Koratka dla tych, chto nie razumieje, pra što havorka
Amierykanski scenaryst Krejh Mazin i šviedski režysior Juchan Renk źniali vielmi praŭdapadobny, miescami až da žachlivaści, mini-sieryjał pra avaryju na Čarnobylskaj AES. U piaci sieryjach (pieršaja vyjšła 6 maja na kanale HBO, ciapier dastupnyja try) raspaviadajecca, što adbyvałasia 26 krasavika 1986 hoda i ŭ nastupnyja dni. Vybuch, tušeńnie, šok, razhublenaść, raznaradki źvierchu, balnicy, śmierci — usio.
Kadr ź sieryjała. Evakuacyja Prypiaci.
Dla zamiežnych režysioraŭ Čarnobyl — realnaja znachodka. Historyja šakuje svajoj maštabnaściu, absurdnaściu i dramatyčnaściu. Dla biełarusaŭ — u pieršuju čarhu.
Maja maci z Homielščyny, ź vioski Ručnoje, što niepadalok ad Lelčyc. 1 maja 1986-ha jany ŭsioj siamjoj ceły dzień kapalisia ŭ aharodzie pad piakučym soncam — jašče ničoha nie viedali. Piać dzion paśla avaryi — a jany navat nie čuli. Paśla našu viosku ŭklučyli ŭ «čarnobylskuju zonu», potym — vyklučyli.
U sieryjale pra heta šmat. Ludzi vyskokvajuć ź dziećmi ŭ dvor pahladzieć na niezvyčajnaje śviačeńnie na AES. Tančać, śmiajucca, zachoplena hladziać u nieba — jaki salut! Ranicaj školniki biahuć na zaniatki, ludzi śpiašajucca na pracu. Žyćcio praciahvajecca, jašče nichto nie viedaje, što takoje radyjacyja. Nichto jaje jašče nie bačyŭ.
2 sieryja. Dyjałoh miž Barysam Ščarbinam, namieśnikam staršyni Saŭminu SSSR, i Valeryjem Lahasavym, namieśnikam dyrektara Instytuta atamnaj enierhii imia Kurčatava (Maskva). Jany — adny z asnoŭnych hierojaŭ sieryjału, jakija pracujuć na miescy, u samym piekle — la AES.
Źleva — Valeryj Lehasaŭ (Džared Chares), sprava — Barys Ščarbina (Stełan Skarshard).
— Što budzie z tymi chłopcami? Z dajvierami, z pažarnymi, z rabotnikami reaktarnaha cecha. Što mienavita zrobić ź imi radyjacyja?
— Uličvajučy vysoki ŭzrovień apramieńvańnia… Ianizujučaja radyjacyja razburaje kletkavuju strukturu. Na skury źjaŭlajucca puchiry, jana čyrvanieje, zatym čarnieje. Potym nastupaje łatentny pieryjad. Pieršyja simptomy prachodziać, i zdajecca, što pacyjent idzie na papraŭku, ale vyzdaraŭleńniem i nie pachnie. Hety pieryjad zvyčajna doŭžycca adzin-dva dni.
— A dalej?
— Dalej paškodžańnie kletak daje pra siabie viedać. Hinie kosny mozh, zdaje imunnaja sistema, a orhany i miakkija tkanki pačynajuć razłahacca. Vieny i arteryi stanoviacca padobnymi da rešata. I tady navat morfij pierastaje dapamahać ad niečałaviečaha, nievynosnaha bolu. Zatym, praz paru dzion ci tydniaŭ, čałaviek pamiraje. Heta zdarycca i z tymi chłopcami.
— A z nami jak?
— Što ž, my taksama trapili pad apramieńvańnie, ale nie tak mocna. Kletki takaja radyjacyja nie zabje, ale ŭron DNK moža nanieści lohka. Tamu razaŭjecca rak albo apłastyčnaja aniemija. I toje, i druhoje — śmiarotna.
U druhoj sieryi pra heta raskazvajecca, u treciaj — pakazana, jak pamiraje čałaviek ad radyjacyi. Heta niečałaviečaja śmierć.
Try linii
Pieršaja linija raskazvaje pra vybuch. Jak jon adbyŭsia, čamu, i jak jaho likvidavali ŭ pieršyja dni, tydni, miesiacy. Sieryjał adkryvaje, što adbyvałasia ŭnutry i la AES. Hieroi-navukoŭcy havorać prostaj, zrazumiełaj movaj pra dzikija i niezrazumiełyja ličby.
— Tam nie 3 renthieny, a 15 000.
— Što značyć hetaja ličba?
— Što jadro adkryta. Što pažar, jaki my bačym, vydzialaje amal udvaja bolš radyjacyi, čym bomba, skinutaja na Chirasimu. I tak kožnuju hadzinu. Hadzinu za hadzinaj. 20 hadzin paśla vybuchu — značyć ekvivalentna 40 bombam. Jašče 48 zaŭtra. I heta nie skončycca ni praz tydzień, ni praź miesiac. Jano budzie hareć, raspaŭsiudžvajučy atrutu, pakul uvieś kantynient nie zahinie.
Druhaja — pakazvaje savieckuju ŭładu. Jaje niaŭmieńnie pryznać žachlivuju trahiedyju i ŭziać adkaznaść, jaje žadańnie «schavać infarmacyju» i «nie dapuścić paniki». «Aficyjnaja pazicyja ŭłady: hłabalnaja jadziernaja katastrofa nie moža adbycca ŭ Savieckim Sajuzie», — zajaŭlaje kiraŭnik kamisii pa likvidacyi nastupstvaŭ avaryi Barys Ščarbina.
U centry — Michaił Harbačoŭ (David Densik).
Treciaja — pakazvaje, jak łamajucca žyćci zvyčajnych ludziej, nienarodžanych taksama. My bačym znajomuju ŭžo historyju Vasila i Ludmiły Ihnacienkaŭ, jana apisanaja ŭ «Čarnobylskaj malitvie» Śviatłany Aleksijevič. Jon — 25-hadovy pažarny z Prypiaci, jaki ŭ liku pieršych adpraŭlajecca tušyć ahoń na AES. Jana — jaho ciažarnaja žonka, jakaja kidajecca za im u Maskvu, kab nie pakidać pamirać adnaho. Ludmiła budzie stajać siarod inšych žančyn, što vymušanyja chavać svaich mužoŭ u cynkavych trunach, u asfalcie i ŭ brackaj mahile.
Ludmiła i Vasil Ihnacienki (Džesi Bakli i Adam Nahajcis).
«Čarnobyl» Krejha Mazina stvaraje takoje ž emacyjnaje napružańnie, što i «Čarnobylskaja malitva» Aleksijevič. I choć hetyja dźvie historyi absalutna roznyja, jany vydatna dapaŭniajuć adna adnu. Kali Mazin daje razumieńnie pracesaŭ, Aleksijevič pakazvaje losy achviaraŭ radyjacyi.
Hienij biełaruskaj navukoŭcy
Ullana Chamiuk (Emili Uotsan).
Što nie moža nie spadabacca biełaruskamu hledaču — u sieryjale ŭ vobrazie anioła-vyratavalnika paŭstaje navukoviec Ullana Chamiuk ź Instytuta jadziernaj enierhietyki AN BSSR. Mienavita jana pieršaj u Minsku razumieje, što na AES adbyŭsia vybuch i idzie da partyjnaha kiraŭnika, kab papiaredzić pra nastupstvy. Jana vyrašaje jechać u Prypiać, kali žycharoŭ užo evakujujuć, kab skazać kalehu Lahasavu pra tyja faktary, jakija mohuć spravakavać niepapraŭnyja nastupstvy ŭžo samoj likvidacyi vybuchu. Jana jedzie ŭ Maskvu ŭ balnicu, dzie pamirajuć śpiecyjalisty reaktara №4, šukać praŭdu i ŭznaŭlać chod padziej, kab trahiedyja nie zdaryłasia nikoli znoŭ.
Nasamreč Ullany Chamiuk nie było. Heta akurat adzin z vydumanych piersanažaŭ, choć i klučavych u sieryjale. Chamiuk uvasablaje saboj adrazu dziasiatki navukoŭcaŭ, jakija vyvučali pryčyny avaryi i šukali mahčymaści minimizavać nastupstvy.
U sieryjale jość šerah takich niedakładnaściaŭ, ale — nievierahodna — jany dadajuć tuju mastackuju vyraznaść karcinie, što robić jaje cikavaj hledačam z roznych kantynientaŭ.
