«Naša Niva»: Kali pačynaŭsia 2020-y, vy byli čynoŭnikam. Ci čakali, što tak pavierniecca los?
— Dumaju, nichto nie moh pradkazać padziei žniŭnia. Ale ŭ pavietry było adčuvańnie, što pasył da źmienaŭ isnuje. Ja adčuŭ heta, jašče kali viarnuŭsia ŭ Biełaruś paśla pasolskaj kadencyi.
A adnosna taho, čym žyŭ… Ja byŭ dyrektaram Kupałaŭskaha teatra, my rychtavalisia da stahodździa teatra, dumaŭ ja pra žyćciovaje: jak padniać zarobki, viarnuć mižnarodnuju hastrolnuju dziejnaść, raźvivacca.
«Naša Niva»: Byli płany viarnucca ŭ sistemu MZS?
— Jany isnavali, heta abmiarkoŭvałałsia z Makiejem i Administracyjaj Łukašenki. Jašče na Dzień Niezaležnaści, pierad kancertam, mnie było skazana, što paśla vybaraŭ mnie buduć prapanoŭvać pasadu ambasadara. Ale hetyja abiacanki nie spracavali b, navat kali b ja na momant padzieŭ žniŭnia byŭ pasłom, ja b pastupiŭ jak niekatoryja maje inšyja kalehi — vystupiŭ z pratestam.
«Naša Niva»: A vy ŭsio ž usio žyćcio ŭ hetaj sistemie žyli z «pratestam» ci heta vas rezka pieramknuła?
— Za mianie lepš adkažuć tyja, chto mianie viedaŭ. Ale skažu tak, na pasadzie ministra kultury ja byŭ adzinym členam urada, jaki vykarystoŭvaŭ biełaruskuju movu. Chacia mianie mocna ad hetaha adhavorvali. Radźkoŭ, namieśnik kiraŭnika Administracyi, kazaŭ mnie, što ja maju prava havaryć pa-biełarusku tolki paśla taho, jak Łukašenka zahavoryć. U mianie pytalisia, čamu ja z žurnalistami dziaržaŭnymi havaru pa-biełarusku: «Oni žie nie pojmut!»
Ja hanarusia tym, što źniaŭ z pasady kiraŭnika Nacyjanalnaj kinastudyi ŭžo pakojnaha Uładzimira Zamiatalina. Ja nie moh hetaha rabić biez uzhadnieńnia z Łukašenkam, bo jon pryznačaje čałavieka na hetu pasadu, ale ja zrabiŭ. Čałaviek, jaki mnie piersanalna kazaŭ, što «takoj movy nie isnuje, narodu nie isnuje», čałaviek, jaki kuryravaŭ falsifikacyi vybaraŭ i šmat što inšaje, škodnaje, nie moh pracavać u kultury.
Ja dvojčy padavaŭ u adstaŭku, kali mianie prasili iści na cenzuru. Tak, Makiej padčas adnoj z premij skazaŭ mnie, što ja mušu prybrać Śviatłanu Zielankoŭskuju z roli viadučaj, bo jana padtrymlivaje niapravilnyja kantakty. Ja skazaŭ, što lepš napišu zajavu, i adstajaŭ jaje. Ja zaŭsiody byŭ taki. Naturalna, u žniŭni mianie prosta razarvała ad taho, što adbyvajecca.
«Naša Niva»: Pierastupić praź siabie i vyjści na vulicu — što ŭ hetym dla čynoŭnika samaje ciažkaje?
— Ja nie rabiŭ krok u biezdań. Ja narešcie vyzvaliŭsia, zrabiŭ krok, jaki čakaŭ vielmi doŭha, ab jakim cichieńka maryŭ ź siabrami. Dyj u teatry heta ŭsio pačałosia zadoŭha. Značnyja rabotniki padpisvali listy suprać aryštu Babaryki, vychodzili na akcyju suprać intehracyi z Rasijaj.
«Naša Niva»: A jak heta ŭsio ŭ teatry razhortvałasia znutry? Patłumačcie svoj uzor pavodzin, jak kiraŭnik nie staŭ zajmacca represijami.
— Było jasna, što kupałaŭcy nie abminuć situacyju na vulicach, nie buduć adsiedžvacca ŭ hrymiorkach. Kali ludzi pačali vychodzić na akcyi, da mianie prychodzili kuratary z KDB, SBP, AAC, Minkulta. Navošta? Kab ja spyniŭ heta: «Vialikaja ryzyka, što teatr uzbuntujecca! Pahladzicie, kolki vašych było na mitynhu da 100-hodździa BNR?». Ja kazaŭ, što artyst — svabodny čałaviek. Mnie adkaz: «Nie možacie dać rady sami, vyklikajcie milicyju!»
Jak ujaviŭ, što ja zvaniu ŭ milicyju i jany aryštoŭvajuć kupałaŭcaŭ…. Kaniečnie, nijakaj milicyi ja nie vyklikaŭ, a staŭ rychtavacca da krytyčnaha momantu ŭ svajoj karjery.
Mnie zvonić ministr Bondar, kaža, «u vas tam stvarajecca stačačny kamitet, supraćdziejničajcie». Ja jamu chłusiŭ, što tak, kaniečnie, jurysty ŭžo rychtujuć abhruntavańnie, čamu heta niezakonna. A sam pryjšoŭ na ahulny schod stački, u mianie spytali, z kim ja. Ja skazaŭ: «Kaniečnie ja z vami».
Kali Bondar zvaniŭ i prasiŭ źniać nacyjanalny bieła-čyrvona-bieły ściah z teatra, ja kazaŭ: «Kaniečnie, kaniečnie». U hety ž čas skazaŭ kupałaŭcam, što płanujuć prysłać vyšku. Mnie pierazvońvaje Bondar: «Nu što, źniali?» Ja kažu, dy nie, jaho artysty achoŭvajuć — ja ž ź imi ŭ bojku nie palezu. Niejak tak.
«Naša Niva»: Vy ž, badaj što, abmiarkoŭvali žnivieńskuju situacyju z byłymi kalehami, čynoŭnikami? Jak žnivień im bačyŭsia? Ci byli takija, chto narod padtrymaŭ, a potym zdaŭ nazad?
— Jašče za paru miesiacaŭ z adnoj vybitnaj fihuraj MZS my abmiarkoŭvali, što niešta budzie, i toj kazaŭ, što voś, maŭlaŭ, bačna, da čaho rychtujecca Łukašenka, što ciapier nie projdzie scenar, što kahości pasadzili, pahandlavalisia i vypuścili. U mianie byli razmovy na vysokim uzroŭni ŭ AAC, mnie navat prapanoŭvali čytać im lekcyi, ale ja admoviŭsia. Aficery kazali pra nieadnaznačnuju atmaśfieru ŭ hramadstvie, što «naviersie» nie čujuć, što hramadstva źmianiłasia, što ŭłada hublaje kantrol.
U pryncypie, Łukašenka na adnoj naradzie tak i skazaŭ, što «bačyć dematyvacyju» — čynoŭniki jaho nie słuchajuć i nie pracujuć. Tam, dzie raniej chapała hroznaha pozirku, ciapier nie dapamahaje ŭdar kułakom pa stale.
U mnohich razumnych ludziej va ŭradzie da Łukašenki było staŭleńnie niehatyŭnaje: jany ničoha nie mahli realizavać, a jon zdymaŭ ich, bo nie ŭsprymaŭ padychody. Ale čynoŭniki za hety čas tak i nie zmahli abjadnacca.
I tyja, pra kaho vy pytajecie, byli. Ja razmaŭlaŭ z byłymi ministrami, vice-premjerami, była ź ich boku emacyjnaja padtrymka, ja b skazaŭ, što padyhryvańnie, ale tektaničnaha zruchu nie adbyłosia.
«Naša Niva»: Zhodny z dumkaj, što naradziłasia nacyja?
— Nie, heta tezis Makieja. Jon nie raz kazaŭ publična, što biełaruskaja nacyja prachodzić tolki stanaŭleńnie: «Što vy ad nas chočacie? My nie skončyli praces farmiravańnia». Ja ž kažu — biełaruskaja nacyja farmiravałasia ciaham tysiačahodździa, my prajšli šmat viechavych padziej. I praŭda tut tolki ŭ tym, što Łukašenka rabiŭ usio, kab źniščyć nacyju. I ciapier adbyvajecca adradžeńnie. Heta adradžeńnie, jakoje zabiaśpiečyć nam budučyniu, budučyniu dziaržavy, jakaja sama vyznačaje svoj los.
«Naša Niva»: Što nie tak ź biełarusami, jakija katujuć svaich ža, biełarusaŭ?
— Nidzie niama ŭ hramadstvie adzinstva. Chtości hatovy dziejničać i kazać, nie pahadzicca i maŭčać, a častka dumaje. Naturalny padzieł u hramadstvie, jon paŭsiul isnuje.
«Naša Niva»: A jak hod pieražyła sistema?
— Jaje matyvacyja na padłozie, sistema ŭ italjanskim strajku — inicyjatyvaŭ niama, viery, što pry Łukašenku niešta źmienicca da lepšaha, niama, viery, što budzie pieramoha łukašenkaŭcaŭ, niama. Pramaŭčym pra siłavikoŭ, ale cyvilnyja čynoŭniki nie chočuć leźci ŭ heta, kab nie adbiłasia na los u budučyni. Tak, nie ŭsie jany siońnia hatovyja iści ŭ adkrytuju: «My baimsia za siabie, za svaje siemji», — kažuć jany mnie. Ale ich efiektyŭnaść dla Łukašenki — nul! I ja nie vieru, što biełarusy buduć chadzić u adnolkavych portkach, kryčać «Słava dyktataru», i pa raskładzie šeraham iści ŭ stałovuju. Dy heta niemahčyma.
A sam jon daŭno pierastaŭ pracavać, jaho pracoŭny dzień dobra kali čatyry hadziny ŭ dzień. Pajezdki ŭ Emiraty, hulanki ź siabrami, jon vyrašyŭ što sistema budzie sama pa sabie ruchacca, a jon budzie mieziencam padkručvać, ale historyja razburyła jaho płany.
Ludzi ŭžo pahladzieli, jak žyviom my, jak žyvuć inšyja. My adstali na dziesiacihodździ, bo hety čałaviek nierefarmavalny, a razam ź im i Biełaruś. Biełarusy nie daduć žyć hetaj sistemie.
«Naša Niva»: Biełaruskaja kultura ciapier vyniščajecca. Čamu tak vyjšła?
— Ja napisaŭ dakumient Łukašenku pad hryfam «sakretna», što kali my chočam, kab Biełaruś raźvivałasia, to budavańnie ideałohii na Druhoj suśvietnaj vajnie pryviadzie da razbureńnia ideałohii ŭvohule, bo pry ŭsioj pavazie da hetaha pieryjadu, moładź heta ŭsprymaje inačaj. Ideałohiju treba budavać na ŭsich viechavych pieryjadach: ad Turaŭskaha, Połackaha kniastva, VKŁ, BNR, BSSR, vajna, Biełaruś. Ja pisaŭ, što ludziej treba paviarnuć da kultury paŭsiul, što treba ŭładu paviarnuć da kultury. Kazaŭ, što staršynia rajvykankama pavinien chadzić u teatr, staršynia abłvykankama pavinien. Tut ja namiakaŭ na samoha Łukašenku, jaki nie chadziŭ ni ŭ teatry, ni na kancerty. Dakumient viarnuŭsia z rezalucyjaj u duchu: «Navošta mnie heta ŭsio?»
«Naša Niva»: Što nas dalej čakaje?
— Vahańni ad ejfaryi da bieznadziejnaści zrazumiełyja. My hod tamu žyli ŭ idealistyčnym razumieńni, što ŭdasca źmianić situacyju, što dyktatar sydzie, praŭda i spraviadlivaść pieramoža.
A ciapier my nie možam zrazumieć, adkul u Biełarusi ŭzialisia hetyja katy, chto ich vychavaŭ. U nas žach ad dziejańniaŭ sistemy. Ale ŭsie pryčyny niezadavolenaści, i staryja i novyja, jany ŭnutry ludziej, ničoha ž nikudy nie dziełasia i nie dzieniecca. Nas absalutnaja bolšaść, jakaja ŭ žniŭni 2020-ha nie była hatovaja na mnohaje, i ciapier pytańnie, kali ludzi, niahledziačy na ŭsie ryzyki paciarpieć, vyjduć. Treba padtrymlivać uzdym i vieru. Źmieny adbyvajucca dziakujučy tym, chto idzie napieradzie i dziejničaje, ryzykuje. Takich ludziej treba padtrymlivać. Nam važnaje hramadstva ź lidarami — mienavita tak, «lidarami» u množnym liku. Takoje hramadstva chutčej pryjdzie da źmienaŭ.
«Naša Niva»: A jak vy sam ciapier, na niečakanym viražy losu?
— I ja, i maje kalehi, pastavili žyćcio na paŭzu, razumiejecie, što heta takoje? Nichto nie ženicca, nichto nie naradžaje dziaciej. My pracujem, robim, što možam, chočacca rabić bolš, kab navalicca jašče raz i davieści da kanca toje, pra što my ŭsie marym.
