U Niaśvižy vyrašyli zaniacca restaŭracyjaj kolišnich pramysłovych budynkaŭ, jakija znachodziacca na Savieckaj, 18. Heta małakazavod, uźviedzieny jašče za savieckim časam, začyniŭsia jon piać hod tamu. Da jaho prymykaje bolš staražytnaja prybudova — kolišniaja aficerskaja kazarma 27-ha ŭłanskaha pałka imia karala Stefana Batoryja. Pa niekatorych źviestkach, tam ža mieściŭsia aficerski kłub i kazino.
Małakazavod adrestaŭrujuć i pakažuć tyja častki, jakija dabudoŭvalisia da jaho paźniej. Adnavić pieršasnuju karcinu siońnia mahčyma dziakujučy znojdzienym zdymkam 30-ch hadoŭ XX stahodździa.
Zavieršany pieradprajektnyja pracy, ciapier adbyvajecca karektavańnie. Nieŭzabavie projdzie hramadskaje abmierkavańnie. Častka hrošaj na restaŭracyju ŭžo vyłučana. Skončana rasčystka terytoryi, takim čynam placoŭka padrychtavana da rekanstrukcyi.
Ahulnaja płošča budynkaŭ składaje 1500 kv.m. Paśla adnaŭleńnia jany buduć abjadnanyja ahulnaj łoftavaj stylistykaj. «Takoha ŭ Biełarusi jašče nie było!» — upeŭnieny dyrektar muzieja-zapaviednika «Niaśviž» Siarhiej Klimaŭ.
Zhodna z prajektam, u starych pramysłovych budynkach praviaduć revałaryzacyju — heta značyć, rekanstrujujuć i nadaduć im novyja funkcyi. Unutry pabudoŭ raźmieściać ekspazicyjnyja zały Muzieja chleba, kaviarniu, a taksama piakarniu. U adukacyjnym centry achvotnych navučać hatavać staražytnyja stravy. Tut možna budzie daviedacca, jak vypiakaŭsia chleb pradstaŭnikami roznych kanfiesij i nacyjanalnaściej, jakija žyli ŭ Niaśvižy. Budzie pradstaŭlena kuchnia Radziviłaŭ, a taksama miaščan.
Histaryčna pobač z małakazavodam znachodziłasia šmat piakarań — ich było kala 10. Mienavita tamu daśledčyki vyrašyli, što varta zrabić na hetaj terytoryi nievialikuju piakarniu.
Spačatku adukacyjny centr adčyniać u samim Niaśvižskim zamku, a dakładniej u sutareńniach, u jakich znachodziłasia kuchnia Radziviłaŭ. Bo na restaŭracyju małakazavoda patrebny čas. Paśla taho jak jaho adnoviać, kuchniu z adukacyjnym centram pieraniasuć tudy.
U hałoŭnym korpusie pramysłovych budynkaŭ zrobiać muziej, pryśviečany sielskaj haspadarcy. Admietna, što ŭ im budzie vykarystany nie etnahrafičny, a technałahičny padychod.
Zvyčajna ŭ muziejach sielskaj haspadarki pradstaŭlajuć pobytavyja rečy sialan, ale niaśvižskim daśledčykam było cikava pakazać rečy, jakija vykarystoŭvalisia ŭ bujnych haspadarkach. Tut pakažuć historyju inavacyj u sielskaj haspadarcy, jakija źjavilisia ŭ kancy ŭ XIX stahodździa, — u toj čas, kali admianili pryhon i treba było pa-novamu apracoŭvać ziamlu.
Siarhiej Klimaŭ adznačaje, što Radziviły mieli vielmi raźvituju pramysłovuju sielskuju haspadarku. Jany byli parodnienyja sa mnohimi jeŭrapiejskimi radami, mieli majomaść u Italii, u Francyi, adkul pryvozili pieradavyja jeŭrapiejskija technałohii.
— Svaju haspadarku niaśvižskija Radziviły viali paśpiachova ŭ samym pačatku XX stahodździa. A paśla im pieraškodziła Pieršaja suśvietnaja vajna i Ruska-polskaja vajna. U 1913 hodzie jany śpiecham pakidali votčynu, — udakładniaje dyrektar. — U 1920 hodzie viarnulisia ŭžo ŭ spustošany zamak. Ich zaśpieła palityka parcelacyi, jakaja pravodziłasia tut polskimi ŭładami. Ziemli zabrali i addali asadnikam. Adnak Radziviły ŭsio adno praciahvali zajmacca pramysłovaściu i handlem — pradavać les, zbožža — mieli svoj nievialiki zavodzik. Ja na svaje vočy bačyŭ blašanku z-pad ahurkoŭ z zavoda Albrechta Radziviła.
U mnohich falvarkach Radziviły mieli łakamabili (paravyja mašyny). Jany byli stacyjanarnymi, pierasoŭnymi abo ruchalisia — apošnija paźniej nazyvali traktarami. Stacyjanarnyja mašyny vykarystoŭvali na vytvorčaści — u haspadarcy Radziviłaŭ imi žali, naprykład u Cimkavičach i ŭ Radzivilimontach. Takimi pryładami byŭ abstalavany i zavod Radziviłaŭ u Dzianiskavičach.
— Dla budučaha muzieja ŭžo nabyli łakamabil vahoj 4,5 tony, — raspaviadaje Siarhiej Klimaŭ. — Amal takuju ž mašynu Radziviły vykarystoŭvali na lesapiłcy ŭ Śvieržani. Darečy, i ciapier na tym ža miescy ŭ Novym Śvieržani jość lesapilny zavod. Radziviłaŭski zavod uzarvali niemcy. Adnak rabočyja adkapali paravuju mašynu. Pryblizna takuju ž, dla muzieja, atrymałasia nabyć u ZŠA — anałahaŭ u Biełarusi niama. Da jaje budzie prystasavana małaciłka — takim čynam možna budzie ŭbačyć, jak apracoŭvałasia ziernie. U budučaj kalekcyi jość jašče adna pryłada, nazyvajecca «Perkun», polskaj vytvorčaści, adnak jana nie nastolki ŭnikalnaja, anałah zachoŭvajecca ŭ muziei ŭ Zasłaŭi. Takaja mašyna pryvodziła ŭ ruch młyny. Jaje niaśvižskamu muzieju pieradali ŭ dar ź miascovaha kałhasa.
«Radziviłaŭskich łakamabilaŭ my nie znajšli, — udakładniaje vučony sakratar muzieja-zapaviednika «Niaśviž» Uładzimir Karalonak. — Navat kali jany pieražyli vajnu, chutčej za ŭsio, ich zdali na mietałałom. Tamu nabyli taki łakamabil, jaki kaliści vykarystoŭvali na terytoryi Biełarusi. Heta hihanckaja mašyna, stvoranaja ŭ kancy XIX — pačatku XX stahodździa. Nabyvali jaje ŭ pryvatnaha kalekcyjaniera».
Taksama Uładzimir Karalonak udakładniŭ, čamu pobač z kolišniaj mahnackaj rezidencyjaj vyrašyli adkryvać mienavita sielskahaspadarčy muziej:
— Štohod Niaśviž prymaje 400 tysiač turystaŭ. Banalna nie chapaje pavietra ŭ załach u hadziny pik. Tamu my vyrašyli stvaryć muziej-antypod, dzie budzie pakazana, za košt čaho žyli Radziviły. My chacieli ažyvić horad. Bo ciapier turysty pryjazdžajuć u Niaśvižski zamak, a potym adrazu nakiroŭvajucca ŭ Mir. Horad nie atrymlivaje ad hetaha hrošy. Tamu było vyrašana zrabić zony, dzie turysty zmohuć zatrymacca i paznajomicca z ekspanatami.
Varta dadać, što rajon, dzie mieściacca pramysłovyja budynki, byŭ častkaj horada ŭžo pry Radziviłach. Tut znachodziŭsia haradski teatr, niepadalok pralahali ravy. A małakazavod za savieckim časam uźviali ŭ samym centry — pamiž kaściołam, carkvoj i staroj sinahohaj.
