Na minułym tydni ŭ Minsku, a taksama ŭ niekatorych inšych haradach Biełarusi, byli zaŭvažanyja čerhi z hramadzian, jakija adhuknulisia na prapanovu Kaardynacyjnaj rady inicyjavać adklikańnie deputataŭ Pałaty pradstaŭnikoŭ. «NN» pacikaviłasia ŭ palitołaha i jurysta Juryja Čavusava, jak pracuje hety miechanizm i ci prosty jon u vykanańni.
Čarha, kab inicyjavać adklikańnie deputata Pałaty.
«Normy pra adklikańnie deputata, jakija zachavalisia ŭ biełaruskim zakanadaŭstvie, — heta rudymient savieckaj epochi. Nidzie ŭ śviecie, aproč krain z sacyjalistyčnym bekhraŭndam, hety instytut nie zachavaŭsia.
Heta vielmi staraja ideja «impieratyŭnaha mandatu». Kali vybarcy nie prosta abirajuć svajho pradstaŭnika, jaki dalej dziejničaje na svajo bačańnie, ale «dajuć nakaz» svajmu deputatu. I kali hety «nakaz» nie vykonvajecca, majuć prava adklikać svajho pradstaŭnika. Heta siaredniaviečnaja ideja. Zdajecca, heta było navat u Rečy Paspalitaj. U XX stahodździ taki «impieratyŭny mandat» zachavaŭsia tolki ŭ SSSR, adkul pierakačavaŭ u biełaruskaje zakanadaŭstva.
Na praktycy hetaja norma nikoli nie prymianiałasia. Nieadnarazova navat sama Lidzija Jarmošyna kazała, što jaje treba vydalić. Ale heta nie prosta norma vybarčaha zakanadaŭstva, jana navat zamacavanaja ŭ Kanstytucyi! Mienavita na hetuju normu kivała Jarmošyna, kali kazała, što dla ŭviadzieńnia praparcyjnaj (partyjnaj) vybarčaj sistemy nam treba źmianić Kanstytucyju. Bo pry partyjnaj sistemie nijakaha adklikańnia być nie moža.
U vybarčym zakanadaŭstvie pracedura adklikańnia vielmi padrabiazna apisanaja. Ale na spravie jana nikoli nie prymianiałasia, bo pracedura navat bolš składanaja, čym praviadzieńnie refierendumaŭ ci zakanadaŭčaj inicyjatyvy.
Čamu jana bolš składanaja? Bo bolš etapaŭ, na jakich hetuju inicyjatyvu možna zarezać. U 2007 hodzie kaalicyja Abjadnanych demakratyčnych siłaŭ sprabavała vykarystać hetuju normu dla mabilizacyi svaich prychilnikaŭ, navat admysłovaja brašura, pryśviečanaja hetamu pytańniu, była vydadzienaja. Navat da zboru podpisaŭ tady sprava nie dajšła.
Kali my bačym, što Davydźka vystupaŭ na zapatrabavańnie vybarščykaŭ — heta zusim inšaja historyja. Spravazdača deputata pierad vybarcami — heta zusim inšaja pracedura, jakaja prapisanaja jana ŭ statusie deputata Pałaty pradstaŭnikoŭ. Ale heta nijak nie źviazana z adklikańniem deputataŭ.
U vybarčym kodeksie adklikańnie deputataŭ abmiežavanaje šeraham barjeraŭ: «Deputat Pałaty pradstaŭnikoŭ, deputat miascovaha Savieta deputataŭ, jaki nie apraŭdaŭ davieru vybarščykaŭ, što vyjaviłasia ŭ nievykananni praduhledžanych zakonam deputackich abaviazkaŭ, parušenni Kanstytucyi, zakonaŭ, aktaŭ prezidenta, ździajśnieńni dziejańniaŭ, jakija dyskredytujuć deputata, moža być adklikany vybarščykami ŭ paradku, ustanoŭlenym hetym Kodeksam».
Nibyta norma dobraja, i ja razumieju, čamu jana pryciahvaje da siabie ŭvahu. Ale davajcie pahladzim, jak hetaja norma realizujecca. Pieršaje — inicyjavańnie adklikańnia deputata. Sapraŭdy, heta moža zrabić nievialikaja hrupa vybarščykaŭ. 150 vybarščykaŭ, jakija žyvuć u akruzie, mohuć inicyjavać schod ab pytańni adklikańnia deputata. Kali hetyja podpisy sabranyja, to jany padajucca ŭ miascovyja saviety deputataŭ z prośbaj pravieści schod. Ale my razumiejem, što navat staršynia miascovaha savieta deputataŭ moža dać admovu na praviadzieńnie takoha schodu. I heta pieršy etap, dzie inicyjatyva moža być zabłakavanaja.
Kali ideołahi Łukašenki zachočuć dazvolić ludziam vypuścić paru ŭ adnosna niebiaśpiečnaj formie, to jany daduć zhodu na praviadzieńnie schodaŭ. Kali nie, to abskardzić rašeńnie možna budzie ŭ rajonnych sudach, a vy razumiejecie, jakaja tam vierahodnaść niešta vyjhrać.
Ale ŭjavim, što staršynia miascovaha savieta daje zhodu na schod i jon pravodzicca. U takim mierapryjemstvie ŭžo pavinna ŭziać udzieł 300 čałaviek, što pražyvajuć na terytoryi akruhi. Ale nakolki ja pamiataju, jašče nikoli nie davalisia zhody na praviadzieńnie takich schodaŭ. Na takim schodzie ludzi prymajuć rašeńnie ab zasnavańni inicyjatyŭnaj hrupy pa adklikańni deputata, farmulujucca padstavy. I hetaja inicyjatyŭnaja hrupa padaje dakumienty na rehistracyju ŭ vybarčuju kamisiju. Heta nastupny etap, dzie možna zabłakavać inicyjatyvu.
Pakolki da hetaha sprava jašče nikoli nie zachodziła, to ciažka skazać, dzie ž tut padvodnyja kamiani. Adznaču tolki, što CVK navat nikoli nie rehistravaŭ inicyjatyŭnuju hrupu pa praviadzieńni refierendumu, a tut jurydyčna ŭsio bolš składana.
Kali ž ujavim, što i tut rehistracyja projdzienaja, to nastupny etap — heta zbor podpisaŭ. I sabrać nieabchodna dosyć vialikuju kolkaść — 20% ad ahulnaj kolkaści vybarcaŭ dadzienaj akruhi. Kali vy pryjechali žyć u akruhu ŭžo paśla vybaraŭ, to ŭsio adno možacie ŭdzielničać va ŭsich etapach kampanii.
20% — heta kolki? U nas u siarednim na akruhu prypadaje 60 tysiač vybarcaŭ, to-bok nieabchodna sabrać kala 12 tysiač podpisaŭ. Kali paraŭnoŭvać z prezidenckimi vybarami, to adnosna niašmat, ale składanaść, što heta pavinny być podpisy tolki žycharoŭ adnoj akruhi.
Kali ž hetyja 12 tysiač sabranyja, to jany padajucca na pravierku ŭ miascovyja saviety deputataŭ. Sprava ŭ tym, što terytaryjalnych vybarčych kamisij ža ciapier niama. Dumaju, pravierka budzie adbyvacca prykładna hetaksama, jak padčas apošnich prezidenckich vybaraŭ, ale navat biez prysutnaści naziralnikaŭ. Pa vynikach pravierki miascovy saviet deputataŭ padaje dakumienty padajucca ŭ CVK. U vyniku ŭžo CVK pryznačaje hałasavańnie ab adklikańni deputata. Abskardzić hetaje rašeńnie možna budzie ŭ Viarchoŭnym sudzie.
Raniej heta vykarystoŭvałasia dla mabilizacyi ludziej, ale ciapier nikoha mabilizoŭvać nie treba, my bačym heta pa hramadzianskaj aktyŭnaści. Nianaviść ludziej da dyktatara tut pieranakiroŭvajecca na ŭsich słužak režymu, jak Hienadź Davydźka ci Maša Vasilevič. Tut cikava, jakija palityčnyja zadačy staviać palittechnołahi, jakija vykarystoŭvajuć hetuju normu», — skazaŭ Jury Čavusaŭ.
