Kadr ź filma «Zvyčajny fašyzm»
U sakaviku hetaha hienieralny prakuror Andrej Švied zajaviŭ, što budzie zaviedzienaja kryminalnaja sprava pa fakcie hienacyda biełaruskaha naroda padčas Vialikaj Ajčynnaj vajny. Da taho ž, hienprakuratura i parłamient padrychtavali zakonaprajekt, kab supraćdziejaničać hieraizacyi nacyzmu.
Z taho času hety siužet praciahvaje zastavacca ŭ paviestcy dnia. U krasaviku była zaviedzienaja sprava, a ŭ lipieni Švied zajaviŭ, što ŭ roznych krainach śvietu dahetul žyvie kala 400 udzielnikaŭ złačynstvaŭ, jaki tak i nie byli pakaranyja. Nahadajem, što acenku dziejańniam nacystaŭ, u tym liku na terytoryi Biełarusi, daŭ nie tolki viadomy Niurnbierhski trybunał, dzie ad SSSR byli pradstaŭlenyja sudździ i prakurory, ale i padobnyja pracesy, jakija prachodzili ŭ Minsku i inšych biełaruskich haradach paśla vajny. Nacyzm na hetych pracesach byŭ adnaznačna asudžany.
Tym nie mienš, u 2021 hodzie ŭ biełaruskaj prakuratury vyrašyli ŭsurjoz viarnucca da hetaj temy. Švied zajaviŭ, što hieprakuratura źviarnułasia da kaleh ź Litvy z prośbaj dapytać u jakaści śviedki byłoha prezidenta krainy Vałdasa Adamkusa, jamu zaraz 94 hady. Siarod pytańniaŭ, ci prysiahaŭ Adamkus na viernaść fašysckamu rejchu, ci ŭstupaŭ dobraachvotna ŭ šerahi karnaha litoŭskaha bataljona SS. Eks-prezident nazvaŭ heta absurdam.
Taksama Švied zajaviŭ, što Biełaruś paniesła bolš surjoznyja straty padčas vajny, čym mierkavałasia raniej. Tamu kraina budzie patrabavać za heta kampiensacyi.
Da abmierkavańnia hetaj temy dałučyŭsia i Alaksandr Łukašenka. Na cyrymonii 3-ha lipienia jon zajaviŭ, što jaŭrei zmahli dakazać fakt Chałakostu i ciapier u śviecie schilajucca pierad imi. A biełarusy, maŭlaŭ, talerantnyja i dobryja, nikoha nie chacieli pakryŭdzić. Pa jaho słovach, treba dakazać «Chałakost biełaruskaha naroda».
«Pretenzija da našaha pakaleńnia, što my nie zmahli danieści abłudnym i inšym za miežami našaj dziaržavy sutnaść našaj pieramohi», — zajaviŭ jon.
Ministerstva zamiežnych spraŭ Izraila nazvała takija vykazvańni nieprymalnymi.
Naohuł u Jeŭropie isnuje praktyka kryminalnaj adkaznaści za admaŭleńnia faktaŭ hienacyda i apraŭdańni nacystaŭ, naprykład, u Hiermanii, Aŭstryi, Polščy, Francyi i inšych krain, pryčym u zakanadaŭstvie mnohich ź ich asobna prapisana adkaznaść za admaŭleńnie Chałakosta.
Ale karektniej kazać pra vykarystańnie Biełaruśsiu vopytu Rasii. Naprykancy 2020 hoda rasijski sud upieršyniu pryznaŭ hienacyd savieckaha naroda nacystami. Rašeńnie pryniali ŭ Noŭharadzie, dzie razhladałasia sprava pra masavyja zabojstvy mirnych žycharoŭ u adnoj ź viosak u 1942-m.
Za hetaje złačynstva ŭ 1947 hodzie ŭžo byli asudžanyja nacysty. Arhanizataram zabojstvaŭ tady pryznali hienierała Kurta Hiercaha, jon i jašče 18 nacystaŭ atrymali 25 hadoŭ pazbaŭleńnia voli. Adzin ź ich byŭ asudžany za złačynstvy, ździejśnienyja tolki na terytoryi Biełarusi (astatnija — na terytoryi sučasnaj Rasii). Kurt Hiercah pamior u łahiery. Nacystaŭ, jakija dažyli da siaredziny 1950-ch, savieckija ŭłady amniściravali i adpuścili dadomu. Hienieralnaja prakuratura Rasii tłumačyła, što spravu zaviali ŭ 2020 hodzie, bo vykanaŭcy hienacydu nie byli pryciahnuty da adkaznaści.
Letaś Śledčy kamitet Rasii zavioŭ jašče niekalki anałahičnych spraŭ. U sakaviku 2021-ha ich abjadnali ŭ adnu — pra hienacyd narodaŭ SSSR.
Navošta heta robicca?
Artykuł Kryminalnaha kodeksa Rasii «Reabilitacyja nacyzma» praduhledžvaje adkaznaść nie tolki za ŭchvaleńnie nacysckich złačynstvaŭ i admaŭleńnie faktaŭ, jakija pryznaŭ Niurnbiehski trybunał, a jašče i za «raspaŭsiudžvańnie zaviedama niepraŭdzivych źviestak pra dziejnaść SSSR u hady Druhoj suśvietnaj vajny». Heta pakidaje vielmi šyroki kalidor dla intepretacyj. Ale jany tyčacca chutčej unutranaj palityki.
Rasijski palitołah Alaksandr Marozaŭ bačyć u dziejańniach rasijskich uładaŭ prajavu vialikaj hieapalityčnaj hulni. Na jaho dumku, łohika nastupnaja: Kreml choča raźviazać kanflikt z Hiermanijaj, kab urešcie vystavić joj reparacyj za Druhuju suśvietnuju vajnu. Na dumku Marozava, kramloŭskija prapahandysty pačynajuć aktyŭna ekspłuatavać temu niamieckaj histaryčnaj viny.
«Dumaju, što varta stavicca da hetaha surjozna, heta nie źjaŭlajecca prosta šantažom, Kreml całkam moža pryjści da situacyi, kali jon pačnie razyhryvać kartu reparacyj zusim prama i śćviardžać, što Hiermanija vypłaciła jaŭrejam za hienacyd, a ciapier abaviazanaja vypłacić i Rasijskaj Fiederacyi», — miarkuje ekśpiert.
Biełaruskija ŭłady mohuć mieć inšyja zadačy. Z paviestki dnia nie sychodzić tema nacyjalnaj simvoliki, jakuju ŭłady sprabujuć pryviazać da padziej vajny. Da taho ž, niadaŭna hienprakuror zajaviŭ, što bačyć suviaź pamiž nacyzmam i ciapierašnimi pratestami ŭ Biełarusi:
«Heta zychodzić z tych ža krain, z terytoryi jakich 80 hadoŭ tamu pryjšli fašysty dla taho, kab nas tatalna źniščyć. Mienavita adtul idzie sproba adradzić hetuju karyčnievuju čumu ŭ vyhladzie kalarovaj revalucyi i pa sutnaści, źniščyć našu dziaržavu».
Ale, mahčyma, Biełaruś u hetym pytańni budzie ruchacca ŭ farvatery Rasii. Tady dumka pra kampiensacyi, jakuju niadaŭna vykazaŭ Andrej Švied, nie źjaŭlajecca vypadkovaj.
