Pryzvańnie varahaŭ. Karcina Viktara Vaśniacova. 1909 hod
Isnuje pobytavaje mierkavańnie, nibyta vikinhi stajali ledź nie na inšaj prystupcy evalucyi, tamu i zahaspadaryli ŭ varvaraŭ-słavianaŭ. Usia teoryja antynarmanistaŭ paŭstała jakraz, kab źniapraŭdzić hety tezis (kali chto nie viedaje pra narmanistaŭ — antynarmanistaŭ, tym bolš raju pahladzieć padkast).
Ale kali brać tolki palityčnuju teoryju, to ŭsio było značna praściej. Vierahodna, vikinhi pa ŭzroŭni technałohij nie duža adroźnivalisia ad miascovych plamionaŭ, aproč adnoj rečy.
Słavianskija i fina-vuhorskija abjadnańni žyli ŭ IX stahodździ jašče pa praviłach plemiannoha ładu, kali ŭładu ŭ rodzie mieŭ starejšy z hetaha rodu, a plemia adpaviedna kiravałasia supolnym rašeńniem starejšyn. I heta było vielmi prosta i naturalna.
Bo šmat stahodździaŭ isnavała zrazumiełaja viertykal: ułada prychodziła z vopytam i uzrostam.
Vikinhi ž pačali aktyŭna vykarystoŭvać inšuju madel —
jany pačali vybirać konunhaŭ. Heta značycca adkinuli žvačku «padraści, tady i pakiruješ» i pačali vybirać sabie kiraŭnika naŭprost z samych prabiŭnych i ambitnych.
I pracedura heta, vidać była niaprostaja i kryvavaja, ale vyhodnaja. Aproč inšaha, takaja madel była zručnaja, bo adzin konunh moh abjadnać vakoł siabie roznyja rody i siemji, tamu što jon ad pačatku byŭ čužy dla ŭsich i nie mieŭ arhanizacyjnych miežaŭ. Radavy ž starejšyna byŭ abmiežavany svaim plemieniem i rodam.
Mahčyma, jakraz hetaje noŭ-chaŭ i spadabałasia čudzi, słavienam i kryvičam, jakija spačatku afihieli ad nachabstva pryšłych małojcaŭ i vyhnali ich za parušeńnie subardynacyi i źniavahi uzrostavaj viertykali, a paśla ahledzielisia i zrazumieli, jak heta zručna — vybirać kniazia za zasłuhi, a nie za vysłuhu.
Ale prykoł u tym, što zrazumieŭšy heta, jany nie byli ŭ stanie vybrać sami svajho kniazia. Bo prosta jašče nie ŭmieli vybirać. Voś i paklikali nazad vikinhaŭ.
Vychodzić, što hłabalnuju pieravahu nad słavianami i fina-vuhrami vikinham dało prosta inšaje raźmierkavańnie ŭłady ŭnutry plemieni praz umieńnie vybirać.
Jość pra što padumać.
Niet nikakich osnovanij dla toho, čtoby podvierhať somnieniju fakty suŝiestvovanija litovciev kak bałtskoho etnosa. Poziciju radikalnych litvinistov, vystupajuŝich protiv istorizacii nazvanija Biełaruś, tvierdiaŝich o «litvinskosti» biełorusov kak nastojaŝich naślednikov istorii VKŁ i otkazyvajuŝich v etom litovcam, nazyvaja ich žamojtami, sčitaju nie prosto antiistoričieskoj i podozritielno naivnoj (vied́ kak možno iźmieniť nazvanije? poviernuť vśpiať prociess formirovanija nacii?), no i diestruktivnoj.