Usie foty: asabisty archiŭ Nasty Bazar
Žyćcio da vajny
«Dla mianie zaŭsiody byli važnyja pravy žančyn i dziaciej. U asnoŭnym ja pracavała jak arhanizatarka mierapryjemstvaŭ i stvaralnica prastoraŭ. U 2016 hodzie my adkryli ŭ Minsku «Siamiejny padvorak» — kavorkinh dla baćkoŭ ź dziećmi. Fryłansiery i fryłansierki abo, naprykład, matuli ŭ dekretnym mahli tudy pryjści i papracavać, a ź ich dziećmi pobač zastavałasia niania. U 2018 hodzie my zakrylisia, ale, viedaju, paśla ŭ Minsku pačali adkryvacca inšyja takija prastory.
Ja dalej arhanizoŭvała mierapryjemstvy, ładziła dziciačyja placoŭki na roznych kanfierencyjach i forumach. Niekatoryja arhanizatary sistematyčna zaprašali nas supracoŭničać, bo žančyny, jakija dahladajuć dzieciej, časta admaŭlajucca iści na forumy, bo niama z kim pakinuć małych.
U dadatak mianie chvalavała prava žančyn. Ja dapamahała našamu šełtaru «Radzisłava», schovišču dla žančyn ź dziećmi, jakija paciarpieli ad chatniaha hvałtu, ładziła dla ich śviaty ci pryvoziła rečy. Dałučałasia da roznych cikavych prajektaŭ, treninhaŭ i lekcyj.
Nie vychodziła na vulicy 9-10 žniŭnia, bo adna adkazvaju za svaich dziaciej. Pryniała rašeńnie, što budu rabić toje, što mahu, dystancyjna, tamu, naprykład, źbirała pašpartnyja danyja, kab potym šukać ludziej pa turmach.
Kali pačalisia maršy i ŭźnikła kvir-kałona, ja dałučyłasia da jaje i liču, što vielmi važna, što jana była.
Uvosień 2020-ha nienadoŭha źjechała ź dziećmi ŭ Kijeŭ, kab zrabić sabie adpačynak. Źbirałasia viarnucca ŭ Minsk 25 kastryčnika, ale za tydzień da taho ŭ Biełarusi pačali masava brać aktyvistak. Zrazumieła, što nie mahu tak ryzykavać i viartacca, bo nieviadoma, kudy ja pajedu ź miažy — dachaty ci nie.
U vyniku pražyła ŭ Kijevie hod i try miesiacy. Zasnavała tam «Biełaruski chab», prastoru dla mierapryjemstvaŭ i kamunikacyi. Taksama my pravodzili ŭ Kijevie treninhi dla žančyn.
U śniežni 2021-ha pierajechała ŭ Krakaŭ, płanavała ładzić tut hrupu ŭzajemapadtrymki dla emihrantak i ludziej z vopytam biežanstva. Ale pačałasia vajna, i ciapier usim, kamu ja dapamahła pierajechać ź Biełarusi va Ukrainu, treba było dapamahčy pierajechać z Ukrainy ŭ Jeŭropu. Potym dapamahała ludziam z adaptacyjaj, dakumientami, pošukam žytła, bo vałodaju polskaj movaj i mahu razmaŭlać z ryełtarami, akazvała maralnuju padtrymku.
Paralelna my zanialisia spravaj dyskryminacyi biełarusaŭ i biełarusak u Jeŭropie, bo jaje ŭzrovień nadta vyras z pačatkam vajny, kali z boku Biełarusi pajšli vojski i palacieli rakiety. Ciapier my napisali pietycyju, jakuju budziem pradstaŭlać ambudsmienu pa pravach čałavieka i deputatam, jakija pradstaŭlajuć Polšču i Litvu ŭ Jeŭraparłamiencie. Sabrali bolš za 200 kiejsaŭ».
«Vialikuju kolkaść žančyn paśla hvałtu zabivajuć, i hetamu jość paćviardžeńni»
«Paru tydniaŭ tamu źjaviŭsia zapyt ad ukrainskich aktyvistak sabrać nabory Rape kit — ich vykarystoŭvajuć dla zboru ŭlik paśla seksualnaha hvałtu. Mnie napisali siabroŭki, što ich kalažanka šukaje sto naboraŭ, my źviazalisia — i paniasłasia.
Kalažanki z fonda Bysol prapanavali zrabić adpaviedny zbor, i ja zrazumieła, što heta budzie vielmi łahična, bo ŭ ich užo ŭsio naładžana. Fond pastaŭlaje dapamohu va Ukrainu i viedaje, dzie jaje zakuplać i jak pravozić. Jany razumiejuć, jak źbirać hrošy, plus u Polščy nie tak prosta nabyć patrebnyja kantraceptyvy. Dziakujučy našym ahulnym namahańniam, zbor, jaki pieršapačatkova byŭ na 10 tysiač jeŭra, nabraŭ za piać dzion 30 tysiač.
Ciapier my sprabujem zrazumieć, što mienavita treba vieźci. My ŭ kantakcie z žanočymi arhanizacyjami va Ukrainie, ja na suviazi z ukrainskim Minzdaroŭja. Čakajem dakładnych śpisaŭ, ale z Rape kit jość pytańnie. Jak mnie skazali ŭ Minzdaroŭja, ciapier tolki sudmiedekśpiert maje prava brać uliki ab zhvałtavańni, kab heta mahło być vykarystana ŭ sudzie. Ciapier kalažanki hutarać z advakatami i advakatkami i sprabujuć zrabić tak, kab uliki, sabranyja i samimi žančynami, i tymi, chto im dapamahaje, taksama mahli być uličanyja padčas mižnarodnaha rasśledavańnia.
Taksama majem zapyty na miedykamienty, namahajemsia heta ŭsio sabrać i pieradać. Akramia Bysol, nam dapamahaje niamieckaja arhanizacyja biełaruskaj dyjaspary Razam. Jany ŭžo znajšli patrebnyja sto naboraŭ i pieradali ich nam. Biełarusy i biełaruski z usiaho śvietu taksama pačali adhukacca, daktary i doktarki ŭ Italii hatovyja prymać achviar, toje ž samaje nam paviedamlajuć pra niamieckija špitali. Sprabujem naładzić pieravozku žančyn.
Rape kit — heta nabor, jaki ŭtrymlivaje roznyja jomistaści i pakieciki, u jakich možna zachavać uliki zhvałtavańnia. Kali jość mahčymaść vykarystać jaho paśla hvałtu, to źbirajuć vydzialeńni, mahčyma, kroŭ. Biarecca ŭsio toje, što znachodzicca pad paznohciami, chacia adna sudmiedekśpiertka napisała nam, što lepiej uvohule zrezać paznohci i zachavać ich z tym, što jość pad imi. Jašče jość bieły list, na jaki stanovicca žančyna, ź jaje strasajecca ŭsio, što jość, bo na joj mohuć zastacca čužyja vałasy ci kavałački jašče čaho-niebudź.
Z dapamohaj hetaha naboru možna navat sabrać uliki, jakija paźniej daduć mahčymaść ustanavić DNK čałavieka, jaki hvałciŭ. Razumieju, što taki nabor — zusim nie pieršaje, pra što dumaje žančyna, jakuju zhvałcili, ale pry hetym jość žančyny, dla jakich važna ŭsio zafiksavać, kab potym asudzić hetych ludziej.
Druhaja prablema ŭ tym, što navat kali b žančyny chacieli vykarystać takuju dapamohu, daloka nie ŭsie ź ich viedajuć pra ŭkrainskija hramadskija arhanizacyi, dzie jaje možna było b atrymać. U mianie takoje ŭražańnie, nibyta zhvałtavanyja ŭkrainskija žančyny, dziaŭčaty i, na žal, navat dziaŭčatki traplajuć u balnicy, tolki kali ich tudy evakujujuć z toj ža Bučy — sami jany nie iduć.
Tema hvałtu, na žal, vielmi tryhiernaja, tamu na zbor adhuknułasia šmat ludziej. Liču, što ŭsia postsavieckaja prastora ŭzroščanaja na kultury hvałtu, u nas narmalizavany luby hvałt, nie tolki chatni. My, fieministki, havaryli ŭvieś čas z pačatku revalucyi [2020 hoda], što byŭ by niemahčymy taki ŭzrovień dziaržaŭnaha hvałtu, kali b u nas nie było vysokaha ŭzroŭniu chatniaha hvałtu.
Dapamoha dla biežancaŭ, sabranaja Nastaj i jaje kalažankami
Hvałt moža być nie tolki seksualnym. Heta elemientarnaje bićcio dziaciej za drennyja adznaki ci pavodziny, strach być pakaranym. Tamu ludzi adhukajucca, bo im znajomyja pačućci, chacia jany i nie sutykalisia z tym, što pieražyli ŭkrainskija žančyny».
«Hvałt — takaja tema, dzie nie budzie dokazaŭ»
«Mnohija z hetych žančyn navat nie mohuć być transpartavanyja. Pradstaŭnica Minzdaroŭja Ukrainy niejak kazała mnie, što da ich pryvieźli šmat padletkaŭ, ja prapanavała damovicca pieravieźci ich u jeŭrapiejskija kliniki. Jana mnie kaža: «Ty nie razumieješ, jany nietranspartabielnyja i ich niemahčyma pieravieźci, pry hetym jany ž jašče i niepaŭnaletnija». Spytałasia pra baćkoŭ — jana adkazvaje: «Ty nie razumieješ, ich baćkoŭ rasstralali». Kali heta voś tak prosta tabie kažuć, vielmi bje. Paźniej ja znajšła paćviardžeńnie hetaj historyi ŭ adnoj ukrainskaj psichałahini.
Jašče adno pytańnie, što hvałt — takaja tema, dzie nie budzie dokazaŭ, bo tema duža dalikatnaja. Kali ja čuju pra takija vypadki, ja nie zadajusia pytańniem, ci ŭsio heta praŭda, ale zadajusia pytańniem, ci mahu ja dapamahčy.
Naprykład, u mianie jość infarmacyja ad dvuch roznych ludziej, što ŭ Bučy paviesili žančyn, jakich zhvałcili. Nidzie hetaj infarmacyi niama, ale heta nie značyć, što hetaha nie było, heta značyć, što tema nastolki tabujavanaja, što pra heta nidzie nie pisali.
U niekatoryja ŭkrainskija žanočyja arhanizacyi dahetul nie źviartalisia zhvałtavanyja žančyny, i heta davoli raspaŭsiudžanaja situacyja, bo navat u mirny čas pa dapamohu źviartajecca tolki 15% zhvałtavanych. A što kazać pra vajenny, kali žančyna ŭ jašče bolš stresavym stanie?
Tamu ja chaču danieści, što [dla takich žančyn] jość padtrymka i jość biaśpieka. Vielmi rada, kali žančyny prosiać sustreć ich na miažy, pravieści, naprykład, da ciahnika, bo heta pytańnie pra biaśpieku.
Taksama pytańnie ŭ pamiežnych pierachodach. Ciapier tam užo nie nadta šmat ludziej, ale ŭ pieršyja dni, kali ja była na miažy, bačyła tam prosta vielizarnuju kolkaść uciekačoŭ i vałancioraŭ. Nie było mahčymaści rehistravać ni vałancioraŭ, ni numary ich mašyn, i kudy tyja vałanciory vieźli ŭciakačak, ja nie viedaju. Ale paru tydniaŭ tamu, kali ja pryjazdžała na pierachod zabirać svaich rodnych z Maryupala, mianie zarehistravali ŭ palicyi jak tuju, chto zabiraje ludziej. Liču, što heta vielmi pravilna.
Dapamoha dla biežancaŭ, sabranaja Nastaj i jaje kalažankami
U mianie dobryja stasunki z tymi ŭkraincami i ŭkrainkami, ź jakimi ja paznajomiłasia jašče da vajny ŭ Kijevie. Ale ciažka było asensavać z pačatkam vajny, što NDA-siektar rabiŭ nievierahodny kavałak pracy, kab sa žniŭnia 2020 hoda raspaviadać pra toje, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, a ciapier prosta nichto ničoha nie viedaje i navat nie choča viedać pra Biełaruś.
Ciapier, kali ludzi va Ukrainie pra heta daviedvajucca, jany vielmi ździŭlajucca. Jany nie mohuć zrazumieć, jak sadziać u kałoniju abo dajuć chatniuju chimiju za kamientaryj, i pačynajuć pytacca, maŭlaŭ, ci praŭda, što ŭ vas nielha vyjści na vulicu ŭ bieła-čyrvona-biełych škarpetkach. Heta nie značyć, što jany pavinny byli heta viedać.
Ale kali aktyvistka, jakaja nibyta była na suviazi ź biełarusami, ale ničoha pra našy pratesty nie pisała, ciapier nazyvaje mianie cyničnaj s***j prosta praz toje, što ja biełaruska, nu što ja mahu skazać… Joj, biezumoŭna, balić, ale ja nie dazvolu tak z saboj abychodzicca. Ja dapamahaju nie dla taho, kab mianie lubili, a tamu, što ja mahu dapamahać, u mianie vysoki ŭzrovień empatyi, ja aktyvistka, i ja viedaju, jak heta rabić».
«Zrabicie tak, kab nie było vajny»
«Viedaju, što hetyja słovy šmat kaho razzłujuć, ale sprava ŭ tym, što my žyviom u patryjarchacie, a ŭ patryjarchacie na žančynu hladziać jak na abjekt i inkubatar, jaki pavinien naradzić. Mužčyna kaža, maŭlaŭ, ja pavinien abaranić ciabie i dziaciej, bo ty nie možaš sama siabie abaranić, i ŭ bolšaści vypadkaŭ heta praŭda. Ale ad kaho abaranić? Ad inšych mužčyn! Dyk navošta žančyn uplatać u hetuju historyju? Sami raźbirajciesia!
Kali kazać pra palityku, to ja zusim nie razumieju, što ciapier adbyvajecca. Nie razumieju, jak u XXI stahodździ, kali ŭsio heta ŭžo było, jano paŭtarajecca znoŭ. Ale kali my kažam pra hvałt, mužčyny iduć na heta, bo čaściej za ŭsio hvałt zastajecca biespakaranym, redka znachodziacca śviedki (ci ich možna zabić), i tamu što heta pra ŭładu, pra nieabchodnaść dakazać, što ja — macniejšy. Ździajśnieńnie hvałtu źviazanaje ź dziciačymi psichałahičnymi traŭmami, bo, paŭtaru, my ŭsie vyraśli ŭ sistemie, kali važniejšy toj, chto macniejšy.
Usie ludzi, ź jakimi ja ciapier kantaktuju, vielmi napružanyja i zamoranyja. Ź niekatorymi kalažankami ŭ nas duža naciahnutaja kamunikacyja, ale bolšaść ludziej razumiejuć, što my robim adnu spravu. Mabyć, pieršy momant, ad jakoha mnie samoj stała drenna, heta kali mnie raskazvali pra toje, jak u Biełuju Carkvu pryvieźli zhvałtavanych dziaŭčat. Im było pa 12-14 hadoŭ, čuła i pra 6 hadoŭ. A potym raskazali pra toje, jakich dziaŭčat pryvieźli z Bučy. Ich było 30, uzrost ad 14 da 20 hadoŭ, bolšaść z vybitymi zubami, mocna zhvałtavanyja, nietranspartabielnyja, 9 ź ich — ciažarnyja.
Adna ŭkrainskaja błohierka dobra skazała, jak siabie zachavać, kali ty dapamahaješ. Vielmi važna stavić metu i bačyć, što ty chočaš zrabić, a nie pahružacca ŭ emocyi. Heta ŭsio vielmi baluča, i inakš być nie moža, bo kali ty vyklučyš emocyi strachu i bolu, jość vierahodnaść, što vyklučacca i niejkija pazityŭnyja emocyi. Tamu starajusia ŭsio heta ź siabie dastavać, davać sabie mahčymaść i papłakać, i pakryčać. Ciapier prosta strašenna łajusia matam i razumieju, što heta lehalny sposab skinuć złość, bo jaje vielmi šmat, tamu što jość vielmi šmat nierazumieńnia taho, što pobač z vajnoj zaŭsiody budzie seksualny hvałt.
Kali mianie pytajuć, što zrabić, kab hetaha nie było, kažu — zrabicie tak, kab nie było vajny.
Ale potym zhadvaju, što seksualny hvałt byŭ i da vajny, i vialikaja kolkaść žančyn praz heta ciarpieła. Časam čuju, maŭlaŭ, zaraz raźbiaromsia z vajnoj, a potym pahavorym [pra hvałt], ale takija rečy mianie trochi padbivajuć. Kali vy kažacie pra svabodu, ale nie ŭličvajecie ŭsie hrupy ludziej, to heta nie svaboda, heta prosta ŭłada dla vialikaj kolkaści ludziej. Nie budzie demakratyi biez hiendarnaj roŭnaści.
U hetaj pracy jość i pazityŭnaje: kali ludzi troški vydychajuć ad taho, što ŭ ich jość padtrymka, kali atrymlivajecca niekamu dapamahčy źniać kvateru, kali ludzi nam dapamahajuć i praz heta atrymlivajecca dapamahčy inšym.
Jak skazaŭ moj tata, absalutnaj ciemry nie isnuje, ciemra — heta toje, dzie niama śviatła. Ale absalutnaje śviatło isnuje, i ja prosta starajusia trymać heta ŭ sabie, kab toje śviatło, što jość i ŭ mianie, i ŭ ludziej, praciahvała śviacić.
Navat kali heta maleniečki ahaniok, jaki moža nie patuchnuć tolki praz toje, što ty pahavoryš z čałaviekam».
«Naša Niva» adnaŭlaje zbor danataŭ — padtrymać prosta
Čytajcie jašče:
«Naš łahatyp — vožyk, jaki niasie dochłaha čyrvonaha pacuka». Jak biełaruska ŭ Kijevie robić supraćtankavyja vožyki i broniekamizelki
«Va Ukrainie ludzi amal nie ŭ kursie našaj baraćby». Biełaruska, jakaja žyvie ŭ Adesie, pra horad, padpolny ałkahol i dyviersantaŭ
