej Stasievič. Fota: Mikałaj Pačkajeŭ
a. Siarhiej Stasievič: Naša biełaruskaja supolnaść była ŭ składanaj sytuacyi, asabliva z punktu hledžańnia carkoŭnaha prava. Choć ajciec Alaksandar kaardynavaŭ dziejnaść biełaruskaj hreka-katalickaj carkvy ŭ dyjaspary, ale naležnaj kananičnaj ułady tut na miescy ŭ jaho nie było. U suviazi z hetym, jašče zadoŭha da taho, jak pačałasia rearhanizacyja misii, pierad nami paŭstali vielizarnyja prablemy. Ja bačyŭ, što madel, pavodle jakoj našy niepasrednyja relihijnyja načalniki byli ŭ Rymie, a žyć i dziejać treba tut, nie pracavała. Ja pačaŭ sprabavać vyrašyć hetuju sytuacyju z dapamohaj zacikaŭlenych kampetentnych asobaŭ u katalickaj carkvie Brytanii z metaj uvajści ŭ padparadkavańnie niejkaj miascovaj kananičnaj struktury, kab mahčy vyrašać usie našy prablemy na miescy. I voś paśla našych kansultacyjaŭ z Apostalskim Nuncyjam u Vialikabrytanii 18 śniežnia 2014 hodu Śviaty Ajciec Francišak addaŭ nas u carkoŭnaje padparadkavańnie biskupu Hlebu Łančynu, japarchu niadaŭna zasnavanaj hreka-katalickaj japarchii Śviatoj Siamji ŭ Londanie z zachavańniem našaj identyčnaści, carkoŭnych tradycyj i ŭsich našych materyjalnych dabrotaŭ dziela dabra biełarusaŭ, jakija žyvuć tut.
Siarhiej Šupa: A jakaja sytuacyja isnavała da hetaha?
a. Siarhiej: Ad 1947 hodu Biełaruskaja katalickaja misija isnavała ŭ niepasrednym padparadkavańni Kanhrehacyi dla Ŭschodnich Cerkvaŭ u Rymie. Niekali tut byŭ biskup Sipovič, jaki sam byŭ jararcham. Ajciec Alaksandar takoj ułady nia mieŭ, ale jaho najaŭnaja madel isnavańnia zadavalniała. Adnak ciapier, kali my pačali vyrašać praktyčnyja pytańni – nam treba spačatku było pradać ziamlu, a paśla atrymać ź jaje hrošy na inšyja prajekty – heta było ŭžo zrabić vielmi składana, bo našy načalniki byli ŭ Rymie, i treba było biaskonca prasić aprabaty pa kožnym pytańni. Adkazy časam nie prychodzili abo prychodzili z spaźnieńniem. Nie było sensu ŭ tym,kab maleńkaja misija ŭ Londanie ŭ praktyčnaj dziejnaści niepasredna zaležała ad Uschodniaj Kanhrehacyi ŭ Rymie, jakaja zvyčajna maje spravu z prablemami vyšejšaha paradku. Usio tak zdaryłasia tamu, što ŭ biełarusaŭ dahetul niama svajoj jararchii. Paśla biskupa Tarasieviča – apošniaha katalickaha biskupa ŭschodniaha abradu, jaki pamior u 1986 hodzie – u nas dahetul niama svaich biskupaŭ. Adnak ciapierašniaja madel nas zadavalniaje, jana daje nam nadzieju na toje, što my zmožam raźvivacca. Ciapier, u adsutnaści Ajca, naš načalnik – uładyka Hleb, i jon ciapier musić dbać, kab misija zaŭsiody mieła biełaruskaha śviatara. Heta – jahony abaviazak, dadzieny jamu Śviatym Ajcom Franciškam, Papam rymskim.
SŠ: Značyć, u jaho niama intencyi pašyryć tut ukrainskija ŭpłyvy?
a. Siarhiej: Ukraincy – našyja braty. U tym liku pavodle viery. I ja šmat razoŭ mieŭ mahčymaść pierakanacca ŭ hetaj prostaj praŭdzie, žyvučy tut. Vola Rymu ŭ tym, kab hetaje miesca zastavałasia biełaruskim, i ja pierakanany, što ŭkrainski Ŭładyka budzie pra heta dbać.
SŠ: Ci vakoł misii składajecca parafija?
a. Siarhiej:
Parafija – heta carkoŭnaja supolnaść, čaścinka narodu Božaha, uvachodzić u japarchiju, jakuju uznačalvaje biskup. Misija – taksama carkoŭnaja adzinka, tolki stvarajecca na terytoryi inšaj japarchii, naprykład łacinskaha abradu, dziela absłuhoŭvańnia svaich – biełaruskich ci ukrainskich viernikaŭ, maje časovy charaktar. Takoj była paślavajennaja praktyka ŭ Eŭropie padčas pierasialeńnia hetak zvanych paniavolenych narodaŭ. Usie supolnaści emihrantaŭ u Vialikaj Brytanii jak łacinskaha tak i uschodniaha abradu ź misijaŭ užo pieraraśli ŭ parafii. Ciapier nadyšła naša čarha. My ŭrešcie źbirajemsia budavać sapraŭdny chram – carkvu Śviatoha Kiryły Turaŭskaha i ŭsich śviatych zastupnikaŭ biełaruskaha narodu.
SŠ: Kolki ludziej rehularna prychodzić na słužby ŭ chatniaj kaplicy ŭ Maryjan Chaŭz?
a. Siarhiej: Našy nabaženstvy rehularna naviedvaje kala dvaccaci čałaviek – heta ŭsio novyja emihranty. Starych ludziej u nas vielmi mała, i jany ŭsie pravasłaŭnyja – jany chodziać na nabaženstvy, choć nikoli nie pryčaščajucca. Biełaruskich pravasłaŭnych cerkvaŭ tut bolš niama, a my adzinaja biełaruskaja carkva ŭ Londanie.
SŠ: U vas pracuje i niadzielnaja škołka dla biełaruskich dziaciej?
a. Siarhiej: Heta prajekt, jaki ja raspačaŭ z Božaj dapamohaj i z błasłaŭleńnia ajca Alaksandra. Było zacikaŭleńnie z boku tutejšych biełarusaŭ u navučańni ichnich dziaciej movy i kultury biełarusaŭ. My sprabujem dapamahčy baćkam zakłaści i padtrymlivać u dzieciach biełaruskaść – u balšyni baćkoŭ takich zdolnaściaŭ niama, i dzieci asymilujucca. Nu i, biezumoŭna, vykładajem asnovy relihii ŭ zrazumiełaj dla dziaciej formie, bo źjaŭlajemsia biełaruskaj carkvoj u Brytanii, jakaja dumaje pra svaju budučyniu.
My nia stavim umovaj abaviazkovaje naviedvańnie carkvy, tamu pałova baćkoŭ, jakija pryvodziać dziaciej u škołku, nie naviedvajuć nabaženstvaŭ rehularna. My imkniemsia iści šyrej – da usich, kamu prosta cikava toje, što my prapanujem. Škołka isnuje na achviaravańni – tamu, choć apłaty za navučańnie niama, my zaachvočvajem biełarusaŭ achviaroŭvać hrošy na škołu, u tym liku tych, u kaho niama svaich dziaciej.
Usiaho niadzielnaj škołaj achoplena 14 dziaciej ad troch da šasnaccaci hadoŭ. Jość i svaja nastaŭnica Natalla Ramančuk, jana ź Biełarusi, pedahoh i maje bahaty vopyt pracy ź dziećmi pry katalickich parafijach.
Jašče adna važnaja sprava – niekatoryja darosłyja ludzi chočuć vučyć biełaruskuju movu, dla ich my arhanizavali specyjalnyja moŭnyja zaniatki pa subotach. My taksama zaachvočvajem usich zacikaŭlenyja dałučacca da hetaj subotniaj škoły. Z Božaj dapamohaj budzie plon i hetaha.
a. Alaksandar Nadsan, a. Siarhiej Stasievič. Fota: a. Siarhiej Surynovič
SŠ: Jak iduć spravy z pabudovaj novaj carkvy?
a. Siarhiej:
Naš novy biskup Hleb błasłaviŭ nas na toje, kab raspačać budaŭnictva, i sprava užo padychodzić da stadyi vykanańnia zadumy. Naš architektar znajšoŭ talenavitaha anhielca-cieślara, naščadka škoły Arts end Krafts, jaki buduje vyklučna budynki z dreva. Chutka budzie padpisany ź im kantrakt, i možna pačynać budaŭnictva.
SŠ: Adkul ideja zbudavać carkvu z dreva pavodle tradycyjnych uzoraŭ? Ci pratatypam byŭ niejki kankretny biełaruski chram?
a. Siarhiej: Heta było majoj idejaj ad pačatku słužeńnia ŭ Brytanii. Naš architektar Czy-Uaj So pabyvaŭ u Biełarusi, my byli ź im na Lidčynie, u Miensku i na Paleśsi. Jaho mocna uraziŭ Muzej biełaruskaj narodnaj architektury ŭ Stročycach, a taksama maje ŭlubionyja cerkvy z rehijonu, adkul ja rodam – u Ivacevickim ranie. Jon raspracavaŭ sučasny prajekt, pavodle ciapierašniaj brytanskaha trendu ŭžyvać dreva ŭ haradskoj architektury, jaki, adnak byŭ natchniony draŭlanym dojlidstvam Biełarusi. U Biełarusi krytykavali naš prajekt za viaskovaść, nieadpaviednaść Brytanskaj stalicy, paraŭnoŭvali jaho ź sielskahaspadarčymi pabudovami, ale voś Anton Astapovič, kiraŭnik tavarystva achovy pomnikaŭ, pachvaliŭ i skazaŭ, što heta sapraŭdy ikaničny biełaruski chram – adnaviežavaja bazylika ź viežaj-syhnaturaj nad fasadam, bo ničoha bolš typovaha dla sakralnaha dojlidstva Biełarusi niama niezaležna ad rehijonu. Takija vodhuki dla nas tut vielmi važnyja. Ja nie pierastaju śćviardžać, što my – dyjaspara i biełarusy na radzimie – adzin narod. My musim budavać i umacoŭvać hetuju duchoŭnuju jednaść.
***
Što siońnia čakaje biblijateku? Jakija prablemy pierad joj stajać? Jakija varyjanty dalejšaha raźvićcia sytuacyi? Raskazvaje Ihar Ivanoŭ, sakratar Apiakunskaj rady Biełaruskaj biblijateki i muzeju imia Franciška Skaryny:
Ihar Ivanoŭ: Ajciec pakinuŭ biblijateku jak hrandyjozny prajekt ź vielmi vyraznaj vizijaj — nieści aśvietu pra Biełaruś u Zachodni śviet. Hetaja vizija i da siońnia zastajecca relevantnaja. Jana palahaje ŭ tym, kab źbirać biełarusistyku i stvaryć centar, dzie ludzi, jakija cikaviacca Biełaruśsiu, mahli b pašyrać svaje viedy i intaresy. Za 40 hadoŭ isnavańnia biblijateki ŭ joj pabyvała tysiača daślednikaŭ, byli napisanyja dziasiatki knih i artykułaŭ pra Biełaruś na samych roznych movach.
Ciapier sytuacyja kryšačku mianiajecca, bo mianiajecca śviet. Biblijateka robicca mienš dastupnaj dla daśledčykaŭ ź Biełarusi, a Biełaruś robicca bolš dastupnaj dla daśledčykaŭ z zamiežža. Tamu biblijateka budzie pieraasensoŭvać svajo miesca. Dumaju, što jana budzie bolš razvaročvacca ŭ bok biełaruskaj hramady ŭ samoj Brytanii, bo tut źjaŭlajecca ŭsio bolš biełarusaŭ, tut jość maładoje pakaleńnie, jakoje pryjechała siudy ź inšych pryčynaŭ, čym pavajennaja chvala biełaruskich emihrantaŭ. Tamu ciapier u biblijateki źjaŭlajecca novaja zadača — padtrymlivać kulturnyja patreby maładoj biełaruskaj emihracyi.
Razam z tym rola biblijateki ŭ spravie pašyreńnia infarmacyi pra Biełaruś u Brytanii robicca ŭsio bolš aktualnaj, bo biełaruski hołas u Brytanii nie taki hučny. Biblijateka moža być hramadzkim centram, dzie ludzi mohuć źbiracca, heta miesca, dzie hutarka moža vieścisia i pa-biełarusku, i pa-anhielsku. Hetaje miesca niepryvatyzavanaje i niepadcenzurnaje i pavinna takim zastavacca. Bo biblijateka nastolki kaštoŭnaja, nakolki jana niepadcenzurnaja. Tym jana i ŭnikalnaja siarod inšych arhanizacyjaŭ, jana pavinna zastavacca pa-za idealohijami.
SŠ: Značyć, vyklučajucca ŭsie varyjanty zaležnaści biblijateki ad niejkaj dziaržavy, naprykład, Respubliki Biełaruś?
II: Zaležnaść vyklučajecca. Było b, viadoma, dobra supracoŭničać — biblijateka zaŭsiody dobra supracoŭničała z roznymi arhanizacyjami ŭ Biełarusi, u tym liku savieckaj Biełarusi. Dobra viadomy fakt, što značnaja častka fondaŭ biblijateki była atrymanaja praź Biblijateku Akademii navuk Biełarusi, ź jakoj u svoj čas isnavała prahrama abmienu fondami. Hety abmien spyniŭsia, bo ciapier niama materyjalnaha sensu heta rabić. Ale zaŭsiody isnavali kantakty — sa Skarynaŭskim centram časoŭ Adama Maldzisa, ź inšymi arhanizacyjami i ŭstanovami, heta zaŭsiody było, choć časam i mianiałasia, i hetak jano budzie i ŭ budučyni. Ale zaležnaści nia budzie, biblijateka pavinna zastavacca hołasam, jaki havoryć da Biełarusi — jakoj by jana tam ni była, da biełarusaŭ u Brytanii, da brytanskaha hramadztva.
SŠ: Ci nie mahła b biblijateka vykonvać funkcyju, padobnuju da toj, jakuju majuć kulturnyja pradstaŭnictvy roznych krainaŭ za miažoju — Instytut Hiote, Instytut Servantesa, British Council?
II: Sama pa sabie biblijateka takuju funkcyju vykonvać nia moža. Skarynaŭskaja biblijateka zaŭsiody była tut častkaj bolšaha biełaruskaha prajektu, i takoj častkaj jana zastaniecca. Było b, viadoma, pažadana, kab u vyniku ŭsio heta raźviłasia ŭ niejki hramadzka-kulturny centar.
SŠ: Tut mahli b pravodzicca kanferencyi, vystavy, kursy biełaruskaj movy…
II: Jość samaja novaja inicyjatyva i, z majho hledzišča, vielmi cikavaja — biblijatečny abanement, jakoha tut nikoli nie było. Siudy prychodzić maładoje pakaleńnie — pa niadzielach siudy prychodziać na słužbu, razam z baćkami prychodziać dzieci — jany chočuć pazyčać knižki!
SŠ: Chto b moh być nastupnikam ajca Alaksandra jak biblijatekara?
II: Ajciec byŭ unikalny jak asoba, i jahonaja rola taksama była ŭnikalnaja. Jahonaja pasada ŭ biblijatecy nazyvałasia «biblijatekar». Ale nasamreč jon — i zasnavalnik, i filozaf hetaj biblijateki, i jaje natchnialnik. I ja dumaju, što zamianić jaho «adzin da adnaho» niemahčyma, dyj nia treba. U krasaviku sioleta biblijateka znoŭ była zarehistravanaja jak dabračynnaja arhanizacyja (charity) pavodle brytanskich zakonaŭ. Heta dla nas vielmi značnaja padzieja, bo heta aznačaje, što ŭ vačach brytanskaj dziaržavy biblijateka vykonvaje vielmi važnuju kulturnuju i hramadzkuju rolu, robić vielmi važny ŭniosak u žyćcio hetaj krainy, jaje sacyjalnych i etničnych hramadaŭ. Heta pryznańnie taho, što biblijateka maje nieabchodny patencyjał i enerhiju. Heta aznačaje taksama, što praca, jakuju Ajciec pačynaŭ, budzie praciahvacca — tolki inšymi ludźmi i ŭ inšych formach.
SŠ: Za košt čaho isnuje i budzie isnavać biblijateka?
II: Ajciec u svoj čas zdoleŭ sabrać davoli značnyja fondy, kab zabiaśpiečyć budučyniu biblijateki. Dziakujučy hetamu biblijateka maje stabilnaje stanovišča ŭ blizkaj i siaredniaj perspektyvie. Finansavaja sytuacyja biblijateki budzie vielmi mocna zaležać ad taho, nakolki aktyŭna my budziem šukać i znachodzić srodki. Jość prykłady taho, jak heta robiać inšyja biblijateki — naprykład, polskaja biblijateka ŭ Londanie całkam finansujecca za košt testamentaŭ svaich suajčyńnikaŭ, a heta vielizarnaja biblijateka. Mahčyma, jany atrymlivajuć peŭnuju techničnuju dapamohu ad Polskaj dziaržavy, ale finansava jany ad jaje niezaležnyja. Jak biełaruskaja hramada ŭ Vialikabrytanii my pavinny pracavać nad tym, kab pierakanać nas samich u važnaść biblijateki ŭ našym žyćci, u žyćci Biełarusi. Tamu achviaroŭvać hrošy biblijatecy, pakidać joj hrošy testamentam, pracavać jak vałancior — vysakarodnaja sprava. I my ŭžo majem prykłady taho, što biełarusy z pa-za Brytanii padtrymlivajuć biblijateku — užo ciapier realizujucca prajekty, dapamoha na jakija pryjšła z pa-za Brytanii, i nie ad Biełaruskaj dziaržavy.
