Cimoch Akudovič
Pavodle Akudoviča, moŭnaja situacyja ŭ krainie nie praanalizavanaja, my nie razumiejem ciapierašniaha stanovišča (kolki biełaruskamoŭnych, kolki čałaviek stała takimi ŭ apošni čas, jakaja była matyvacyja i h.d.), nie bačym, što my pavinny rabić dalej, kolki my chočam mieć biełaruskamoŭnych, kab heta była «biełaruskaja Biełaruś».
Pavodle vystupoŭcy, za apošnija 30 hadoŭ ź biełaruskaj movaj zdarylisia fienamienalnyja źmieny. Jana ź sialanskaj movy stała movaj bahiemy ŭ 1990-ja, paśla ciaham 20 hadoŭ hety status pašyryŭsia da «movy siaredniaha kłasu. Pastupova stała movaj «niejtralnaj zony», movaj dla ŭsich. I ŭ 20-ja vybuchnuła novymi sensami.
Ale za hetyja hady nie było tekstu, jaki b asensoŭvaŭ transfarmacyi biełaruskaj movy.
Vystupoŭca ličyć, što ciapier važna «abudzić» daśledčykaŭ.
Bo zamiest hruntoŭnaj razmovy, my taŭčemsia vakoł adnoj frazy ‒ «adzinaja dziaržaŭnaja mova». A hety termin Akudovič ličyć «sastarełym, krychu nieadekvatnym i pustym, bo niajasna, što ŭnutry».
Try hałoŭnyja instrumienty dziaržavy
Akudovič miarkuje, što kancept adzinaj dziaržaŭnaj biełaruskaj movy raście z papiarednich stahodździaŭ, kali ŭpłyŭ dziaržavy byŭ mocny, a narod razmaŭlaŭ na toj movie, na jakoj zahadała dziaržava.
Try hałoŭnyja instrumienty dziaržavy — ŚMI, škoła i dziaržaparat, i Akudovič bačyć ich značeńnie siońnia nie takim, jakim jano było raniej.
ŚMI. «Navat kali ŭ 20-m stahodździ ŭsie vieryli ŚMI, nakolki heta budzie pracavać u 21-m?» — zadajecca pytańniem vystupoŭca. Nakolki zahad «Saŭbiełcy» i TB pracavać pa-biełarusku realna paŭpłyvaje na moŭnuju situacyju ŭ Biełarusi?
Akudovič vykazvaje sumnieŭ. To-bok jon ličyć heta čyńnikam, ale nakolki efiektyŭnym? Pavodle ekśpierta, dziaržaŭnyja ŚMI mohuć dać navat niehatyŭnuju addaču dla biełaruskaści, bo «Saŭbiełka» zaŭsiody zastaniecca «Saŭbiełkaj». Dziaržaŭnaja presa pry luboj uładzie — dziaržaŭnaja presa.
«I taja čyścinia biełaruskaj movy, jakaja asacyjujecca sa svabodaj i niezaležnaściu, jana moža być navat paškodžanaja machrovymi dziaržaŭnymi ŚMI».
Čynoŭniki. Isnuje mierkavańnie, što dla biełarusizacyi vielmi važna, kab na biełaruskaj stali razmaŭlać čynoŭniki. Akudovič kaža, što nie moža hetaha zrazumieć.
Dla čaho heta patrebna? Kab ludzi, jakija prychodziać da čynoŭnikaŭ, biełarusizavalisia, ci kab sami čynoŭniki stali biełaruskamoŭnymi?
Pytańnie i nakont prezidenta. Najbližejšych prezidentaŭ, miarkuje Akudovič, buduć vielmi nie lubić, bo treba budzie prymać šmat niepapularnych rašeńniaŭ; proćma drennych ludziej, prahnazuje Akudovič, patrapiać va ŭładu — «i heta ŭsio budzie pa-biełarusku».
Akudovič kaža, što treba razumieć ryzyki, što status biełaruskaj movy, jak simvała dabra, spraviadlivaści, moža być paškodžany, a heta napracavany simvalizm, i jon — kaštoŭnaść.
Škoła. Akudovič vykazvaje sumnieŭ i ŭ tym, što škoła — heta instrumient biełarusizacyi. Pavodle jaho, instrumient biełarusizacyi — siamja, i najpierš u siamji dzicia stanovicca biełaruskamoŭnym. Chacia, kaža Akudovič, byvajuć vypadki, kali dzicia traplaje ŭ «drennuju» kampaniju i stanovicca biełaruskamoŭnym.
Jon ličyć, što nam treba biełarusizavać darosłych, a ŭžo tyja pavinny vychoŭvać dziaciej biełaruskamoŭnymi i vystaŭlać škołam patrabavańnie, na jakoj movie jany chočuć bačyć adukacyju dla dziaciej. Pavodle Akudoviča, tolki takim čynam možna biełarusizavać škołu.
Škoła — heta markier biełaruskaści (toje, pa čym my bačym, nakolki hramadstva biełarusizavałasia), a nie instrumient, ličyć vystupoŭca.
«Škoła — važnaja padporka dla biełarusizacyi, ale heta my robim škoły biełaruskamoŭnymi, heta naša patrabavańnie, pad jakoje dziaržava pavinna padładžvacca».
Usie hetyja idei, kaža vystupoŭca, iduć z 20 stahodździa, a ŭ 21 stahodździ sastareli. Siońnia hetyja instrumienty my majem pa-za miežami dziaržavy. I lepiej, kaniečnie, było b z dapamohaj dziaržavy ich raźvivać, ale nie treba čakać, pakul sistema stanie «našaj», kab pačać niešta rabić.
«Ź dziaržavaju było b praściej, niesumnienna, ale heta ŭžo nie toj Levijafan, jaki byŭ raniej».
Akudovič miarkuje, što my pavinny padychodzić da biełarusizacyi z rozumam, a nie z pazicyi «viarnicie nam naš 95-y».
Siońnia, moža, 3% (dakładnyja ličby nieviadomyja) — całkam biełaruskamoŭnyja, ale pry hetym vializnaja kolkaść biełarusaŭ ličyć biełaruskuju rodnaj, a jašče bolš — kali nie rodnaj, to kaštoŭnaściu dla biełarusaŭ, toje, što my pavinny zachoŭvać. «I my pavinny pabudavać kanstrukcyju, jakaja abapirałasia b na realnaść», — upeŭnieny Akudovič.
Mova jak prajekt
Pavodle vystupoŭcy, u ludziej niama razumieńnia, što budzie, kali dziaržava piarojdzie na adzinuju dziaržaŭnuju. Zvyčajna heta zvodzicca da taho, što ŭsio budzie biełaruskamoŭnaje, ale vas, ruskamoŭnych, my čapać nie budziem. Ničoha bolš hruntoŭnaha nie było, kaža jon.
Akudovič miarkuje, što biełarusy navat siońnia nie prahałasavali b za adzinuju dziaržaŭnuju movu.
Jon prapanuje bolš praktyčna hladzieć na raźvićcio biełaruskaj movy, ubačyć jaje, jak prablemu, prajekt, vykraśliŭšy pry hetym z umoŭ zadačy dziaržavu.
Siońnia vysiłki pa biełarusizacyi — razroźnienyja. Tak, tysiačy ludziej pracujuć na biełaruščynu — kursy, zaniatki, knižki, lekcyi, u roznych śfierach biełarusy pačynajuć razmaŭlać pa-biełarusku. Heta mahutny patok, ale robicca heta pa pryncypie «pakul my pad hetaj moŭnaj akupacyjaj, to davajcie rabić choć niešta, ad kožnaha krychu». Nijakaha supolnaha płana i maštabnaha bačańnia niama, kaža Akudovič.
A čamu b nam nie pastavić heta jak zadaču? Na kolki pracentaŭ my chočam pavialičyć kolkaść biełaruskamoŭnych? Moža, u hetym dapamohuć markietołahi? Čamu b nie — stavić vyklik vystupoŭca.
My mała vykarystoŭvajem mahčymaści 21 stahodździa, ličyć Akudovič. Navošta biełarusizavać dziaržaŭny aparat? Kab jon biełarusizavaŭ biełarusaŭ? Možna pajści naprastki i pačać biełarusizavać biełarusaŭ tut i ciapier.
Treba pazbaŭlać biełaruskuju movu areołu sakralnaści, jakaja musić vyjści z Kanstytucyi — siaduć, napišuć Kanstytucyju, tam budzie radok pra adzinuju dziaržaŭnuju movu, niešta zaźziaje, i biełarusy raptam niešta uśviadomiać.
Biełaruskaja mova ‒ heta źjava, jakuju treba raskrucić, zrabić jaje kamfortnaj, juzabilici, jak kažuć. Treba pačać dumać u hetym kirunku, nie čakajučy dziaržavu. Bo naša dziaržava dumać pra heta chutka nie budzie, a kali pačnie dumać, to ŭ jaje nie budzie resursaŭ bolš, čym u nas ciapier, miarkuje Akudovič.
Kanstytucyja
Kanstytucyja — heta damova pamiž ludźmi, u pieršuju čarhu.
Adzinaja ž dziaržaŭnaja mova — nie jość zhodaj dla usich biełarusaŭ chacia b tamu, što niezrazumieła, što takoje adzinaja dziaržaŭnaja mova, jaki kompleks mier za hetym staić.
Ale absalutnaja bolšaść biełarusaŭ pryznajuć biełaruskuju movu kaštoŭnaściu. I heta kansensus.
«Dyk, moža, nam heta ŭ zadaču i prapisać?» — prapanuje Akudovič. Nie pisać pra adzinuju—nieadzinuju dziaržaŭnuju, a napisać, što biełaruskaja mova źjaŭlajecca nacyjavytvorčaj kaštoŭnaściu biełarusaŭ, i biełaruskaja nacyja, biełaruski narod abaviazujecca zachoŭvać i raźvivać biełaruskuju movu. Usiu astatniuju drabiazu prapisać u niejkim zakonie ab movach, a ŭ Kanstytucyi pakinuć takuju zadaču.
U čym vystupoŭca bačyć plus takoha padychodu? Pa-pieršaje, heta kansensus. Pa-druhoje, takaja farmuloŭka pakidaje luft, kolki resursaŭ biełarusy hatovyja vydzielać na hetaje raźvićcio. Jość pole, dzie možna handlavacca. Pry hetym biełaruskaja mova budzie raźvivacca. Win-win, ličyć Akudovič.
Treba bolš praktyčna padychodzić da pašyreńnia ŭžyvańnia biełaruskaj movy, uličvajučy, što my možam rabić tut i ciapier. Dziaržava — važny instrumient, ale my pierabolšvajem jaje značeńnie, pierakanany Akudovič.
«Jość adziny sposab vyratavać biełaruskuju movu»
Paŭlina Skurko: My jak siamja i jak narod pavinny pieratvaryć hetyja pakuty ŭ niešta vielmi kaštoŭnaje, inakš nielha
