Dziasiatki viosak za apošnija hady źnikli z mapy Haradzienščyny. Historyki z Hrodna amal kožnyja vychodnyja vyjazdžajuć u ekśpiedycyi pa vobłaści i vyvučajuć draŭlanuju architekturu tych, što jašče zastalisia. Sabrany materyjał jany vykładajuć u Facebook, a ŭ budučyni jon moža pasłužyć dla napisańnia cełaj knihi pa historyi rehijonu.
Draŭlanaja architektura Biełarusi – sialanskaja, šlachieckaja, miaščanskaja, kultavaja – maje tysiačahadovuju historyju. Draŭnina źjaŭlałasia asnoŭnym budaŭničym materyjałam na našych ziemlach až da siaredziny XX st., kali na źmienu draŭlana-zrubnaj kanstrukcyi pryjšli cahlana-muravanyja i panelnyja damy.
Zamiest taho, kab zachoŭvać hetuju spadčynu dla naščadkaŭ, stvarać skanseny i vadzić tudy turystaŭ, u Biełarusi jana biezpadstaŭna, a časam i metanakiravana, źniščajecca. Heta tyčycca, u pieršuju čarhu, viaskovych chatak, dzie saŭhasy vykuplajuć zakinutyja chaty i rujnujuć ich, kab vyzvaleny ŭčastak vykarystać dla pavialičeńnia pasiaŭnoj płoščy.
Časam chatki rujnujucca i pryvatnymi asobami, kab na tym miescy pabudavać novy dom abo lecišča. U lepšych vypadkach chaty pierabudoŭvajucca da niepaznavalnaści, hublajučy svoj pieršapačatkovy vyhlad. Źniknieńnie draŭlanych budynkaŭ adbyvajucca vielmi chutkimi tempami.
Dziela zachoŭvańnia jak maha bolšaj infarmacyi ab zachavanaj draŭlanaj architektury našaha kraju niekalki zacikaŭlenych prablematykaj ludziej, u pryvatnaści historyki Andrej Vaškievič i Miečysłaŭ Supron, stvaryli ŭ Facebook supołku «Draŭlanaja architektura. Wooden architecture», dzie kožny nieabyjakavy moža apublikavać fotazdymki draŭlanych budynkaŭ sa svajoj miascovaści.
«Naša supołka stvarałasia z adnoj asnoŭnaj metaj – źviarnuć uvahu hramadstva na zachavańnie draŭlanaj architekturnaj spadčyny. Zbor i nakapleńnie fatahrafičnaha materyjału – heta dadatkovaja meta, jakaja, spadziajusia, z časam pieraraście ŭ bolš pahłyblenaje vyvučeńnie prablematyki, kančatkovaj metaj jakoha budzie napisańnie knihi», — kaža Miečysłaŭ, adzin z administrataraŭ supołki.
Historyk raspavioŭ, što časta arhanizoŭvaje etnahrafičnyja ekśpiedycyi pa vioskach vobłaści:
«Kali pryjaždžaješ u addalenuju ad horada viosku, u vočy kidajecca vialikaja kolkaść zakinutych i zaniadbanych chat. Kolki raz bačyŭ stohadovyja chaty z mocnaj draŭninaj, ale z praciakajučym dacham. Heta moža aznačać adno: žyćcio chaty adličvaje apošnija hady. Až serca kryvioj ablivajecca: heta chata, dzie niekali burliła žyćcio, dzie naradziłasia, ažaniłasia i pamierła nie adno pakaleńnie, bolš nikomu nie patrebna. Joj samaje miesca – u muziei narodnaj architektury i pobytu! Časta sustrakajucca chaty, dzie apošnija haspadary nie pakinuli paśla siabie naščadkaŭ. U ich naściež rasčynienyja dźviery, pavybivanyja vokny, u pakojach staić mebla, ale paraźbivanyja piečy — miascovyja pjanicy vybivajuć žaleznyja zasłonki i dźviercy, kab potym zdać na mietał. Navat na ścienach visiać partrety byłych žycharoŭ, abrazy. Niama naščadkaŭ – a kamu heta bolš moža spatrebicca?»
Padobnaja situacyja z draŭlanymi pabudovami i ŭ samim Hrodnie. Unikalnyja chaty ŭžo pustujuć, niešta ŭžo daŭno źnieśli. Andrej Vaškievič ličyć, što ciaham apošnich dziesiaci hadoŭ horad amal całkam straciŭ kaštoŭnuju draŭlanuju zabudovu:
«Samyja cikavyja budynki abo źniesieny, abo zhareli, abo pierabudavanyja takim čynam, što ŭžo nie majuć kaštoŭnaści - źjavilisia škłopakiety, mietaličnyja dźviery i inšaje. Bolšaść prapanovaŭ pa ŭniasieńni draŭlanych budynkaŭ u śpis spadčyny (damy na Vałkoviča, 17 vieraśnia, Mickieviča) nie byli pryniatyja. Udałosia ŭnieści tolki niekalki budynkaŭ pa vulicy Miadovaj. Heta była rabota Ihara Trusava. Dumaju, što paśla taho, jak źniasuć damy pa vuł. Mickieviča i Vałkoviča, pytańnie pra isnavańnie ŭ Hrodnie aryhinalnaj draŭlanaj architektury možna budzie ličyć zakrytym».
Draŭlanych damoŭ z kožnym hodam stanovicca ŭsio mieniej. Adna z asnoŭnych pryčyn – urbanizacyja, rost haradoŭ i adnačasovaje vymirańnia viosak i miastečak. Mienavita ŭ nievialikich nasielenych punktach, dy navat i ŭ Hrodnie, draŭlanaja architektura stvaraje svojeasablivuju aŭru i niepaŭtornyja krajavidy.
