Vyžyć i nie raspaścisia
Udakładnim sens vyrazu «paśla Rasii». Navat pry najhoršym dla jaje scenary (paraza ŭ vajnie z Ukrainaj i strata Kryma), Rasija, jak dziaržava, praciahnie svajo isnavańnie. Jakoj budzie dziaržsistema i kanfihuracyja palityčnych sił — heta inšaja sprava.
Ale navat pry realistyčna najlepšym dla Rasii scenary — zachavańnie za saboj Kryma i adarvańnie ad Ukrainy troch-čatyroch abłaściej — jana vyjdzie z vajny surjozna asłablenaj i bieź pierśpiektyŭ na chutkaje akryjańnie. Heta budzie kraina ŭ stanie ekanamičnaha kryzisu, izalavanaja na mižnarodnaj arenie, biez nadziejnych sajuźnikaŭ navat u miežach JEAES i ADKB i z padarvanym vajennym imidžam.
Da hetaha treba dadać unutrany faktar. Nie varta pryviazvać praźmiernuju ŭvahu da daniasieńniaŭ pra 70-75% padtrymki «śpiecapieracyi» i 80% davieru da Pucina (siarod rasijan). Hetyja ličby zbolšaha praŭdzivyja, ale jany praŭdzivyja datyčna ciapierašniaha času. Krymski efiekt tryvaŭ try hady, paźniej pajšoŭ na spad. I heta pry tym, što havorka pra efiekt ad śpiecapieracyi, jakaja była (a) niekryvavaj, (b) chutkaj, (v) efiektyŭnaj. Ale ciapierašniaja «śpiecapieracyja» źjaŭlajecca (a) kryvavaj vajnoj, (b) žachliva praciahłaj, (v) nieefiektyŭnaj. «Patryjatyčny» ŭzdym pojdzie na spad našmat chutčej. Pamnožany na ekanamičny kryzis, jon z vysokaj imaviernaściu sparodzić sacyjalnuju niestabilnaść.
Takim čynam, z hetaj vajny Rasija vyjdzie «sama nie svaja». Heta budzie kraina, hałoŭnaja zadača jakoj na bližejšyja hady budzie nastupnaj: vyžyć i nie raspaścisia. Heta budzie ŭžo nie taja Rasija, jakuju my viedali ciaham apošnich dźviuch dekadaŭ.
Na fonie asłableńnia łakalnaha hiehiemona
Kanadski palitołah Sieva Hunicki paru hod tamu apublikavaŭ daśledavańnie, u jakim byli praanalizavanyja faktary sistemnych transfarmacyj apošnich dvuch stahodździaŭ. U hetaj pracy aŭtar pakazaŭ, što najbolš maštabnyja transfarmacyi adbyvajucca na fonie źmienaŭ u struktury hłabalnaj hiehiemonii. Najbolš jaskravymi prykładami takich pracesaŭ byli pracesy paśla dźviuch suśvietnych vojnaŭ, a taksama na fonie raspadu Savieckaha Sajuza.
Jość i inšy kantekst transfarmacyj — virusnyja rehijanalnyja ŭzrušeńni. Prykładam źjaŭlajecca Arabskaja viasna 2010—2012 hadoŭ, kali pryblizna ŭ 20 krainach rehijona imkliva praniesłasia chvala pratestaŭ, z roznymi nastupstvami.
Biełaruskija pratesty 2020 hoda adbylisia tady, kali nie było ni źmienaŭ u hłabalnaj hiehiemonii, ni virusnaj chvali ŭ rehijonie. Takoha typu pracesy Hunicki nazyvaje «emulatyŭna-haryzantalnymi» transfarmacyjami. Jany charaktaryzujucca tym, što prachodziać marudna, tryvajuć doŭha, zatoje vynik — kali jaho ŭdajecca dasiahnuć — davoli tryvały. Prykładam moža słužyć demakratyzacyja ŭ Partuhalii, Ispanii abo Hrecyi ŭ druhoj pałovie minułaha stahodździa.
Moža zdarycca, što praces pačaŭsia ŭ adnym kantekście, a praciahvajecca ŭžo ŭ inšym. U Polščy pratesty 1980-81 hadoŭ, hetaksama jak u Biełarusi ŭ 2020-m, prachodzili ŭ situacyi, kali struktura hłabalnaj hiehiemonii była stabilnaj i nie było ŭ rehijonie virusnaj chvali. Ale čarhovaja ich sieryja — u druhoj pałovie 80-ych — adbyłasia ŭžo na fonie asłableńnia hiehiemona: Savieckaha Sajuza. Hetym razam pratesty pryviali da sistemnych źmienaŭ: u červieni 1989 hoda prajšli svabodnyja vybary, u vyniku jakich na miesca kamunistyčnaj aŭtakratyi pryjšła pradstaŭničaja demakratyja.
Šmat što śviedčyć pra toje, što novaja sieryja biełaruskich pratestaŭ adbudziecca na fonie asłableńnia łakalnaha hiehiemona: Rasii. Heta nie harantuje pośpiechu, ale ŭ razy jaho imaviernaść pavyšaje.
Status-kvo budzie złamany
Kali staražytnym ludziam treba było chutka pabudavać dom, to jany vykarystoŭvali padručny i najbolš dastupny materyjał. Heta mahła być piačora, drevy, kamiani abo navat skury žyviołaŭ.
Identyčnaść u bolšaści vypadkaŭ farmujecca padobnym čynam. Aktyŭnaje i časajomkaje «šukańnie identyčnaści» nikoli nie byvaje masavym, heta sprava najbolš matyvavanych ludziej, jakija majuć u svaim vałodańni krychu volnaha času. Adkaz na pytańni «Chto ja? Chto my?» vybudoŭvajecca, jak praviła, sa spadručnych materyjałaŭ: daminujučaja mova ŭ asiarodździ i ŭjaŭleńni pra jaje status, isnujučyja relihijnyja tradycyi, zasvojenyja sa školnyja padručnikaŭ ujaŭleńni pra histaryčnuju rolu toj ci inšaj krainy, upłyŭ srodkaŭ masavaj infarmacyi, i hetak dalej.
U Biełarusi jość važnaja, ale mienšasnaja častka hramadstva: ludzi, jakija aktyŭna cikaviacca historyjaj, movaj i inviestujuć čas u budavańnie mocnaj nacyjanalnaj identyčnaści. Pry ŭsioj pavazie da hetaj mienšasnaj častki, nie vypadaje sa ździŭleńniem abo niedaŭmieńniem hladzieć na bolšasnuju častku, jakaja abo nie maje takoj mocnaj matyvacyi, ale prosta nie maje dastatkova času i siłaŭ, kab hetym zajmacca. Bolšaść farmuje identyčnaść z tych elemientaŭ, jakija najbolš dastupnyja.
Dla šerahu pakaleńniaŭ biełarusaŭ takim «spadručnym», najbolš dastupnym materyjałam, byli ruskaja mova, historyja Rasii abo / i SSSR, ruskaje kino, muzyka, sport, a taksama ŭjaŭleńnie pra ŭpłyvovaść Rasii ŭ sučasnym śviecie. Pa miery pryvykańnia da žyćcia ŭ niezaležnaj Biełarusi na ruskuju moŭna-kulturnuju identyčnaść pačała nakładacca biełaruskaja dziaržaŭnickaja identyčnaść, zaviazanaja na hramadzianskaj afilijacyi da Respubliki Biełarusi. Tut nie miesca, kab analizavać faktary i asablivaści hetaha stanu rečaŭ, abmiažujemsia tolki nazyvańniem zakanamiernaściaŭ, siłaj jakich pryviazanaść da ruskaha moŭna-kulturnaha śvietu była i pakul što zastajecca častkaj identyčnaści mnohich biełarusaŭ. Navat pratesty 2020 hoda asabliva nie paŭpłyvali na hety stan rečaŭ.
Vajna va Ukrainie, chutčej za ŭsio, pryviadzie da łomki identyčnaści biełarusaŭ. Upieršyniu my majem dačynieńnie ź situacyjaj, što ŭ mižnarodnym kanflikcie Rasiju padtrymlivaje mienšaść biełarusaŭ, a kolkaść tych, što jaje asudžajuć, pieraŭzychodzić kolkaść padtrymlivajučych. U kantekście kanfliktu z Hruzijaj abo anieksii Kryma absalutnaja bolšaść biełarusaŭ była na baku Rasii (tady faktar identyčnaści spracoŭvaŭ). Značnaści hetamu pavarotu dadaje toj fakt, što na raniejšych etapach łukašenkaŭskija ŚMI nie demanstravali padtrymki dla Rasii, a časam navat dazvalali krytyčnyja vypady. Ciapier režymnaja prapahanda pracuje ŭ intaresach Kramla, ale raźmierkavańnie padtrymki i asudžeńnia «śpiecapieracyi» paraŭnalnaje da raźmierkavańnia ŭ bałharskim hramadstvie.
Faktar rusa-centryčnaj identyčnaści biełarusaŭ pierastaje pracavać. Zamacoŭvańnie ŭ mižnarodnaj supolnaści vobrazu Rasii jak krainy-ahresara i praniknieńnie ŭ biełaruskaje hramadstva infarmacyi pra vajennyja złačynstvy rasijan buduć spryjać łomcy identyčnaści. Vykarystańnie ruskaj movy naŭrad ci źmienšycca, ale vobraz Rasii budzie kardynalna mianiacca ŭ śvietapohladzie biełarusaŭ.
* * *
Za biełaruski ŭzdym 2020 hoda žyćciom, zdaroŭjem abo svabodaj zapłacili tysiačy biełarusaŭ. U 2022 hodzie za abaronu svajoj krainy pierad ahresaram žyćciom abo zdaroŭjem zapłacili dziasiatki tysiač ukraincaŭ. I heta balučy aśpiekt hetych pracesaŭ. Zachoŭvajučy pamiać pra zahinułych hierojaŭ i salidarnaść z paciarpiełymi, varta zaŭvažyć i inšy aśpiekt.
Rasija, jak stabilizatar biełaruskaha status-kvo, słabieje. Słabieje i jak hiehiemon, i jak častka identyčnaści biełarusaŭ. Jak pakazvaje daśledavańnie Hunickaha, takoje asłableńnie značna pavyšaje šaniec na łamańnie aŭtarytarnaha status-kvo.
