Fota: olympics.com.
A moh być Ałmaty
U Piekinie Alimpijada prachodzić užo druhi raz. Pieršaj była letniaja Alimpijada 2008 hoda. Admietna, što pryznačeńnie Piekina haspadarom adbyłosia jašče da istotnaha paharšeńnia adnosinaŭ Kitaja z zachodnim śvietam — u 2015 hodzie.
Hałoŭnym kankurentam Piekina tady byŭ kazachstanski Ałmaty, i kitajskaja stalica pieramahła ź vielmi nievialikaj pieravahaj hałasoŭ (44 na 40). Cikava, jak by prachodziła Alimpijada va ŭmovach niadaŭniaha palityčnaha kryzisu ŭ Kazachstanie?
Jeŭrapiejskija harady tady vyrašyli asabliva nie spaborničać za praviadzieńnie Alimpijady — jeŭrapiejskija padatkapłacielščyki paličyli hulni vielmi darahoj nieakupnaj zabavaj. Da taho ž, alimpijskija spabornictvy dyskredytavali siabie dopinhavymi i karupcyjnymi skandałami padčas Alimpijady ŭ rasijskim Sočy.
Pravy čałavieka
Demakratyčnyja dziaržavy i pravaabarončyja hrupy rehularna abvinavačvajuć Kitaj i inšyja aŭtarytarnyja dziaržavy ŭ tym, što jany vykarystoŭvajuć padobnyja spartyŭnyja mierapryjemstvy dla adbielvańnia svajoj reputacyi.
Pravaabaroncy aścierahajucca, što Kitaj budzie vykarystoŭvać hulni, kab adciahnuć uvahu ad parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka ŭ dačynieńni da musulman-ujhuraŭ i ŭ Hankonhu, a taksama ŭ metach prapahandy svajho aŭtarytarnaha dziaržaŭnaha ładu.
Dziejańni suprać ujhuraŭ pravaabaroncy ličać złačynstvam suprać čałaviečnaści. Pytańnie z pravami hetaha naroda stała častkaj palityčnych debataŭ u demakratyčnych krainach ab tym, jak uradam varta siabie pavodzić z Kitajem.
Fota: olympics.com.
Pravaabarončyja arhanizacyi miarkujuć, što za apošnija niekalki hadoŭ bolš za miljon ujhuraŭ zatrymali i adpravili ŭ tak zvanyja «łahiery pieravychavańnia», dzie ujhuraŭ vykarystoŭvajuć dla prymusovaj pracy i hvałtoŭna sterylizujuć.
Piekin taksama abvinavačvajuć ŭ abmiežavańni svabody ludziej u Hankonhu z dapamohaj novaha zakanadaŭstva. Demakratyčnaja sistema Hankonha pavolna demantujecca.
Taksama ŭ demakratyčnych krainach pratestujuć suprać situacyi z čempijonkaj Kitaja pa tenisie Pen Šuaj. Jana abvinavaciła ŭ internecie ŭ seksualnym hvałcie byłoha vice-premjera Kitaja. Paśla hetaha spartsmienka niečakana na niekalki tydniaŭ źnikła, a jaje dopisy z abvinavačvańniami źnikli z sacyjalnych sietak. Mižnarodnaja spartyŭnaja supolnaść dahetul pieražyvaje za los tenisistki.
U 2021 hodzie Suśvietny kanhres ujhuraŭ, kaalicyja z bolš čym 180 arhanizacyj ujhuraŭ u vyhnańni, zaklikała ŭrady bajkatavać hulni praz toje, jak Kitaj abychodzicca sa svaimi etničnymi mienšaściami.
Rehularna suprać Alimpijady vystupajuć aktyvisty-pravaabaroncy. Naprykład, jany, machajučy tybieckim ściaham i transparantam «Hienacydnym hulniam — nie!», sarvali cyrymoniju zapalvańnia alimpijskaj pachodni ŭ Hrecyi.
Dypłamatyčny bajkot
Situacyja z pravami čałavieka ŭ Kitai prymusiła šerah krain (ZŠA, Vialikabrytanija, Kanada, Litva, Kosava, Aŭstralija) abjavić dypłamatyčny bajkot hulniam, što aznačaje, što ich dypłamaty i čynoŭniki nie buduć prysutničać na Alimpijadzie (chacia sami spartsmieny buduć prymać udzieł).
U ZŠA zajavili, što bajkot adbyŭsia z-za «parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka i źvierstvaŭ Kitaja ŭ Sińcziani».
Taksama zachodnija palityki abvinavačvajuć Kitaj u tym, što jon štodnia parušaje pavietranuju prastoru Tajvania (Kitaj ličyć Tajvań častkaj svajoj terytoryi).
Japonija taksama zajaviła, što nie budzie pasyłać na hulni nijakich ministraŭ, choć japoncy nie stali abviaščać «dypłamatyčnaha bajkotu».
Dadatkova stali niespakoŭnymi adnosiny z Kanadaj z-za aryštu top-mieniedžara kitajskaha technałahičnaha hihanta Huawei i zatrymańnia dvuch kanadcaŭ ŭ Kitai.
Urad Kitaja admaŭlaje ŭsie abvinavačvańni zachodnich krain. Kraina paśladoŭna admaŭlaje parušeńnie pravoŭ čałavieka ŭ Sińcziani i papiaredžvaje svaich abvinavaŭcaŭ nie ŭmiešvacca ŭ jaje «ŭnutranyja spravy» ŭ Hankonhu.
Demanstrant u Hankonhu na antykitajskim mitynhu.
Ministerstva zamiežnych spraŭ Kitaja zajaviła, što ZŠA «vidavočna parušyli alimpijski duch» i «zapłaciać vysokuju canu za svaje pamyłkovyja dziejańni».
U Mižnarodnym alimpijskim kamitecie Kitaj asabliva nie krytykujuć. Tam kažuć, što, maŭlaŭ, sport pa-za palitykaj, i toje, što vybar horada dla praviadzieńnia Alimpijady zusim nie aznačaje ŭchvaleńnia palityki hetaj krainy.
Faktyčna, heta pieršy bajkot (niachaj i častkovy) alimpijskich hulniaŭ, pačynajučy z Alimpijad 1980 i 1984 hadoŭ.
Špijanaž za spartsmienami
Piekin patrabuje, kab usie spartsmieny ŭstalavali prahramu dla smartfonaŭ pad nazvaj MY2022, kab paviedamlać danyja ab stanie zdaroŭja i padarožžaŭ padčas znachodžańnia ŭ Kitai. Prahrama maje značnyja niedachopy ŭ šyfravańni i biaśpiecy, a taksama śpis cenzury z 2442 «niezakonnych słoŭ». Niedachopy ŭ sistemie biaśpieki zakładzieny śpiecyjalna, dazvalajučy uładam atrymlivać dostup da telefonaŭ.
Taja samaja prahrama, jakuju abaviažuć zapampavać spartsmienaŭ.
Ale abaviazkovaja mabilnaja prahrama — heta tolki viaršynia ajśbierha ŭ špijanažy za spartsmienami.
Infarmacyja, jakuju spartsmieny padali ŭ svaich zajaŭkach na kitajskuju vizu, vykarystoŭvałasia dla sarciroŭki spartsmienaŭ na dźvie katehoryi: prakitajskija spartsmieny, a taksama tyja, chto nastrojenyja krytyčna, praz pytańni demakratyi, svabody, pravoŭ čałavieka, ujhuraŭ, Tybietu, mienšaściaŭ, Hankonha.
Niezaležna ad taho, u jakoj katehoryi spartsmien, kitajskija ŭłady buduć źbirać pra spartsmienaŭ usie mahčymyja źviestki.
Taksama dla adsočvańnia spartsmienaŭ buduć vykarystoŭvacca technałohii videanazirańnia i raspaznańnia tvaraŭ. Kitaj źjaŭlajecca adnym z suśvietnych lidaraŭ u hetaj śfiery.
Kitaj budzie ŭvažliva sačyć i za razmovami. Na praciahu dziesiacihodździaŭ Ministerstva dziaržaŭnaj i hramadskaj biaśpieki Kitaja ŭstaloŭvała elektronnyja pryłady dla padsłuchoŭvańnia ŭ hatelach, kudy časta naviedvajucca zamiežniki.
Taksama ŭłady buduć adsočvać i publičnyja vykazvańni spartsmienaŭ. Apošnija hady niekalki spartsmienaŭ vyrašyli vykarystać svoj momant na pjedestale pieramožcy, kab aśviatlić palityčnuju ci sacyjalnuju prablemu.
Spartsmieny, jakija parušajuć «alimpijski duch» ci kitajskija praviły, buduć pakaranyja. I pra heta aficyjny Piekin kaža adkryta.
Kavid
Ale sami kitajcy ličać hałoŭnaj prablemaj Alimpijady kavid. Aficyjny pradstaŭnik arhkamiteta Čžan Cziańdun nazvaŭ prafiłaktyku epidemij i baraćbu ź imi «samaj vialikaj prablemaj» dla praviadzieńnia mierapryjemstva ŭ Piekinie.
Alimpijada adbyvajecca na fonie biesprecedentnych zachadaŭ Kitaja suprać kavidu. U adroźnieńnie ad bolšaści inšych krain, u Kitai vybrali žorstki sposab baraćby z kavidam, palityku «nulavoj ciarpimaści», z maksimalnym testavańniem i adsočvańniem usich kantaktaŭ.
Tyja, chto biare ŭdzieł u hulniach, buduć izalavanyja dla trenirovak, spabornictvaŭ, transpartu, charčavańnia i pražyvańnia.
Zamiežnyja hledačy i členy ich siemjaŭ nie mohuć prysutničać padčas spabornictvaŭ, i ŭsie ŭdzielniki pavinny być całkam vakcynavany.
Palityka «nulavoj ciarpimaści» da kavidu vielmi doraha kaštuje Kitaju, i ci zmoža jon utrymać situacyju pad kantrolem va ŭmovach raspaŭsiudžvańnia vielmi zaraznaha amikrona — adkrytaje pytańnie.
Piekin — 2008 i Piekin — 2022
Letnija Alimpijskija Hulni 2008 hoda ŭ Piekinie pakazali adradžeńnie Kitaja na suśvietnaj arenie. Mižnarodnyja čynoŭniki tady pradkazvali, što Alimpijskija hulni mohuć palepšyć stanovišča z pravami čałavieka, i kitajskija palityki namiakali na toje samaje. Ale nichto hetyja abiacańni, viadoma, nie vykanaŭ. Bolš za toje, u paraŭnańni z 2008 hodam zaraz niama navat padobnych čakańniaŭ. Situacyja istotna pahoršała.
Kitaj ciapier našmat mienš turbujecca pra svoj imidž, a bolš — pra tatalny kantrol. I pandemija jamu ŭ hetym tolki dapamahła — padčas jaje možna apraŭdać luboje abmiežavańnie.
Siońniašni Kitaj jašče bolš daloki ad demakratyi, svabody presy i pravoŭ čałavieka, čym navat u 2008 hodzie. Kali ŭ 2008 hodzie ŭ Piekinie stvaryli chacia b butaforskuju «zonu dla demanstracyj», to ŭ 2022 niama i takoj.
Pierad bujnymi padziejami ŭłady Kitaja časta adpraŭlajuć dysidentaŭ i aktyvistaŭ na «kanikuły» ŭ rodnyja vioski na čas abo zatrymlivajuć ich. Pravaabaroncy kažuć, što takoje adbyvajecca i pierad Alimpijadaj.
Ekanamičnyja prablemy i niestabilnaść vakoł Tajvania
Uvosień Kitaj sutyknuŭsia adrazu ź niekalkimi surjoznymi prablemami: spačatku pahroza bankructva najbujniejšaha zabudoŭščyka krainy Evergrande, što niehatyŭna paŭpłyvała na ŭvieś budaŭničy siektar.
Zatym enierhietyčny kryzis i spynieńnie sotniaŭ pradpryjemstvaŭ pa krainie z-za deficytu elektraenierhii. Kitajski kryzis moža destabilizavać suśvietnuju ekanomiku, i jak na jaho paŭpłyvaje Alimpijada — pakul što niezrazumieła.
Tajvań. Fota: Max Pixel.
Taksama Kitaj, chutčej za ŭsio, pasprabuje vykarystać hetaje mierapryjemstva dla aktyŭnaj prapahandy terytaryjalnaj prynaležnaści jamu Tajvania i idei ŭźjadnańnia. Tajvań kirujecca ŭłasnaj administracyjaj z 1949 hoda. Vostraŭ zachoŭvaje ściah i inšyja atrybuty raniejšaj Kitajskaj Respubliki, jakaja isnavała na macieryku da prychodu da ŭłady kamunistaŭ.
Kitaj ličyć Tajvań svajoj pravincyjaj i apošnija hady demanstruje bolšuju rašučaść da brutalnych dziejańniaŭ suprać niepakornaha vostrava. Apošnija miesiacy kitajskija samaloty rehularna parušajuć pavietranuju prastoru Tajvania. Niebiaśpieka patencyjnaj vajennaj ataki Kitaja na Tajvań tryvožyć śviet. Tajvań — chaŭruśnik ZŠA, i adzin z hałoŭnych suśvietnych vytvorcaŭ mikraschiem, tamu vajskovaja ahresija Kitaja suprać Tajvania moža pryvieści da niepradkazalnych nastupstvaŭ, ažno da amierykanska-kitajskaj vajny.
Patencyjnaja rasijska-ŭkrainskaja vajna
Alimpijada budzie prachodzić na fonie abvastreńnia rasijska-ŭkrainskich adnosin. Źniešniepalityčnaje viedamstva Kitaja 14 studzienia nahadała, što ŭsie krainy abaviazanyja vykonvać rezalucyju AAN ab alimpijskim pieramirji, jakoje ŭ staražytnyja časy pačynała dziejničać za siem dzion da pačatku hulniaŭ.
Padčas niadaŭniaj razmovy z prezidentam Rasii Uładzimiram Pucinym kiraŭnik Kitaja Si Czińpin moh paprasić jaho «nie ŭryvacca» va Ukrainu padčas Alimpijskich hulniaŭ u Piekinie, paviedamlaje Bloomberg sa spasyłkaj na nienazvanaha dypłamata ŭ stalicy Kitaja.
Pucin płanuje prysutničać na cyrymonii adkryćcia Alimpijady, jon nazvaŭ budučuju Alimpijadu vyprabavańniem rasiejskaha charaktaru.
Pucin i kiraŭnik Kitaja Si. Fota: Kremlin.ru.
U śviecie bajacca Rasii padčas Alimpijady, bo raniej čas praviadzieńnia hulniaŭ supadaŭ z aktyŭnymi ahresiŭnymi dziejańniami hetaj krainy. U 2014 hodzie Rasija prymała zimovyja Alimpijskija hulni ŭ Sočy, a ŭ hety ž čas jana rychtavała akupacyju ŭkrainskaha Kryma. U 2008 hodzie, padčas letniaj piekinskaj Alimpijady, Rasija raźviazała vajnu suprać Hruzii.
U śviecie bajacca, što novaja Alimpijada stanie časam novaj ahresii Rasii.
Technična, na Alimpijskich hulniach u Piekinie budzie ŭdzielničać nie Rasija, a «Alimpijskaja kamanda Rasii». Navat rasijski ściah aficyjna nie budzie vykarystoŭvacca — heta nastupstva pakarańnia Rasii za dopinhavyja skandały.
Čytajcie taksama:
Kitaj zajaviŭ pra nieabchodnaść viarnucca da Minskich pahadnieńniaŭ
Kitaj najmaje zachodnich tyktokieraŭ za sotni tysiač dalaraŭ dla palapšeńnia svajho imidžu pierad Alimpijadaj
