Sicylija ŭ studzieni
Studzień dla Sicylii — pik antysiezona. Turystaŭ vobmal, bolšaść hatelaŭ paprostu začyniajucca na zimu, tyja, što zastajucca pracavać, praktyčna pustyja. Miž tym, tempieratura dosyć kamfortnaja, pry kancy studzienia ja hreŭsia i pad +20, tolki ŭviečary rezka pačynaje chaładać, i hetym niepadobna da viasny. Miascovyja ŭparta ličać, što heta surovaja zima, i chodziać u zimovych puchavikach, zalotnyja turysty ž mohuć sabie dazvolić hulać u majkach i šortach.
Haspadynia kaviarni na Kafiedralnaj płoščy ŭ Palerma (rodam ź Mikałajeŭskaj vobłaści Ukrainy) parekamiendavała mnie pryjazdžać u kastryčniku, pakolki tady spadajuć natoŭpy turystaŭ, a nadvorje zachoŭvaje letni kštałt, da taho ž, mora zastajecca pryjemna ciopłym (letam na soncy možna zvarycca).
Znajšoŭ sabie lubimy sicylijski fastfud: arančyni. Zvonku — absmažany rys, a ŭnutry moža być roznaja smakata: bałańjeze, viandlina, ryba ci syr. Akazałasia, što ŭładalnica kaviarni na rahu Kafiedralnaj płoščy — ukrainka, rodam ź Mikałajeŭskaj vobłaści, voś tabie i tradycyjnaja sicylijskaja kuchnia.
Sicylija i mafija
Pry ŭsioj svajoj zaciataj pravincyjnaści sicylijcy naradzili hłabalny fienomien — mafiju. Jość čym hanarycca. Najbolš surovyja časy ŭ mafii byli pry Bienita Musalini. Fašysty i mafijozi supolnaj movy nie znajšli, duče pryznačyŭ u Sicylii prakurora z nadzvyčajnymi paŭnamoctvami, jaki žorstka pačaŭ pieraśledavać miascovych donaŭ, z prymianieńniem katavańniaŭ i instytuta zakładnikaŭ. Mafijozi masava pačali ŭciakać u ZŠA. Ale heta mieła niečakanyja nastupstvy: kali amierykancy razvažali, dzie rabić vysadku svaich vojskaŭ na jeŭrapiejskim kantyniencie padčas Druhoj suśvietnaj vajny, raptoŭna ŭspłyŭ varyjant Sicylii, pakolki CRU paśpiachova damoviłasia ź sicylijskimi mafijozi ab padtrymcy vysadki vojskaŭ na vostravie.
«Bos bosaŭ» Vita Dženavieze pracavaŭ pierakładčykam pry amierykanskim vojsku, adnačasova paśpiachova raskradaŭ hruzaviki i pradukty. Kali jaho vyrašyli addać pad sud, to abodva śviedki abvinavačvańnia trahična zahinuli, i praces razvaliŭsia.
Ci varta kazać, što pieršyja paślavajennyja hady Sicylija znachodziłasia pad poŭnym kantrolem mafii. Na miažy 1980—1990-ch dziaržava vyrašyła prycisnuć hety kryminalny sindykat, pačalisia masavyja aryšty, jakija spravakavali sapraŭdnuju vajnu pamiž mafijaj i italjanskaj dziaržavaj: chvali hučnych zabojstvaŭ (meraŭ, prakuroraŭ, palicejskich) sutrasali krainu.
U dziacinstvie ja mocna pieražyvaŭ za kamisara Katani ŭ telesieryjale «Sprut», na žal, atmaśfiera hvałtu i karupcyi ŭ hetym sieryjale była vielmi blizkaj da rečaisnaści. Ciapier ža supraćstajańnie ścichła, palermcy na pytańnie pra mafiju tolki paciskajuć plačyma i kažuć, što mafija pierabrałasia ŭ Rym, tudy, dzie kruciacca bujnyja hrošy, što im tut užo rabić, u toj niaščasnaj Sicylii?
Los Sicylii
Napeŭna, najlepš pra histaryčny los vostrava skazaŭ kniaź Salina ŭ znakamitym ramanie «Hiepard» Džuzepie Tamazi dzi Łampieduza: «Dla sicylijcaŭ nie tak istotna, drenna štości robicca ci dobra: hrech, jaki ŭ nas u Sicylii nikoli nie darujuć, — heta ahułam štości rabić. My staryja, ševalje, vielmi staryja. Voś užo prynamsi dvaccać piać stahodździaŭ, jak my na niasiem na svaich plačoch ciažar roznych cyvilizacyj, i ŭsie jany prychodzili zvonku, sfarmiravanyja i raźvityja, ni adnu my nie naradzili sami, ni adnu my nie naładzili pa svaim kamiertonie. My takoha ž biełaha koleru, jak vy, ševalje, jak anhlijskaja karaleva, ale ŭžo dźvie z pałovaj tysiačy hadoŭ my kałonija».
Sapraŭdy, heta była pieryfieryja kałanizacyi staražytnych hrekaŭ, Archimied u Sirakuzach stvaraŭ svaje vynachodnictvy, tut u Puničnych vojnach rymlanie bili karfahiencaŭ, vizantyjskija hienierały advajoŭvali Sicyliju ŭ arabaŭ, narmany stvaryli tut svajo paŭdniovaje karaleŭstva, jakoje potym pierachodziła da roznych dynastyj: niamieckich Hohienštaŭfienaŭ, francuzskich Anžujcaŭ, ispanskich Arahonaŭ, narešcie, da Habsburhaŭ i Burbonaŭ.
Abjadnańnie Italii pačałosia z vysadki Harybaldzi ŭ Sicylii, ale vostraŭ zastaŭsia dalokaj i zakinutaj pravincyjaj i ŭ Italii, abjadnanaj pad ehidaj pjemonckaha karala.
Ciapier Sicylija maje rehijanalnuju aŭtanomiju, pakrychu, vielmi pavolna buduje svajo ŭłasnaje žyćcio. Sieparatysckich tendencyj praktyčna niama, ale dystancyja da macierykovaj Italii vielmi adčuvalnaja.
Taarmina
Zichatlivaja piarlina na ŭschodnim uźbiarežžy vostrava! Ščyra kažučy, pra Taarminu ja čuŭ najpierš pa letnich opiernych pastanoŭkach, jakija ładziacca ŭ antyčnym teatry ŭletku. Złaziŭ na haru, ź viosačkaj Kastelmoła, vielmi turystyčnaja, ad narmanskaha zamka zastalisia tolki reštki viežy, ale adkryvajucca fantastyčny krajavid na Etnu. Vułkan niešta sabie dymić, nie spyniajecca.
I na Taarminu možna źvierchu zirnuć, horad navis terasaj nad moram, jak Hiote kazaŭ, tut u rukach Boha syšlisia razam pryroda i mastactva. Horad daŭno, z XIX stahodździa, staŭ miescam elitnaha adpačynku karanavanych asob i kinazorak. Tut i Nicše spyniaŭsia ŭ hateli Termio, na bałkonie ź vidam na antyčny teatr jon napisaŭ dobruju častku «Tak kazaŭ Zaratustra». Ciapier užo turysty mienšaha kalibru siudy dabirajucca, ale ŭsio roŭna Taarmina pakidaje za saboju status samaha darahoha kurorta na Sicylii.
Čefału
Nazva svaje karani biare ad słova «hara», i ciapier nad horadam navisaje vializnaja skała, La Rocca. Ciapier usio žyćcio ŭnizie, a ŭ raniejšyja, bolš niebiaśpiečnyja, časy hara dazvalała vieści spakojnaje žyćcio, abaraniacca ad napadaŭ pirataŭ i arabaŭ. Pieršyja ślady čałaviečaj prysutnaści — kultavaja pabudova VI st. da n.e., tak zvany Chram Dyjany, paźniej pierabudavany ŭ vizantyjskuju carkvu śviatoj Vieniery. Ale važniej dla hary — zamak, pabudavany ŭ CHII st. narmanskim karalom Raže II, i pierabudavany ŭžo paźniej Frydrycham II Hohienštaŭfienam (abodvuch karaloŭ i ciapier vielmi šanujuć u Čefału, hałoŭnaja vulica — avie Rudžero). Jak zvyčajna dla Sicylii, źvierchu ašałamlalnyja krajavidy, horad z narmanskim saboram i nievialiki port.
Kafiedralny sabor Čefału
Čefału vartaje naviedvańnia ŭžo dziela kafiedralnaha sabora, uźviedzienaha narmanskim karalom Raže II, pa lehiendzie, u znak udziačnaści paśla marskoha padarožža, padčas jakoha karol ledź nie zahinuŭ. Padčas budaŭnictva vykarystoŭvalisia arabskija majstry i hrečaskija mastaki, apošnija stvaryli znakamituju mazaiku Chrysta Pantakratara ŭ apsidzie sabora, jakaja cudoŭna zachavałasia. Džon Džulius Norvič ličyć hetu mazaiku adnym z najbolš uźniosłych vobrazaŭ Chrysta ŭ historyi zachodniaha chryścijanskaha mastactva. Spałučeńnie narmanskich, vizantyjskich, arabskich elemientaŭ — heta jarkaja prykmieta vializnaha płasta sicylijskaj spadčyny, jaki mnie tut najbolš cikavy.
Telemickaje abactva ŭ Čefału
Tut u 1920—1923 hadach sa svaimi vučniami i vučanicami žyŭ lehiendarny čorny mah Alister Kroŭli. U abactvie zajmalisia seksualnaj mahijaj, ładzili hnastyčnyja miesy, Kroŭli byŭ mocna padsieŭšy na hierain i kakain. Z-za panujučaj tam antysanitaryi adzin z vučniaŭ pamior, jaho žonka pačała kampaniju suprać Kroŭli, u tym liku ŭ hazietach, i ŭrad Musalini vyhnaŭ maha ź Italii. Biez «Źviera 666» abactva razvaliłasia. Ale vyhladaje na toje, što paśla nichto nie ryzyknuŭ žyć u hetym domie. Pišuć, što zredku tam dajuć kancerty. Taksama čytaŭ pra płany stvaryć muziej Kroŭli ŭ hetym budynku, ale zvonku jon usio taki ž całkam zapuščany. Unutr nie prabracca, usie šlachi nadziejna pierakrytyja, a leźci praz aharodžu ja nie ryzyknuŭ, usio ž pryvatnaja ŭłasnaść.
Kafiedralny sabor u Manreale
Kafiedralny sabor u Manreale — adzin z samych pryhožych chryścijanskich saboraŭ, što ja bačyŭ. Pa interjery, zvonku aby-što. Ale ŭnutry hrandyjozny kompleks vizantyjskich mazaik, dzie i tradycyjny Chrystos Pantakratar u apsidzie, uvieś ža nief u try jarusy zapoŭnieny mazaikami, jakija ilustrujuć Stary i Novy Zakon. Heta apahiej narmanska-vizantyjskaha mastactva, vytančanaja pryhažość i kryštalnaja jasnaść. U sabory dva sarkafahi narmanskich karaloŭ, Vilhielma I i Vilhielma II (apošni i zbudavaŭ hety sabor, pa padańni, znajšoŭ skarb svajho baćki i hetyja hrošy pajšli na budaŭnictva).
Niečakana było sustreć tut statuju-relikvaryj Ludovika Śviatoha, francuzskaha karala. Akazvajecca, paśla jaho hibieli ŭ Tunisie Ludovik byŭ spačatku pachavany ŭ Manreale, a potym byŭ užo pieraviezieny ŭ Sien-Deni. Ale serca zastałosia tut, atočanaje pryhažościu.
Što moža nas jadnać ź Sicylijaj?
Śviaty Kazimir, apiakun Litvy i Biełarusi. «Karanacyja Śviatoha Kazimira» Pjetra Naveli z palermskaj carkvy śviatoha Mikoły Talencinskaha.
Pałaca Abatelis
Hałoŭny mastacki muziej Sicylii niešta nie duža ciahnie na svoj status (tym bolš, kali paraŭnać z paŭnočnaj Italijaj, dzie možna znajści lepšuju kalekcyju ŭ lubym maleńkim haradku). Zavablivajuć imionami Karavadža i van Dejk, ale van Dejk sumnieŭnaj atrybucyi, a Karavadža — tolki kopija (adziny aryhinalny tvor Karavadža ŭ Palerma byŭ, na žal, skradzieny, i los jaho nieviadomy). Ale jość vielizarnaja i fantasmaharyčnaja freska «Tryumf śmierci», zała z čatyroch prac Antaneła de Miesina, šmat baročnaha mastactva, navat dźvie karciny Džuzepe de Rybiera ad ispanskich Burbonaŭ dastalisia. Čakałasia ŭsio ž bolš.
Hara Pielehryna
Hara Pielehryna vielmi papularnaja siarod palermcaŭ, i nie tolki tamu, što znachodzicca praktyčna ŭ miežach horada. Na hary znachodzicca sanktuaryj śviatoj Razalii, apiakunki horada, jakuju tut vielmi šanujuć.
Sama Razalija pachodziła sa šlachietnaj siamji, ale zabrałasia ŭ hornuju piačoru i daviała siabie da poŭnaha katarsisu. Pakolki takich dzivakoŭ tady chapała, moža b, pra jaje i zabylisia, ale ŭ ciažki dla Palerma čas, kali raspaŭsiudziłasia epidemija čumy, jana z' javiłasia ŭ javie adnamu palaŭničamu i paraiła pieranieści jaje reštki ź piačory ŭ kafiedralny sabor Palerma. Paśla hetaj pracedury čuma cudoŭnym čynam spyniłasia, a śviataja Razalija stała apiekavacca Palerma. Na miescy ž znachodžańnia pareštak śviatoj u harach byŭ pabudavany sanktuaryj, vielmi šanavany. Praŭda, asnoŭnyja reštki ŭ sabory Palerma, ich na śviata dastajuć i nosiać pa vulicach. U sanktuaryi zastalisia tolki zub i kavałak kostki śviatoj Razalii, nu choć niešta.
Miesca nastolki papularnaje, što da jaho chodzić navat haradski aŭtobus, ale ja nie abraŭ hety varyjant dla słabakoŭ, padniaŭsia sam uhoru pa «Staroj leśvicy», pa jakoj prajšlisia i dziasiatki karanavanych asobaŭ.
U sanktuaryi visić hety hanarovy śpis, i pra Musalini navat nie zabylisia. Siarod pałomnikaŭ byŭ i Hiote, jaki byŭ mocna ŭražany skulpturaj śviatoj, jakaja byccam tolki čakaje momantu, kab ažyć.
Jašče ŭ hrocie vielmi simpatyčnaja skulptura Immaculata, nadziva dobraja padborka baročnaj skulptury, možna zadavolić nie tolki relihijnyja pačućci. Ale ja chacieŭ zaleźci jašče navierch, paśla niekatorych kansultacyj z roznymi mapami znajšoŭ dosyć karotki šlach na adnu ź viaršyniaŭ hary (kala 600 mietraŭ). Jak vyjaviłasia, vybar maršrutu byŭ nie najlepšy, bo potym zrazumieŭ, što na mapie parku jon paznačany jak «šlach da siemaforaŭ», jakija ŭ raniejšyja časy ź viaršyni śviacili karablam. Prablema ŭ tym, što zaraz u hetym miescy na viaršyni hary vajskovaja baza z antenami. Asabliva krajavidaŭ nie pabačyš, terytoryja aharodžanaja. Ja nie staŭ asabliva fotkać bazu, što zrobiš, pačaŭ spuskacca, naturalna, užo nie pa «staroj leśvicy». Ale spusk apynuŭsia samym składanym, vielmi stromkim, lepiej by ja pa im załaziŭ, a ŭniz užo pa «staroj leśvicy». Ahułam na hary — dziasiatak tematyčnych maršrutaŭ (u tym liku adzin źviazany z Hiote), ale abaviazkova varta zavitać u sanktuaryj.
Kafiedralny sabor Palerma
Kafiedralny sabor Palerma zachoŭvaje ŭ svaim źniešnim vyhladzie taksama narmanskija rysy, ale ŭnutry byŭ całkam pierarobleny ŭ duchu pustoha kłasicyzmu. Tut znachodziacca sarkafahi sicylijskich karaloŭ, u tym liku i Raže II. Najbolšuju ŭvahu pryciahvaje sarkafah impieratara Śviaščennaj Rymskaj impieryi Frydrycha II Hohienštaŭfiena, jaki ŭspadkavaŭ Sicylijskaje karaleŭstva, a potym byŭ abrany hiermanskim impierataram (1220—1250). U historyju jon uvajšoŭ pad proźviščam Stupor Mundi, heta adna z najbolš jarkich i vieličnych postaciaŭ siaredniaviečnaj Jeŭropy. Zaciataja baraćba Frydrycha z rymskimi papami (jaho trojčy adłučali ad carkvy) stała asnovaj dla hibielinskaha mifa, jon staŭ simvałam idei Impieryi dla jeŭrapiejskaj historyi. Pa lehiendzie, Frydrych nasamreč śpić niedzieka ŭ hornaj piačory (ci vułkanie Etna), i kali pračniecca, to adnović siłu i słavu hiermanskaj Impieryi.
Juliusa Evołu, jaki ŭ XX stahodździ prykłaŭ najbolšyja namahańni dla adnaŭleńnia impierskaj idei, nazyvali zvyšhistaryčnym ahientam impieratara Frydrycha II. Nasamreč, Frydrycha pachavali ŭ sarkafahu z parfiryju, jaki byŭ padrychtavany jašče dla jaho dzieda, Raže II, ale tak i nie byŭ tym skarystany. Što mianie najbolš ździviła, u hety ž sarkafah paźniej jašče padkłali karala Piatra Arahonskaha, naŭrad ci taki krok možna patłumačyć matyvami ekanomii, moža, heta było svojeasablivym ušanavańniem archietypičnaha Impieratara?
U krypcie sabora možna ŭbačyć i karonu Kanstancyi Arahonskaj, žonki Frydrycha II Hohienštaŭfiena, jakuju znajšli ŭ jaje mahile. Znoŭ ža, jość lehienda, što heta karona samoha Frydrycha, jakuju jon pakłaŭ u mahiłu svajoj žonki.
Katakomby kapucynaŭ u Palerma
Adno z najbolš varjackich miescaŭ, što ja bačyŭ u svaim žyćci. Heta navat kruciej, čym paryžskija katakomby ci kaścianaja kaplica ŭ partuhalskaj Evory. Vosiem tysiač mumij vystaŭlenyja šerahami, bolšaść u vyćviłych kaściumach svajoj epochi. Padzielenyja na halerei: mužčyn, žančyn, dziaciej, dziaŭčat-cnatlivic, prafiesijanałaŭ, śviataroŭ i manachaŭ (užo adna heta kłasifikacyja rodu čałaviečaha mianie pryviała ŭ zachapleńnie).
Adnačasova idzieš pa stancyjach Kryžovaha šlachu, naturalna, manachi pakłapaciłasia, kab źmiaścić siabie naprykancy hetaha šlachu. Na žal, fotkać zabaroniena, choć nichto za hetym asabliva nie sočyć.
Pałacinskaja kaplica
«Najpryhažejšaja relihijnaja piarlina, pra jakuju moža maryć čałaviečy rozum», — tak pisaŭ pra Pałacinskuju kaplicu Hi de Mapasan. Siudy štodzień prychodziŭ Rychard Vahnier u pošukach natchnieńnia dla apisańnia misteryi Hraala ŭ opiery «Parsifal». Z Uiljamam Batleram Jejtsam u kaplicy zdaryłasia mistyčnaje azareńnie, što stała impulsam dla stvareńnia paemy «Płavańnie ŭ Vizantyju». U jakaści bonusa možna naviedać Karaleŭskija pakoi (bo Pałacinskaja kaplica była pabudavana dla narmanskich karaloŭ u ich pałacy).
U Hierkulesavaj zale ciapier adbyvajucca pasiadžeńni sicylijskaha parłamientu (tamu ŭ hetyja pakoi možna patrapić tolki ź piatnicy pa paniadziełak), ale samaja cikavaja zała Raže (pabudavanaja dla karala Raže II), dzie zachavałasia i aryhinalnaja ramanskaja struktura i, znoŭ ža, stoli ŭpryhožanyja mazaikami.
Ahułam vizantyjskija mazaiki narmanskaj epochi ŭ Palerma, Manreale, Čefału — heta niešta zvyščałaviečaje, daskanałaje ŭ svajoj uźniosłaści.
Džon Džulius Norvič ličyć Narmanskaje karaleŭstva viaršyniaj sicylijskaj historyi, i sapraŭdy, heta zabytaja dziaržava pakinuła pa sabie vieličny śled.
