Acenku vajennych strataŭ praviali ŭ ramkach kryminalnaj spravy pa fakcie hienacydu suprać biełaruskaha narodu, jakuju Hienprakuratura pačała ŭ krasaviku. Pavodle Švieda, minimalnuju sumu vyznačyli na padstavie dakumientaŭ Niurnbierhskaha trybunału. Vyniki śledstva hienprakuror Švied abiacaje apublikavać dla viedama mižnarodnaj supolnaści, a adkaznym budzie vystaŭleny rachunak strataŭ.
Radyjo Svaboda razam ź niamieckim historykam Kanstancina Hošleram razabrałasia, jakija šancy va ŭładaŭ Biełarusi atrymać ad Bierlina kampiensacyju za vajnu.
Doktar Hošler uznačalvaje kafiedru sučasnaj historyi ŭ Rurskim univiersitecie ŭ Bochumie. Niamieckimi kampiensacyjami achviaram vajny jon zajmajecca prafiesijna. Aŭtar knihi «Vina i doŭh» ab historyi reparacyj Niamieččyny paśla 1945 hoda. Z 2007-ha pa 2011 hod uznačalvaŭ mižnarodny daśledčy prajekt ab historyi kampiensacyi prymusovaj pracy fondam «Pamiać, adkaznaść i budučynia».
Kanstancin Hošler
Jak historyki ŭ Niamieččynie aceńvajuć inicyjatyvu biełaruskaha boku?
«Na moj pohlad, heta instrumientalizacyja historyi Druhoj suśvietnaj vajny i, biassprečna, vielizarnych pakut, naniesienych niamieckaj akupacyjaj Biełarusi ŭ pieryjad z 1941-ha pa 1944 hod. Suviaź vidavočnaja: sproba Alaksandra Łukašenki zabiaśpiečyć maralnuju procivahu dziejnym sankcyjam ES, adnačasova nacisnuŭšy na inšy nieŭrałhičny momant, nakiravaŭšy ŭciekačoŭ u Litvu i Łatviju».
Jak niamiecki historyk aceńvaje ličbu ŭ 500 młrd dalaraŭ, ahučanuju hienieralnym prakuroram?
«Heta simvaličnaja ličba, jakaja pavinna abaznačać niepamiernuju škodu. U niejkim sensie heta taksama praŭda: jak možna acanić canu čałaviečaha žyćcia? Ale kali sprava dachodzić da padliku majomasnaj škody, uźnikajuć vielizarnyja prablemy: na jakoj padstavie varta aceńvać košt? I praciahły pieryjad času, jaki prajšoŭ paśla vajny, taksama robić takija raźliki nadzvyčaj ciažkimi, tak što ličby mohuć być sfarmavanyja pa-roznamu ŭ zaležnaści ad intaresaŭ. U lubym vypadku, u vyniku atrymlivajecca palityčna matyvavanaja ličbavaja hulnia i ŭźnikaje realnaje pytańnie: jaki sens mohuć mieć takija vyličeńni siońnia?»
Kolki reparacyj vypłaciła Niamieččyna Savieckamu Sajuzu paśla vajny?
«Pavodle aficyjnych savieckich dadzienych, da 1953 hoda HDR vypłaciła Savieckamu Sajuzu kala 4,3 miljarda davajennych dalaraŭ reparacyj. Ahulnyja reparacyi aceńvajucca prykładna ŭ 16 miljardaŭ davajennych dalaraŭ, što było vielizarnym ciažaram dla Uschodniaj Niamieččyny.
Ci byli vypadki paśla raspadu SSSR, kab niejkija krainy źviartalisia da Hiermanii pa kampiensacyju?
«Adziny vypadak (kali kazać pra postsavieckuju prastoru i nie mieć na ŭvazie dziaržavy — spadkajemcy Savieckaha Sajuza) — heta Polšča, dzie reparacyjnyja pretenzii taksama pradjaŭlalisia Niamieččynie z 2017 hoda. Heta, peŭna, taksama natchniła Biełaruś na patrabavańni. Pakolki patrabavańni Polščy byli raspracavanyja z anałahičnaj palityčnaj matyvacyjaj: tut taksama było i jość maralna-palityčnaje kontrnastupleńnie suprać FRH i, takim čynam, taksama, prynamsi ŭskosna, suprać ES.
Isnuje mižnarodny ci niamiecki zakon, pavodle jakoha Niamieččyna dahetul abaviazanaja płacić kampiensacyi za II suśvietnuju vajnu?
«Paśla damovy «Dva plus čatyry», jakuju FRH i HDR zaklučyli ŭ 1990 hodzie z čatyrma byłymi dziaržavami-pieramožcami ŭ Druhoj suśvietnaj vajnie, pytańnie ab reparacyjach u pryncypie zakrytaje. Tym nie mienš usio jašče isnujuć roznahałośsi adnosna taho, nakolki hetaja mižnarodna-pravavaja miaža ciapier stabilnaja ci nie. Pry hetym, adnak, varta mieć na ŭvazie, što histaryčna heta chutčej vyklučeńnie, čym praviła, što vajenny ŭron całkam kampiensujecca ŭ vyhladzie reparacyj. Jak praviła, heta pracuje tolki ŭ tym vypadku, kali ahresar prajhraje vajnu, što nie zaŭsiody tak. Takim čynam, vajennyja reparacyi pa sutnaści zasnavanyja na pravie pieramožcy brać toje, što jamu padabajecca ci što jon ličyć razumnym.
Mižnarodnaje prava pracuje inakš, čym hramadzianski sud, dzie vy možacie padać u sud na svajho susieda za toje, što jon razburyŭ vaš sad buldozieram: nie isnuje ahulnapryznanaj vyšejšaj ułady, jakoj paśla vajny pavinny padparadkoŭvacca i pieramožcy, i pieramožanyja. Takim čynam, kampiensacyja škody zaŭsiody vybaračnaja i zaležyć ad kankretnych palityčnych abstavinaŭ. Z druhoha boku, ahulnaha patrabavańnia ab kampiensacyi za ŭsiu škodu, naniesienuju vajnoj, jašče nie było ŭ historyi».
Ci jość choć minimalnaja imaviernaść, što ŭłady Biełarusi atrymajuć ad Niamieččyny kampiensacyju za vajennyja straty?
«Ja ŭ heta nie vieru i, ščyra kažučy, nie dumaju, što navat Łukašenka vieryć u heta. Heta pierš za ŭsio prapahandyscki chod, skiravany na toje, kab vyjści z abarončaj unutranaj i źniešniaj palityki. Takim čynam jon moža abviaścić Niamieččynu važnaj krainaj ES. I ŭ toj ža čas jon moža pradstavić siabie svajmu narodu jak abaroncu jaho intaresaŭ i pasprabavać stvaryć hrupu, zasnavanuju na ahulnaj identyčnaści achviary, suprać vonkavaha voraha. I dla hetaha dastatkova histaryčnych madelaŭ».
