Sapraŭdy, ciapier čaściej, ale mała chto nazyvaje syna Vitaŭtam ci Iziasłavam, a dačku — Rahniedaj albo Barysłavaj. Try samyja papularnyja imiony ŭ novanarodžanych chłopčykaŭ u 2020-m — Michaił, Maksim i Mark. Samyja papularnyja imiony dla novanarodžanych dziaŭčynak u 2020-m — Safija, Alisa i Maryja.
Cikava, što ŭ pieryjad z 2000 da 2020 hoda chłopčykaŭ čaściej za ŭsio nazyvali Maksim, Arciom i Mikita, a dziaŭčynak — Anastasija, Darja, Maryja.
Padavałasia b, ničoha biełaruskaha? Ale heta tolki padajecca.
Jość dapamožnik dla maładych baćkoŭ «Biełaruskija imiony», składzieny Symonam Borysam. Jak napisana ŭ anatacyi, hałoŭnaja meta, što staviłasia pry jaho ŭkładańni, — «adlustravać admietnyja biełaruskija formy imionaŭ, pašyranych u chryścijanskim śviecie. U słoŭnik ułučanyja taksama dachryścijanskija imiony, jakija niekali bytavali ŭ arystakratyčnym asiarodździ i siońnia stanoviacca papularnymi».
I na samyja papularnyja imiony, jakija dajuć svaim dzieciam baćki i maci-biełarusy, tam znojdziecca svoj adpaviednik.
Naprykład, najpapularniejšaje imia Mark, jakoje, padavałasia b, nie maje ničoha ahulnaha ź Biełaruśsiu, maje biełaruski adpaviednik — Maryk.
Pachodžańnie imieni Mark davoli raznastajnaje. Najpierš vyłučajuć staraanhlijskuju movu: «Mark» u značeńni «adznačany źvierchu (Boham)», ad staraanhlijskaha mearc — «adznaka, znak; miaža» abo ad marc — «adzinka vahi (vosiem uncyj) załatoj abo srebnaj maniety».
Taksama heta ŭtvareńnie ad łacinskaha imieni Markus. Tłumačeńnie — «małatočak» (marculus). I ŭtvareńnie ad francuzskaha Marquis — «markiz».
Jak bačym, najpapularniejšaje imia maje nie vielmi ramantyčnaje aznačeńnie. A voś biełaruskaje «Maryk» možna paraŭnać ź biełaruskim ža «Maryjka» — najpierš ad słova «mara». To bok u nas «Maryk» moža aznačać «doŭhačakany syn».
Michaił u biełaruskaj transkrypcyi budzie Michaś ci Michiej. Dva apošnija, pavodle tłumačeńniaŭ movaznaŭcaŭ, majuć adnolkavaje značeńnie. Heta jakraz biełaruski i ŭkrainski (uschodniesłavianski) varyjanty imieni «Michaił». A «Michaił» u svaju čarhu — forma jaŭrejskaha imieni Michael: «toj, chto jak by Boh, roŭny Bohu».
U chryścijanstvie Michaił — hałoŭny ź siami archaniołaŭ, adzin z samych šanavanych biblejskich piersanažaŭ. «Archanioł Michaił» składajecca ź piaci słoŭ: «arch anioł Mi ka eł». Vyraz «Archanioł Michaił» moža aznačać: «najstarejšy pasłańnik, nadzieleny paŭnamoctvami Ela (adno ź imionaŭ Boha)», abo «najstarejšy paŭnamocny pasłańnik Ela». U kantekście Staroha Zapavietu Michaił — najstarejšy pasłańnik Usiavyšniaha i abaronca naroda Izraila.
Nie dziva, što hetaje imia papularnaje nie tolki ŭ nas i nie tolki siońnia. U Michaiła ŭ pravasłaŭnym kalendary imianinaŭ — 22 štuki na hod!
Jašče adno papularnaje imia — Maksim. U słoŭniku Borysa jano zastałosia bieź źmienaŭ, jak čysta biełaruskaje imia. I nie dziva: pieršaje sa značeńniaŭ hetaha imieni — uschodniesłavianski pierakład łacinskaha korania (maximus) — «najbolšy, najvialikšy, maksimalny; samy-samy». Jašče adno tłumačeńnie imieni — ad anhlijskaha «maxim» u značeńni «pryncyp, maksima», to bok «pryncypovy».
Taksama vielmi papularnaje imia ŭ staražytnaści: pravasłaŭnyja imianiny Maksima naličvajuć 18 dzion u hodzie.
Papularnaje za dva dziesiacihodździ imia Arciom maje biełaruski adpaviednik u vyhladzie Arcim. Heta ŭschodniesłavianskaje najpapularniejšaje imia, utvoranaje ad staražytnahreckaha ἀρτεμία — «biezdakornaje zdaroŭje» ŭ značeńni «zdarovy, ceły; ź biezdakornym zdaroŭjem». Jašče tak nazyvali chłopčykaŭ, pryśviečanych bahini Artemidzie. Ale i «Arciom», i «Arcim» — heta krychu skaročanaja forma imieni Arciemij.
Mikita — ruskaje Nikita, ale pa-biełarusku hučyć miakčej. Mikita — uschodniesłavianskaja forma hreckaha imieni, utvoranaja ad staražytnahreckaha Νκητικ [nikitikos] — «jaki zabiaśpiečvaje pieramohu», abo ad inšaha, taksama staražytnahreckaha, νκτιος [nyktios] — «načny». Cikava, što, pa-siabroŭsku nazyvajučy Mikitu «Nikitosam», šmat chto, sam taho nie viedajučy, jakraz nabližajecca da sapraŭdnaha, staražytnaha hučańnia hetaha imieni.
U čym adroźnieńnie Mikity ad Nikity? Reč u tym, što «Nikita» — heta ŭtvareńnie ad imieni bahini pieramohi Niki. Za miažoj Nikita — heta čysta žanočaje imia, jakoje stała vyklučna mužčynskim tolki ŭ słavianskich krainach. A voś Mikitu z žančynaj užo nie pierabłytaješ.
Ci jość biełaruski adpaviednik u imieni Alisa? Tak, jość. Ałaiza Paškievič, bolš viadomaja nam jak Ciotka, u ruskaj transkrypcyi była b mienavita Alisaj. A jašče jość biełaruskaje imia Ala, jakoje taksama źjaŭlajecca pamianšalna-łaskalnym ad Alisy.
Isnuje niekalki varyjantaŭ tłumačeńnia imieni Ala. U našaj tradycyi heta słavianskaje imia, utvoranaje ad «punsovaja» ŭ značeńni «pryhožaja». A voś u arabskim śviecie (علات) jano aznačaje «vysokaje stanovišča» abo (عال) «hučnaja» — žanočaja forma raspaŭsiudžanaha mužčynskaha imia Ali.
A jašče heta žanočaja forma mužčynskaha arabskaha imiastvornaha «Al».
Anastasiju pa-biełarusku možna nazvać šmat jak — Anasia, Nasta, Nastula, Nastusia, Stasia. Biełaruskaja (uschodniesłavianskaja) forma imieni Naścia/Anastasija (śviataja) maje značeńnie «ŭvaskresłaja». Heta vielmi papularnaje internacyjanalnaje imia. A miž tym utvoranaje jano ad mužčynskaha hreckaha imieni Anastasij, što ŭ pierakładzie značyć «uzdym, adradžeńnie, uvaskrašeńnie, viartańnie da žyćcia, adrodžanaja, nieśmiarotnaja». Imia Anastasija było šyroka raspaŭsiudžanaje siarod rańnich chryścijan, a ŭ naš čas asablivuju papularnaść nabyło paśla multfilma «Anastasija», stvoranaha ŭ 1997 hodzie studyjaj Fox Animation.
Cikava, što hety fentezijny multyk zasnavany amal na realnych padziejach: na lehiendzie pra vialikuju kniažnu Anastasiju Ramanavu, jakaja nibyta acaleła paśla rasstrełu carskaj siamji, straciła pamiać i imkniecca ŭspomnić minułaje. Multfilm zarabiŭ 140 miljonaŭ dalaraŭ, dźvie naminacyi na «Oskara» i «Załaty hłobus» za najlepšuju pieśniu.
A voś biełaruskaje Stasia možna ŭsprymać nie tolki jak pamianšalna-łaskalnaje ad Anastasii, ale i jak varyjant Stanisłavy — «stanie słaŭnaj».
Jašče adno raspaŭsiudžanaje imia — Darja. Biełaruskija adpaviedniki — Adarka, Danusia, Darka. Jość dva tłumačeńni hetaha imieni. Słavianskaje — «padaravanaja zvyš», to bok «ad Boha», i heta słavianski anałah hreckaha imieni Darafieja. I «Darja» jak piersidskaje imia: (دريا) [darja], što ŭ pierakładzie aznačaje «mora; vialikaja kolkaść čaho-niebudź». Pieraklikajecca z žanočaj formaj mužčynskaha piersidskaha imieni «Daryj» u značeńni «bahataja, jakaja vałodaje». Imia, viadoma, uzychodzić da dynastyi piersidskich caroŭ Daryjaŭ, jakija słavilisia svaim bahaćciem.
Cikava, što ŭ hetaha imieni jość adna składanaść u napisańni łacinkaj. U niekatorych movach niama huku «R», praz što imia budzie hučać pa-inšamu. Naprykład, u Niamieččynie i Francyi — jak Dahia.
A voś biełaruskaje imia Danusia — na samaj spravie zusim nie «Darja». Heta pamianšalna-łaskalnaja forma imieni Danieła, žanočaja forma biblejskaha mužčynskaha imieni Daniel. Značeńnie — «Boh (El) moj sudździa».
Takija ž prablemy, jak z Darjaj, uźnikajuć u dziaŭčat pa imieni Maryja. Pa-biełarusku Maryju možna nazvać Maryjkaj i Marylaj. Heta zachodniesłavianskaja forma biblejskaha imieni Maryja. Tut navat tłumačeńniaŭ nie patrabujecca — viadoma ž, u honar Maci Božaj, Baharodzicy. Ale nie tolki.
Jość tłumačeńni imieni «Maryja» jak pamianšalna-łaskalnaj forma imieni Marharyta («žamčužnaja»), abo imieni Marfa/Marta — «spadarynia».
Maryju možna tłumačyć jak utvareńnie ad łacinskaha mare — «mora», tady rodnasnaja forma budzie Maryna — «marskaja».
Ale barani vas Boh nazvać Maryju Maraj! Forma imieni Mara taksama jość u słavianskaj, asabliva biełaruskaj, mifałohii, ale aznačaje jano «śmierć, pahibiel, uvasableńnie duchu śmierci». Zły duch Mara viadomy i narodam Zachodniaj Jeŭropy. Češskaja Marana atajasamlivajecca z hreckaj Hiekataj — bahiniaj zmroku, načnych bačańniaŭ i viadźmarstva, jakaja paluje nočču siarod mahił, mierćviakoŭ i zdaniaŭ. U polskich kazkach mara — duch śmierci žanočaha rodu, da taho ž duch-piarevaracień.
Biełarusy padčas kupalskich śviataŭ topiać u vadzie lalku Maru. Pryčym va ŭkraincaŭ i zachodnich słavian Mara-Marana vystupaje atrybutam nie tolki kupalskich, ale i viesnavych abradaŭ. Padobna jak pudziły Kastramy, Jaryły, Kupały, Marana źniščałasia roznymi sposabami: jaje mahli tapić u vadzie, razryvać na kavałki, adnak čaściej za ŭsio spalvali.
U iŭrycie «Mara» ŭtvarajecca ad (מַר) [mar] i aznačaje «horkaja». Bostva ź imiem Mara viadomaje ŭ budyjskaj mifałohii, ale tam jon mužčyna. Hety Mara chacieŭ pieraškodzić Sidchartchu Haŭtamie stać Budaj, ale nie paśpieŭ ździejśnić svajo złačynstva za noč, a ranicaj staŭ biaśsilny.
Jak ni dziŭna, pry ŭsim šanavańni chryścijanstva i znanym połackim Safijskim sabory, u biełarusaŭ niama imia Safija. Jano pieratvaryłasia ŭ imia Zonia ci Zosia.
Imia Zosia ŭtvoranaje ad polskaha Zosia, jakoje, u svaju čarhu, — vytvornaja forma hreckaha, taja samaja Safija ŭ značeńni «mudraja; razumnaja». Ale nie tolki. Zosia ci Zonia moža być formaj jašče adnaho hreckaha imieni — Zasima: «žyvaja, jakaja žyvie».
Značeńnie ž imieni Safija taksama maje niekalki tłumačeńniaŭ. Zbolšaha my zvyklisia, što jana aznačaje «mudraść» — ad hreckaha Σοφία. Ale ŭ hreckim hetaje imia mužčynskaje — Sofas.
Safija — heta taksama tadžykskaja i ŭźbiekskaja forma arabskaha imieni «Safija» ŭ značeńni «čystaja, biazhrešnaja».
Safija moža być utvareńniem ad habrejskaha (סוֹפִי) [sof] i ŭ pierakładzie aznačaje «kaniec, kančatak; kančatkovaja, zaklučnaja, apošniaja, kančatkovaja», tak by mović, «vianok stvareńnia».
Jak my bačym, amal luboje imia moža znajści sabie biełaruski adpaviednik — varta tolki dobra pašukać. A ŭžo jakaja tut fantazija dla mianušak, niknejmaŭ i «pahaniałaŭ»! Uspomnicie chacia b «Nikitosa»…
