Aleś Šupo (źleva) i Stanisłaŭ Nikanovič. Fota: asabisty archiŭ.
Usio pačałosia z Alesia Šupo. Minčuku 35 hod. Jen pamočnik kiraŭnika kampanii, jakaja pracuje ŭ śfiery sielskaj haspadarki, ale biez sacyjalnaj aktyŭnaści i dabračynnych prajektaŭ pa dapamozie biełarusam chłopiec siabie nie ŭjaŭlaje.
U volny ad pracy i sportu čas Aleś čaściakom stanovicca vałancioram samych roznych prajektaŭ. Heta ź jaho dapamohaj na Niamizie ŭ Minsku źjaviŭsia kłasny murał, u horadzie prachodzili dabračynnyja zabiehi, a dzietki z ankazachvorvańniami atrymlivali padtrymku.
Stanisłaŭ Nikanovič — uvohule sapraŭdnaja zorka. Hety chłopiec ź Minska nastolki filihranna i talenavita stvaraje maleńkija fihurki ludziej z hliny, što kopijami hlinianych siabie siońnia hanaracca sotni ludziej pa ŭsim śviecie, navat u Afrycy. U tym liku Džoni Dep, Ryčard Brensan, Barys Hrabienščynkoŭ, Uładzimir Poźnier, Siarhiej Michałok, Dzima Biłan.
«Sapraŭdy zmahu ličyć: choć i simvalična, ale ŭ kosmasie ja ŭsie ž pabyvaŭ»
«Dla mianie kosmas zaŭsiody byŭ čymści nievierahodnym, — pryznajecca Aleś. — Čaściakom maryŭ: voś by da hetaha kosmasu choć niejak dakranucca. A potym daviedaŭsia, što isnujuć paloty na stratastatach. I što siońnia jany navat vystupajuć alternatyvaj spadarožnikaŭ».
Niejak Aleś daznaŭsia, što dva chłopcy z Rasii ŭ adkaz na zapusk u kosmas kabryjaleta Iłana Maska pabudavali ŭłasny stratastat i adpravili na im u blizki kosmas fihurku kiraŭnika Raskosmasa Rahozina na višniovaj siamiorcy. Pra heta tady navat Iłan Mask daviedaŭsia i asabista prakamientavaŭ hetuju navinu.
«Šmat času šukaŭ hetych chłopcaŭ — i znajšoŭ. Heta byli Mikita Čaban i Mark Rudakoŭ, — kaža chłopiec. — Abodva — nievierahodna razumnyja i talenavityja navukoŭcy, jakija dahetul užo zmahli zapuścić u kosmas picu, madeli mašynak i šmat jašče jakich pradmietaŭ.
Ja byŭ znajomy sa Stanisłavam Nikanovičam i padumaŭ: a što, kali zapuścić u kosmas maju ž fihurku, jakuju zrobić Staś? Tady ž ja sapraŭdy zmahu ličyć: choć i simvalična, ale ŭ kosmasie ja ŭsie ž pabyvaŭ».
Tak naradziŭsia sapraŭdny kaśmičny prajekt, jaki chłopcy prydumali zrabić jašče i dabračynnym.
«My padumali, što ŭsiu hetuju historyju možna pieratvaryć u NFT-tokien — (heta taki ŭnikalny ličbavy abjekt, jaho kopij nie isnuje), jaki dla šmatlikich kalekcyjanieraŭ u śviecie moža mieć vialikuju kaštoŭnaść.
Mnohija takija NFT-tokieny vystaŭlajuć na płatformie OrienЅiea. Tam u farmacie aŭkcyjonu pradajuć svaje pracy tysiačy tvorčych ludziej z usiaho śvietu. U tym liku i naš biełaruski mastak Uładzimir Ceśler. Usie hrošy ŭ vypadku pośpiechu my vyrašyli addać na dabračynnaść».
Jak raspavioŭ nam Aleś, uvasobić ideju było nie tak užo i prosta.
«Fihurki Stanisłava Nikanoviča — heta zaŭsiody šedeŭry. Kab ich zrabić, časam majstru patrabujecca niekalki miesiacaŭ. A tut Stasiu pryjšłosia vyrablać jašče i takuju fihurku, jakaja b zmahła vytrymać palot u kosmas.
Ščyra kažučy, spačatku my płanavali zapuścić dźvie fihurki, ale heta akazałasia zanadta składanym. Vyrašyli adnu. Navat dziela hetaha chłopcam-navukoŭcam pryjšłosia zrabić vielmi šmat raźlikaŭ: fihurka pavinna była adpaviadać usim zadadzienym paramietram. U vyniku jaje daviałosia rabić z pustotami ŭnutry, kab prybirać lišniuju vahu».
«Maja fihurka pabyvała ŭ strataśfiery na vyšyni 34 km ad pavierchni Ziamli i viarnułasia nazad»
Ale i heta jašče nie ŭsio. Dla palotu ŭ kosmas treba było zbudavać stratastat. 23-hadovy Mikita Čaban i 22-hadovy Mark Rudakoŭ patracili na heta bolš za hod. Ich sumiesny prajekt ToSky pracuje ŭ ramkach studenckaha biznes-inkubatara.
Chłopcy sami źbirajuć i zapuskajuć u kosmas aerastaty. Tak maładyja navukoŭcy sprabujuć ažyvić halinu aerastataŭ u krainach SND, dzie zapuski aŭtamatyčna drejfujučych aerastataŭ nie ździajśniajucca z 2013 hoda. Ź ich dapamohaj možna pravodzić klimatyčny manitorynh, vyvučeńnie rastavańnia lednikoŭ, zapusk spadarožnikaŭ…
«Kali kazać, što kosmas nas natchniaje — značyć nie kazać ničoha, — dzielacca chłopcy. — Na rakiecie ŭ kosmas my pakul naŭrad ci palacim, a voś na aerastacie, kali daraściom da žadanaha ŭzroŭniu, napeŭna, zmožam».
Jak raspaviali maładyja navukoŭcy, dahetul ich aerastaty padymalisia ŭ kosmas maksimum na 20 km nad Ziamloj. Fihurku ž Alesia vyrašyli zapuścić vyšej čym na 30 km. Dziela hetaha treba było pravieści šmat daśledavańniaŭ i vyprabavańniaŭ.
«Stratastat (aerastat dla palotaŭ u strataśfieru, to-bok na vyšyniu bolš za 11 km — zaŭv. «NN») — heta taki vialiki šar z hielijem i parašutam, jaki praściej za ŭsio zapuścić u kosmas, — tłumačyć Mikita. — Hety aparat moža padymacca da taho času, pakul u jaho abałoncy nie skončycca volnaje miesca dla hazu.
Z naboram vyšyni haz pašyrajecca, i abałonka moža razarvacca. Kab hetaha nie adbyłosia, my vykarystoŭvali drejfujučyja abałonki, zdolnyja vypuskać liški hazu i zavisać na vyšyni».
Kab palot fihurki Alesia ŭ kosmas možna było nazirać na videa, navukoŭcy ŭstalavali na zond kamieru. A kab znajści jaho paśla pryziamleńnia, vyrašyli ŭstalavać na stratastat spadarožnikavy trekier.
«I voś hety dzień nastaŭ, — z zachapleńniem uspaminaje Aleś. — Usie vielmi chvalavalisia, ale ŭsio atrymałasia. Maja fihurka pabyvała ŭ strataśfiery na vyšyni 34 km ad pavierchni Ziamli i viarnułasia nazad usiaho za paŭtary hadziny.
Tempieratura, jakuju zafiksavali datčyki stratastata na maksimalnaj vyšyni skłała −70°. Pavietra na hetaj vyšyni zastajecca ŭsiaho 0,25%. Atrymlivajecca, samaloty tudy nie dalatajuć, a ja dalacieŭ (uśmichajecca). Kali pra heta daviedalisia rodnyja, jany mahli vymavić tolki: «Vaŭ, ničoha sabie!»
Darečy, kab palot «hlinianaha Alesia» ŭ kosmas adbyŭsia, jaho daviałosia ŭzhadnić ź miascovym zanalnym centram u Tomsku, bo pavietranaj prastoraj karystajucca ž jašče i samaloty.
Jak i zadumvali z samaha pačatku, historyju z palotam Alesia ŭ kosmas chłopcy abličbavali ŭ NFT-tokien i vystavili na aŭkcyjon u OrienЅiea. Pakul što jaho nichto nie nabyŭ, ale, miarkujučy pa jaje vidoviščnaści, pakupnik znojdziecca ŭžo chutka. Na videa možna bačyć, jak stylovaja fihurka Alesia aŭtarstva Stanisłava Nikanoviča raźvitvajecca ź Ziamloj i, viesieła boŭtajučy hałavoj, vysoka-vysoka padymajecca.
Unizie zastajecca reljefny ziamny šaryk u abdymkach abłokaŭ i pramianioŭ sonca. Startavaja cana historyi kaśmičnaha palotu Alesia składaje krychu bolš za 1200 dołaraŭ. Usie atrymanyja hrošy ŭ vypadku prodažu tokiena chłopcy, jak i abiacali, achviarujuć na dabračynnaść.
