Dvanaccać ekśpiertaŭ ź Biełarusi, Hiermanii i Polščy sabralisia razam i raspracavali čatyry scenary raźvićcia biełaruskaha palityčnaha kryzisu da kanca 2022 hoda. Na hetym tydni ich prezientavali ŭ Brusieli jeŭradeputatam, uklučajučy pasła ES u Biełarusi Dzirka Šubiela i členaŭ delehacyi Jeŭraparłamienta pa suviaziach ź Minskam.
Jak raspracoŭvali scenary
U asnovie scenaryjaŭ lažać dva faktary — demakratyčnaja transfarmacyja (źmieny ŭ dziaržaparacie, hatoŭnaść režymu Łukašenki da reformaŭ) i ŭzrovień sacyjalnaj mabilizacyi (nakolki biełaruskaje hramadstva hatovaje patrabavać pieramien).
Ekśpierty vyłučajuć asobny faktar, jaki moža paŭpłyvać na raźvićcio taho ci inšaha scenara, — tak zvany «čorny lebiedź». Hety termin, prydumany byłym biržavym trejdaram Nasimam Talebam, paznačaje redkuju padzieju, jakuju niemahčyma sprahnazavać i jakaja pry hetym maje surjoznyja nastupstvy.
Naprykład, «čornym lebiedziem» u biełaruskim palityčnym kryzisie možna ličyć prymusovuju pasadku ŭ Minsku samalota Ryanair z žurnalistam Ramanam Pratasievičam na borcie.
Palitołahi padkreślivajuć, što raspracavanyja scenary nie zjaŭlajucca dakładnymi prahnozami.
— Pytańnie nie ŭ tym, nakolki realistyčnyja scenary. Ideja była pakazać isnyja tendencyi i mahčymyja varyjanty, što pry ŭmovach A, B abo C moža adbycca ŭ Biełarusi na praciahu nastupnych 12 miesiacaŭ, — kaža adna z aŭtaraŭ scenaryjaŭ, ekśpiert pa Biełarusi hiermanskaha fondu Maršała ZŠA Maryna Rachlej.
Pieršy scenar: «Stabilnaje bałota»
Pavodle hetaha scenara, represii i adsutnaść pierśpiektyŭ dla demakratyčnaha raźvićcia pryvodziać da apatyi ŭ biełaruskim hramadstvie. Palityčna aktyŭnyja hramadzianie zjazdžajuć za miažu. Režym Łukašenki ŭmacoŭvaje svaje pazicyi, nie dapuskaje raskołu ŭ dziaržaparacie i pamiž elitami. Takim čynam, ułady ŭ Minsku vyrašajuć, što niama nieabchodnaści pravodzić demakratyčnyja reformy abo iści na sastupki patrabavańniam pratestoŭcaŭ.
— Hety scenar adroźnivaje toje, što ŭ im niama «čornych lebiedziaŭ», — adznačaje Volha Dryndava, kuratar raspracoŭki scenaryjaŭ, člen rabočaj hrupy pa Biełarusi. — Heta značyć, da jaho my možam pryjści, kali nie budzie adbyvacca niečakanych padziej. Heta taki varyjant Biełarusi post-2010 hoda ŭ realnaści post-2020-ha.
Druhi scenar: «Akopnaja vajna»
U hetym vypadku Alaksandr Łukašenka admaŭlajecca ad idei praviadzieńnia refierendumu pa źmienie Kanstytucyi i zamiest hetaha prymaje novuju Kanstytucyju, uchvalenuju parłamientam u žniŭni 2022 hodzie.
Prezidencki termin pavialičvajecca z 5 da 6 hadoŭ, a minimalny ŭzrost dla abrańnia prezidentam źnižajecca da 25 hadoŭ. Heta moža aznačać padrychtoŭku da pierachodu ŭłady da małodšaha syna Łukašenki — Mikałaja. Ale palityčnych źmien u kirunku demakratyčnaha pierachodu ŭłady niama.
Tut ekśpierty ŭvodziać «čornaha lebiedzia»: naprykład, adzin ź lidaraŭ apazicyi pamiraje ŭ turmie ad kavidu pa vinie administracyi, pakolki jamu svoječasova nie akazvajecca dapamoha. Heta padzieja šakuje hramadzianskuju supolnaść, ES uzmacniaje sankcyi. U vyniku čaho hramadzianskaja supolnaść mabilizujecca, aktyvisty praciahvajuć padpolnuju baraćbu, choć i ŭ mienšych maštabach.
— Akopnaja vajna — kožny praciahvaje nastojvać na svaim, — tłumačyć Maryna Rachlej. — Z adnaho boku, biełaruskaje hramadstva praciahvaje baraćbu, niahledziačy na represii. Ź inšaha boku, niahledziačy na sankcyi i mabilizacyju hramadstva, Łukašenka ŭtrymlivaje ŭładu dziakujučy padtrymcy Rasii. Tamu ničoha nie mianiajecca.
Treci scenar: «Biełazachstan»
Refierendum pa Kanstytucyi stvaryŭ na papiery pluralizm, ale Łukašenka pa-raniejšamu zjaŭlajecca kiraŭnikom Biełarusi na novaj pasadzie — kiraŭnika Usiebiełaruskaha narodnaha schodu (UNS). Mihracyjny kryzis narastaje, i ES, u pryvatnaści Polšča, zaklučaje ździełku z Łukašenkam («čorny lebiedź»).
Demakratyčnyja siły rasčaravanyja, biełarusy demaralizavanyja i adčuvajuć siabie zdradžanymi mižnarodnaj supolnaściu.
U hetym scenary ekśpierty vyłučajuć dva važnyja momanty. Pa-pieršaje, sychod Łukašenki na pasadu kiraŭnika UNS.
— Navat kali zastaniecca aŭtakratyja, jana stanovicca mienš piersanifikavanaja. Heta nie viadzie adrazu da demakratyi, ale mahčymyja maleńkija kroki da demakratyzacyi ŭnutry sistemy, — miarkuje Volha Dryndava.
Pa-druhoje, jana pakazvaje na suviaź pamiž pieramovami Zachadu z Łukašenkam i nastrojami ŭ biełaruskim hramadstvie: «Lubyja ździełki z režymam na hetym etapie mohuć mocna paŭpłyvać na nastroi siarod biełarusaŭ unutry krainy i ŭ kołach demakratyčnych sił, dla jakich heta aznačaje stratu palityčnaj vahi».
Čaćviorty scenar: «Źmiena ŭłady praz pamyłku»
Pravał kampanii pa Kanstytucyjnym refierendumie pravakuje čystki ŭ dziaržaparacie, u tym liku śmierć šerahu čynoŭnikaŭ. Napałochanaja hetymi praktykami častka siłavikoŭ i biełaruskich elitaŭ ździajśniajuć dziaržpieravarot. Łukašenka hublaje ŭładu i akazvajecca pad vartaj.
Źniešnija siły — ES, ZŠA, ale taksama i Rasija — padtrymlivajuć pierachod ułady. Hramadzianskaja supolnaść mabilizujecca i ŭciahvajecca ŭ pieramovy ab palityčnym tranzicie. Biełaruś rychtujecca da svabodnych i spraviadlivych vybaraŭ u 2023 hodzie.
— My sprabavali zrazumieć, jak u najbližejšy čas moža adbycca demakratyzacyja Biełarusi. Hety scenar małavierahodny i mahčymy tolki ŭ nadzvyčajnaj situacyi. Takim «čornym lebiedziem» my paličyli pałacavy pieravarot, vyklikany ŭnutranymi represijami, — kaža adzin z aŭtaraŭ scenara Andrej Kazakievič.
Ekśpiert adznačaje rolu Rasii: pieravarot stanovicca dla Maskvy niečakanaściu, ale jana ŭdzielničaje ŭ pracesie pierachodu ŭłady, kab zachavać Biełaruś u zonie svajho ŭpłyvu. Zrešty, kali Rasija reahuje inakš i procidziejničaje pieravarotu, heta moža stvaryć ryzyku hramadzianskaha kanfliktu.
Śviatłana Aleksijevič raskazała, što pabačyła dobraha ŭ 2021-m
Kuźniacoŭ pra słovy Makieja: Paniaćcie «dziaržaŭnaść» biez zakonnaści — heta pusty huk
