Halina Ivanaŭna — inžynier-budaŭnik, usio žyćcio pracavała na surjoznych techničnych pasadach, budavała masty. Čałaviek-stvaralnik. Čałaviek, jaki złučaje toje, što raniej było raźjadnana. Pracavała ŭ Minsku i na Poŭnačy — u Novym Urenhoi.
Potym vyjšła na piensiju i vyrašyła viarnucca na svaju małuju radzimu — u viosku Vialikaja Hrava Łapickaha sielsavieta Asipovickaha rajona Mahiloŭskaj vobłaści. Ciapier jana — dziejny deputat sielskaha savieta.
Viosku paličyli niepierśpiektyŭnaj, niahledziačy na toje, što pa hety dzień małočnatavarnaja fierma pracuje spraŭna. Kłub byŭ začynieny i razburany, začynili kramu, aŭtałaŭka pryjazdžała tolki 2 razy na tydzień, pierastaŭ chodzić aŭtobus, staražytnaja kaplica pieratvaryłasia ŭ ruiny, pryjšło ŭ zapuścieńnie šmat siadzibaŭ.
I voś Halina Ivanaŭna razam sa starastaj vioski Lilija Ściapanaŭnaj Łabus pry padtrymcy hrupy adnadumcaŭ pačała pracu pa adradžeńni Vialikaj Hravy. Hałoŭnaja meta — kab jana zastałasia na mapie Biełarusi. Ludzi chočuć žyć u vioscy, na radzimie, u harmonii z pryrodaj. Treba tolki palepšyć ich pobyt, dobraŭparadkavać viosku, ličyć deputat.
U AHP raspytali Halinu Ivanaŭnu padrabiaźniej, što jana robić dla ludziej u svajoj vioscy i jak tak vyjšła, što zaraz jana vyłučajecca ŭ Mahiloŭski abłasny saviet ad Abjadnanaj hramadzianskaj partyi.
— Z čaho vy pačali, Halina Ivanaŭna?
— Adzin u poli nie voin, tamu pačała z hutarak i sustreč z adnaviaskoŭcami. Skažu ščyra, samaje ciažkaje — arhanizavać ludziej na hramadska karysnyja spravy, nieabchodny i asabisty prykład, i pierakanańnie.
Pieršaje, u čym mieła patrebu naša vioska, — naviadzieńnie paradku na ziamli. Razam sa starastaj my znajšli ŭłaśnikaŭ i spadčyńnikaŭ damoŭ i ŭčastkaŭ, jakija znachodzilisia ŭ zapuścieńni, praviali ź imi hutarki. Častka ź ich pačali adnaŭlać svaje ŭčastki, chtości pradaŭ, a niechta napisaŭ admovu. Tak što ŭčastki pačyścili, staryja budynki zrujnavali, i ciapier zakinutych učastkaŭ u vioscy niama.
Padčas našych subotnikaŭ ludzi źjadnalisia i pasiabravali, niejak sama saboj vyłučyłasia inicyjatyŭnaja supołka, jakuju my nazvali «Hraŭski hurt», metaj jakoj stała ŭciahvańnie ŭsich žycharoŭ i pryjezdžych da ŭdziełu ŭ mierapryjemstvach Prahramy pa adradžeńni vioski. Nie ździŭlajciesia — u nas isnuje takaja prahrama, dzie nadadziena ŭvaha pytańniam i ekałohii, i pobytu-dobraŭparadkavańnia, i duchoŭna-kulturnaha raźvićcia vioski.
Malebien na miescy budučaj kaplicy
Za čatyry hady zroblena stolki, što, azirajučysia nazad, dumaješ: «Kali my heta zmahli?» Nu, naprykład, tałakoj naviali paradak na dvuch viaskovych mohilnikach (jany ciapier, ja dumaju, samyja dahledžanyja ŭ sielsaviecie). Uparadkavali ŭjezd u viosku i pastavili tam pakłonny kryž, damahlisia padčystki rečyšča rečki Hraŭka (jana zabałočvacca), pabudavali na achviaravańni viaskoŭcaŭ zamiest razburanaj novuju kaplicu, usim zaniadbanym chatam znajšli kłapatlivych haspadaroŭ, piać učastkaŭ užo ŭziatyja maładymi siemjami pad budaŭnictva žyłych damoŭ (i heta ŭ vioscy, u jakoj pakul adsutničaje haz)… Dy ŭsiaho i nie pieraličyš.
— A kolki ŭ vas nasielnictva?
— Usiaho nasielnictva ŭ sielsaviecie 2.500 čałaviek. A ŭ Vialikaj Hravie 100 damoŭ ciapier.
My adnavili śviaty: «Hraŭski kirmaš», i na ich pryjechała šmat ludziej: i ŭradžency vioski, i hości. A na Novy hod užo 5 hadoŭ arhanizoŭvajem jalinku svaimi siłami. Prahramu hatovym sami. I padarunki dzieciam, i suvieniry ŭdzielnikam, i Dzied Maroz sa Śniahurkaj, i maskaradnyja kaściumy, ja voś uvieś čas Babaj Jahoj byvaju… Cikava prachodziać «Viaskovyja viečarynki».
— Ci ž vy hrošy za heta atrymlivajecie?
— Nie, što vy! Deputat sielskaha savieta pracuje biez zarpłaty.
— Jak uvohule ludzi da vašaj pracy staviacca?
— Voś kali ja lažała ŭ balnicy ŭ śniežni, razhavarylisia sa staršynioj kałhasa, zaraz jon deputat. Ja kažu: «Nie dumała bałatavacca, ale niaskončanyja spravy zastalisia». — Jon: «Halina Ivanaŭna, kali nie ty, dyk chto? Bo ŭsio, što ty zrabiła, usio pojdzie katu pad chvost…»
Ale voś tut z vyłučeńniem Haliny Ivanaŭny na nastupny termin adbyłasia dziŭnaja historyja…
Kali pačynajecca miascovaja vybarčaja kampanija dla vyłučeńnia ŭ sielski saviet, treba sabrać podpisy, a značyć, zarehistravać svaju inicyjatyŭnuju hrupu. Halina Ivanaŭna, zaniataja padrychtoŭkaj da navahodniaha śviata, prapuściła terminy. «Praziavali», — kaža jana sama. Ź sielsavieta ŭsich abtelefanavali, a joj nie nahadali — mabyć, jana ŭžo dastała ich svajoj aktyŭnaściu…
— 29-ha śniežnia była siesija, staršynia sielsavieta kaža: «Halina Ivanaŭna, zajdzicie da mianie ŭ kabiniet». Ja zachodžu, nie padazrajučy ni pra što. A jon mnie: «A vy što, rajonku nie čytajecie?» — Ja kažu: «A što?» — Jon adkazvaje: «Ja z nahody vybaraŭ. Usio, rehistracyja deputataŭ ad nasielnictva prajšła…» — Ja: «Nu, a što mnie rabić?» — «Nu, voś arhanizacyi abo ad partyi…» — «A što, u Łapičach partyja jość, ci što?» — A jon, zadavoleny taki: «Nu, nie viedaju…» Stała zrazumieła, što zroblena ŭsio naŭmysna. Maja nieabyjakavaść i ščyraść na siesijach miascovaha savieta, mabyć, nie daspadoby. Mahčyma, ja adzinaja, chto ŭzdymaŭ prablemy i zadavaŭ pytańni, na jakija administracyja sielskaha čavieta ci nie chacieła, ci nie viedała, što adkazać.
Možna było razzłavacca abo pakryŭdzicca, ale heta nie ŭ maim charaktary. Voś i źviarnułasia ŭ Abjadnanuju hramadzianskuju partyju, kab bałatavacca ad hetaj partyi. Čamu Abjadnanaja hramadzianskaja partyja? Pryciahnuła nazva, aznajomiłasia z prahramaj i pryniała rašeńnie: hramadzianskaja, značyć — adstojvaje intaresy ludziej, a my ŭsie — hramadzianie Biełarusi.
Voś tak Halina Ivanaŭna i ŭklučyłasia ŭ vybarčuju kampaniju - vyłučeńnie ad Abjadnanaj hramadzianskaj partyi ŭ Mahiloŭski abłasny saviet pa Paŭdniovaj asipovickaj akruzie №49.
— Jak vy dumajecie, čym vy adroźnivajeciesia ad vašych supiernikaŭ. Voś z vami pa akruzie budzie iści načalnik adździeła hramadskaj biaśpieki Mahiloŭskaha RUUS…
— Kali b heta tyčyłasia deputataŭ miascovaha savieta, to ja b skazała.
— Čym?
— Bo jany biasplonny. Nu, ja ž naradziłasia tam, ja ŭsich viedaju. Kali žyli baćki, ja jeździła amal kožnyja vychadnyja ŭ viosku. Ja tolki tyja 6 hadoŭ byvała redka, kali my žyli na Poŭnačy. A potym usio — paciahnuła… Siastra i chatu ŭžo pradała. Tak my kupili tam stareńki dom, budavalisia. Z 91 hoda ja ŭžo viarnułasia. I ja hetych deputataŭ pryblizna ŭsich viedaju. Usio, što jany zrabili, heta 2—3 razy naviedali siesiju sielsavieta. I ŭsio.
— Nu, voś načalnik adździeła hramadskaj biaśpieki Mahiloŭskaha RUUS. Jon adrodzić nam Vialikuju Hravu, jak dumajecie?
— Zahadzia ja nie budu kazać — nie viedaju. A voś nie prajdu, ale ŭsio roŭna budu źviartacca da vybranych deputataŭ pa rašeńni pytańniaŭ nasielnictva, pabačym, buduć jany pracavać ci nie. Bo jak była deputatam miascovaha savieta, adstojvała i abaraniała intaresy troch viosak. I, jak bačycie, vyniki jość. Vielmi mnohaje zaležyć ad inicyjatyvy deputata.
— Što vy chacieli b źmianić, što maje patrebu ŭ źmienach?
— Ja b chacieła palepšyć pobyt nasielnictva. Heta, pa-pieršaje, hazifikavać vioski, dzie pakul niama hazu. Pa-druhoje, palepšyć darohi. Damahčysia, kab nam pastavili bankamat choć by adzin na ŭvieś Łapicki sielsaviet, jaki źjaŭlajecca samym vialikim u rajonie. Kab terminały byli ŭ aŭtałaŭkach. A to ludzi atrymali zarpłatu, a źniać hrošy niama dzie. I treba kožny raz jeździć za 20 km u rajonny centr. Ludzi pieradajuć kartki tym, chto jedzie, kab źniaŭ i pryvioz.
Jak tolki handlovy centr začynili, bankamat prybrali. Ja zadaju pytańnie našym uładam: «Čamu źnik bankamat?» — «A niavyhadna». Ja kažu: «Prabačcie, kali łaska. My kali-niebudź pavierniemsia tvaram da naroda? Nu, kali-niebudź my choć štości dla naroda budziem rabić? Vam niavyhadna — vy ŭziali prybrali. A ludzi?» Z hetym ža pytańniem była na pryjomie ŭ kiraŭnika rajvykankama.
Dyk voś nam patrebien bankamat. I terminały ŭ aŭtałaŭki. Pryjechała aŭtałaŭka, ja zachacieła małaka kupić — kartku dała i kupiła. A zaraz terminałaŭ niama. Kasavyja aparaty jość, a terminałaŭ niama! Dyk navošta vy pieravodzili vioski na hetyja płastykavyja karty? Chaj by byŭ raźlik zarobkaŭ, piensij, jak raniej, najaŭnymi.
— A vašy viaskoŭcy vas padtrymlivajuć? Kali b vy zaraz znoŭ vyłučalisia ŭ sielski saviet, to pytańniaŭ by nie było, tak?
— Tak. U nas nieadnarazova telebačańnie zdymali, tak možacie znajści hetyja pieradačy, prosta ludziej pasłuchajcie. Voś i Anatol Labiedźka, kali pryjazdžaŭ, spytaŭ ludziej na vulicach. Tam dačnica, minčanka stajała la svajoj mašyny. «A voś u mianie pytańnie: chto ŭ vas tut deputat? Vy viedajecie svajho deputata?» Jana: «Tak, Halina Ivanaŭna». I davaj mianie nachvalvać. Labiedźka až zaŭśmichaŭsia.
Tak, narod viedaje. Tamu što — nu, na samaj spravie — voś, choć i nie ŭsio zroblena, ale zruch jość. Voś my prajšli pa vioscy: nivodnaha zakinutaha ŭčastka niama! Chacia vyčyściš — i znoŭ chmyźniaki rastuć. Ale padtrymlivajem, takoha jak raniej — zaraśli byli vyšejšyja za mianie — takoha niama.
Voś viasnoj zavieršym abstalavańnie dziciačaj placoŭki, u płanach — spartyŭnaja. Ludziam patrebna narmalnaje žyćcio. My navat udzielničali ŭ konkursie miascovych inicyjatyŭ PRAAN z zajaŭkaj na abstalavańnie placoŭki adpačynku kulturna-masavych i fizkulturna-azdaraŭlenčych mierapryjemstvaŭ.
Damahajusia zaraz, kab novuju darohu da druhich mohiłak zrabili, jakija za vioskaj.
Mnie nie ŭsio roŭna, kudy sychodziać hrošy niaznačnaha biudžetu sielsavieta, ja nie lezu ni ŭ jakija nietry, ale adnojčy spytała staršyniu: «Dajcie spravazdaču, kudy hrošy pajšli». Jon mnie: «Halina Ivanaŭna, ja što — pavinien pierad vami davać spravazdaču?!» Ja kažu: «Nu, nie chočacie tak, dyk ja zapyt zrablu deputacki…»
Nu, ciapier choć pačaŭ na siesijach deputatam raspaviadać. I voś siadziać deputaty… «Tak, 48 zvałak śmiećcia prybrali za hod»… Usio maŭčać. Ja kažu: «Možna ja skažu? Adkul? Prabačcie, u nas usiaho 28 viosak. Niekatoryja — pa 3 chaty. Prabačcie, adkul 48 zvałak?» Jon mnie pačynaje: «Aminovičy, Paharełaje…» Ja kažu: «Stop-stop. My źjeli biudžetnyja hrošy ŭ minułym hodzie na Aminovičy i na Paharełaje. Čamu jany znoŭ hučać?» — « Halina Ivanaŭna, dyk vy bačyli, jakoje tam…?» Ja kažu: «Prabačcie, tam jość starasty, tam jość deputaty. Vy biudžetnyja hrošy na maju terytoryju nie patracili. My rabili sami. Z dapamohaj kałhasa, ź jakim siabrujem. Dyk niachaj taksama pracujuć. Vy ž vybirajecie tudy deputataŭ, starast. Čamu ŭ mianie niama śmiećcia? Voś prybrali adzin raz 5 zvałak — i jany bolš nie rastuć». A astatnija deputaty maŭčać. Biaździejničajuć. Voś u siabie ja viedaju, kaho vybirajuć. Ja b skazała, 100% biaździejnaść.
— Ciapier ludzi źjazdžajuć ź viosak…
— A heta, darečy, niapraŭda. Raniej — tak. Voś u našaj vioscy kaliści było 250 chat. Vioscy 460 hadoŭ, 1000 čałaviek kaliści žyła. Była pačatkovaja škoła, krama, kłub. Potym začynili škołu, kłub, kramu, adna fierma zastałasia. Viadoma, nijakaj pierśpiektyvy, moładź rušyła ŭ horad. U asnoŭnym u Minsk — my za 80 km ad stalicy. I kali dom vyzvalaŭsia, jon nikomu nie byŭ patrebny, ni minčukam — jany brali pa 4 sotki ŭčastki, dy i ŭsio, — ni miascovaj moładzi. Narod ad vioski advaročvaŭsia…
A ciapier — u nas kupili ŭsio. U nas minčuki skupili lubyja domiki. Domiki — navat domikam nie nazavieš. Usie adrestaŭravali. I atrymlivajecca ŭ nas niedzie 50 na 50: 50 miascovych i 50 dačnikaŭ. Usiaho 100 damoŭ. Pa praciahłaści vioska bolš za 2 km. Raniej chaty byli dom da doma, a ciapier valniej. Da nas bolej pierajazdžajuć piensijaniery, a žyllo ŭ Minsku dzieciam pakidajuć. Tak što ja dapamahaju vykonvać žyllovuju prahramu krainy.
— A što z aŭtobusam u vas ciapier?
— U nas nie było aŭtobusa: źniali, bo daroha drennaja — hraviejka, 30 hadoŭ biez ramontu. Damahlisia, što ciapier znoŭku chodzić aŭtobus. Nie kožny dzień, ale ŭ miežach razumnaha: u čaćvier — kab ludzi mahli źjeździć u rajcentr pa pakupki abo palikliniku i h.d. I dvojčy — u vychodnyja. Tak što 3 razy na tydzień chodzić aŭtobus.
Raniej 1 prypynak byŭ, a vioska doŭhaja — bolš za 2 km, pažyłym ludziam prajści ŭsiu viosku ciažka. Dyk my damahlisia, što zaraz dva prypynku ŭ nas. U Małoj Hravie i Aziaryščy taksama dva prypynki zrabili. Paviljony pastavili.
Aŭtałaŭki ŭ nas zaraz užo 4 razy na tydzień, sočym za ich asartymientam. Dva razy na miesiac ŽKH rajona vyvozić śmiećcie. Niama prablem z vuličnym aśviatleńniem.
A kali b moŭčki siadzieli, nikudy nie źviartalisia, i nie damahalisia, nichto b ničoha dla našaj vioski nie rabiŭ.
