Hetu historyju pierakazaŭ «Viačerniamu Minsku» historyk i archieołah Siarhiej Tarasaŭ. Pačuŭ jon jaje ad prybiralščycy Instytuta historyi Akademii navuk, dzie pracavaŭ. Padziei adbyvalisia paśla vajny, kali prybiralščyca była jašče dziaŭčynkaj.
«U adzin ź dzion u rajonie Nižniaha rynku my z mamaj ŭbačyli šmat ludziej, jakija sabralisia la kuč ziamli. Pasprabavali padyści bližej i razhledzieć, što tam adbyvajecca.
Ale mama nie zmahła pracisnucca praz natoŭp, a ja była maleńkaja, sprytnaja i pralezła».
Dziaŭčynka prabrałasia praz natoŭp i ŭbačyła na dnie jamy truny.
A što adbyvałasia ŭ realnaści?
Paśla vajny ŭ rajonie Niamihi pačalisia raskopki. Imi kiravaŭ archieołah Vasil Tarasienka. U 1949-m jon i jaho kalehi vypadkova znajšli reštki kamiennaha chrama. Jon znachodziŭsia niedaloka ad ciapierašniaha mietro «Niamiha».
Bolšaść minčukoŭ miarkuje, što miescaznachodžańnie chrama paznačana znakam, jaki staić na pryhorku Śvisłačy. U realnaści chram znachodziŭsia krychu ŭ bok, pobač z budynkam na Pieramožcaŭ, 2.
Sučasnaja imitacyja padmurka pieršaj minskaj carkvy
Chram daśledavali da 1951-ha.
«Adkryćcio ź Minsku ruin chrama stała poŭnaj niečakanaściu, bo nijakich piśmovych śviedčańniaŭ ab im nie majecca», — pisaŭ Tarasienka.
Čamu havorka pra ruiny?
Chram tak i nie byŭ dabudavany. Zachavaŭsia jaho padmurak i nižniaja častka ścien (na hłybini 4,03—6,75 m).
Reštki mieli daŭžyniu 16 mietraŭ, šyryniu — 12 mietraŭ, što davała ahulnuju płošču chrama 192 kvadratnyja mietry.
Chutčej za ŭsio, budaŭnikom chrama źjaŭlaŭsia minski kniaź Hleb, syn Usiasłava Čaradzieja. Paśla taho jak jon trapiŭ u pałon (1119), horadam kiravaŭ kijeŭski namieśnik. Mahčyma, niedabudavany chram byŭ razburany pry im — kab padkreślić stratu Minskam svajho statusu.
U pieryjad z 1119 da 1146 hadoŭ unutry ścien chrama źjavilisia mohiłki.
Usiaho archieołahi znajšli 21 pachavańnie. Samym cikavym akazałasia žanočaja mahiła. Jana zachavałasia lepš za ŭsio.
«Čerap i bujnyja kostki škileta acaleli. Zachavałasia dźvie kasy, układzienyja vakoł hałavy. Na hałavie akazalisia vienčyki: (…). Vakoł šyi znachodzilisia karali sa skury, u talii — vaŭniany pojas ź miednaj abo bronzavaj padkovapadobnaj spražkaj, ašytaj vaŭnianaj materyjaj. (…) Na nahach pachavanaj byli miakkija skuranyja tufli, adna ź jakich, levaja, dobra zachavałasia. Na piaredniaj jaje častcy prykmietnyja prakołaty i, vierahodna, prašyty nitkami (…) ŭzor», — pisaŭ Tarasienka.
Vučonyja vyśvietlili, što trup naležałaŭ maładoj dziaŭčynie abo padletku 14-17 hadoŭ. Jana pamierła paśla hnojnaha zapaleńnia ŭ pravym vuchu abo ŭ kaści.
A jak ža lehienda, što trup rassypaŭsia? «Naturalna, nie. Heta dziciačaje ŭjaŭleńnie damalavała», — kamientavaŭ Tarasaŭ.
Jak raskazaŭ historyk i vydaviec Andrej Hardzijenka, jon «šmat razoŭ zapytvaŭ u archieołahaŭ Hieorhija Štychava i Eduarda Zaharulskaha, dzie znachodziacca materyjały z taho niekropala, ale jany tak i nie zmahli adkazać».
