— Pryčyny dla pierajezdu byli surjoznyja? Doŭha vahalisia, — zastavacca ci nie?
— Pryčyna adjezdu była vielmi prostaja — biaśpieka. Spačatku vyjechali na adpačynak u Hruziju, a paśla siabar zaprasiŭ u hości ŭ Bielhiju. Bačačy, što situacyja ŭ Biełarusi tolki paharšajecca, vyrašyli zastacca tut na niekatory pieryjad.
— Čamu mienavita Bielhija?
— Bielhija dla mianie kraina zrazumiełaja. Ja jaje adkryŭ dla siabie jašče 30 hadoŭ tamu, kali razam ź inšymi biełaruskimi dziećmi pajechaŭ na azdaraŭleńnie. Paśla Čarnobylskaj katastrofy i raspadu SSSR šmat jakija zachodnija krainy brali ŭ siemji biełaruskich dziaciej. Uziali i mianie, bo byŭ z zabrudžanaj radyjacyjaj Mahiloŭskaj vobłaści. Z tych časoŭ ja ledź nie kožny hod naviedvaŭ hetuju krainu. U dziacinstvie navat try tydni chadziŭ u bielhijskuju škołu. Tamu francuzskaja mova dla mianie nie čužaja. Ciapier tolki ŭdaskanalvaju jaje na kursach.
— Ciažka było pryzvyčaicca da novaj rečaisnaści? Vy trochi viedali francuzskuju, a žonka, dzieci? Moŭny barjer — štuka davoli składanaja…
— Rečaisnaść zaŭsiody zaziamlaje. Adna sprava, kali ty žyvieš miesiac u haściach i ni za što nie płaciš, i zusim inšaja — kali pačynaješ samastojna za ŭsio płacić i vyrašać roznyja bytavyja pytańni. Usia siamja ciapier vučyć francuzskuju. Dla žonki i dziaciej hetaja mova zusim novaja, ale na bytavym uzroŭni ŭžo prysutničaje elemientarnaje razumieńnie, jak što skazać ci chto što kaža.
— U vieraśni vaša małodšaja dačka pajšła ŭ pieršy kłas bielhijskaj škoły, a starejšaja, kali nie pamylajusia, u Biełarusi skončyła małodšuju škołu, i joj daviałosia adaptavacca da novych paradkaŭ. Chto chvalavaŭsia bolš — baćki ci dzieci?
— Tak, małodšuju my vyrašyli addać u škołu ŭ Biełarusi ź siami hadoŭ, ale ŭ Bielhii ŭsie iduć u škołu z šaści, tamu jana niekalki miesiacaŭ pachadziła dla adaptacyi tut u sadok, dzieci ź jakoha paśla pierajšli ŭ pieršy kłas.
Škoła, darečy, unikalnaja. Vykładajuć pa mietodycy Mantesory. Adzinaja takaja biaspłatnaja škoła na ŭsiu Vałoniju. Kožny dzień biaspłatnyja supy, bo pobač firma, jakaja ich vyrablaje i zabiaśpiečvaje imi škołu. Vučycca čytać, hulaje, chodzić dadatkova na tancy, jakija častkova apłaciła na hod miascovaja kamuna. U cełym tut usio vielmi prosta: kali niama hrošaj sabrać dzicia ŭ škołu, to škoła dapamoža heta zrabić, u tym liku apłacić kalektyŭnyja školnyja pajezdki. My pra heta nie viedali, tamu samastojna sabrali dačku, adnak pa koštach usio akazałasia značna tańniej, čym u Biełarusi.
Starejšaja taksama pajšła ŭ tutejšuju škołu — u šosty kłas. Apošnija dźvie čverci ŭ Biełarusi vučyłasia ŭ pryvatnaj škole anłajn, ale vielmi stamiłasia ad takoha navučańnia, bo dziciaci patrebnyja znosiny z adnahodkami. Ciapier vučycca, adaptujecca pakrysie. Niahledziačy na francuzskuju movu navučańnia, pakazvaje dobryja vyniki. Kali pa matematycy rašyła ŭsie 10 zadadzienych zadač pravilna, to plaskaŭ u ładki ŭvieś kłas, a kali napisała test pa francuzskaj movie, to akazałasia, što zrabiła heta lepiej, čym usie ŭ kłasie, na što nastaŭnik źviarnuŭ uvahu i skazaŭ, što Jalina tolki pryjšła ŭ škołu, tolki pačała vučycca pa-francuzsku, ale napisała test lepš, čym usie prysutnyja. Tamu, spadziajusia, francuzskaja mova dla abiedźviuch dačok budzie dadatkovym navykam.
Niahledziačy na heta, my ŭsio roŭna čytajem i pišam pa-biełarusku i pa-rusku, vučym biełaruskuju školnuju prahramu, kab nie vypadać z kantekstu.
Adnosna adaptacyi dziaciej duža nie chvalavalisia — na heta prosta nie było času, choć zaściarohi i byli nakont taho, jak budzie adbyvacca navučańnie.
— A što z žyllom?
— Žyviom u maleńkim domie, jaki arandujem. Kali zakančvałasia viza, to ŭžo pačali vyvozić rečy ŭ Vilniu, bo płanavali tudy pierabracca, tam usio ž taki taksama rodnaje miesca, adnak spynilisia, kali pabačyli košty na tamtejšuju arendu. Akazałasia, što ŭ Bielhii arenda doma była tańniejšaj, čym za trochpakajoŭku u Vilni. My parazvažali i pryniali rašeńnie pakul pabyć tut, bo ŭsio ž taki tut jość siamja siabroŭ, jakaja nievierahodna dapamahła naładzić byt i adaptavacca.
— Što dla vas było samym składanym paśla pierajezdu?
— Pryniać novuju realnaść i znajści biełaruskaje atačeńnie. Ciapier naładzili stasunki ź biełaruskaj dyjasparaj Bielhii. Sustrakajemsia, płanujem sumiesnyja mierapryjemstvy. Heta mocna dapamahaje nie zabyvać, chto ty, vakoł ciabie jość ludzi, jakim ničoha nie treba tłumačyć pra biełaruskuju realnaść.
Druhoje — heta bielhijskaja biurakratyja. Jaje niemahčyma pieramahčy. Plus jana pracuje ŭ takim aščadnym łajtovym režymie, što tvaje pytańni mohuć vyrašacca miesiacami. Pra kampietencyju asobnych čynoŭnikaŭ prosta maŭču.
— Jak, darečy, u Bielhii staviacca da emihrantaŭ ź Biełarusi?
— Bielhija šmatnacyjanalnaja kraina. Štohod prymaje kala 35 tysiač mihrantaŭ. Biełarusy ŭ joj statystyčnaja pamyłka. U 2020 hodzie ŭsiaho ŭ Bielhii było 4 tysiačy biełarusaŭ. Źniešnie my mała čym adroźnivajemsia ad bielhijcaŭ, prynamsi da taho momantu, pakul z taboj nie pačnuć razmaŭlać pa-francuzsku. Ale kali i pačujuć akcent, to ŭsio roŭna buduć stavicca dobra, bo ŭ krainie try dziaržaŭnyja movy, i, jak praviła, nie ŭsie ich daskanała viedajuć. U mianie časta zapytvajuć: mo ty fłamon (žychar hałandskamoŭnaj častki Bielhii)? Z hetaj pazicyi dvuchmoŭje (biełaruskaja i ruskaja) u Biełarusi ŭ žyćci nie moža być praktyčna realizavanaje — na adnoj prastory moža isnavać tolki adna mova. Tamu albo biełaruskaja dziaržaŭnaja, albo ruskaja budzie nazaŭsiody…
— Bielhija — zusim nie tannaja kraina. Jak vyrašajecie finansavaje pytańnie? Vy z žonkaj znajšli pracu ŭ Bielhii?
— Pracuju, jak i raniej, u biełaruskaj rečaisnaści. Składana, kaniečnie, ale hetaha chapaje, kab źvieści kancy z kancami. Žonka, kali atrymlivajecca, padpracoŭvaje ŭ kramie kvietak.
— Ciažka było atrymać dazvoł na pracu?
— Dazvoł daje miascovaja kamuna. Nam jaho dali adrazu, jak zarehistravalisia pa svaim ułasnym adrasie. Daśviedčanyja ludzi skazali, što heta čynoŭniki tak pamylilisia, ale ž biurakratyja nie moža pamylacca, choć prakołvajecca raz za razam. Ale jany heta robiać tak spakojna i mierna, što navat nie znachodziš času na ich kryŭdavać.
— Na vaš pohlad, dzie tańniejšy praduktovy košyk — u Bielhii ci ŭ Biełarusi?
— My ŭžo acanili! Kali sačyć za źnižkami ŭ praduktovych kramach i viedać, što nabyvać, to siamja z čatyroch čałaviek moža miesiac pražyć na 400 jeŭra. Niebyvałaja raskoša dla Minska.
Šmat jakija pradukty kaštujuć albo stolki, kolki ŭ Biełarusi, albo značna tańniej. Da prykładu, kiło bulby fry kaštuje 70 centaŭ, bułka chleba — 1 jeŭra, 1 litr małaka — 70 centaŭ, 200 hramaŭ masła śmietankovaha — 2 jeŭra, kiło śvinoj vyrazki pa źnižcy — 5,5 jeŭra, pačak smačnych miasnych burhieraŭ (10 štuk) možna nabyć za 4 jeŭra, tamaty — 2 jeŭra za kiłahram. Banka piva — ad 20 centaŭ, 3 litry vina — 10 jeŭra, pačak cyharet — 8 jeŭra minimum, litr 95-ha bienzinu — 1,55 jeŭra. Apošnija pazicyi dla paŭnaty karciny. Tamu kali b nie arenda i kamunalnyja, to žyć možna.
Kali atrymali pieršy kvitok za vadu u 70 jeŭra za miesiac, to ja pačaŭ dobrym słovam zhadvać Minski harvadakanał ź jaho cenami.
Nam, biełarusam, składana zrazumieć, jak žyć narmalna, bo my ŭvieś čas tolki i robim, što sprabujem zakryvać apieratyŭnyja vydatki, a liškaŭ u nas z zarobkaŭ faktyčna niama. Tut ža hetyja liški jość. Siaredni zarobak na siamju, kali pracujuć dvoje, składaje kala 5 tysiač jeŭra na ruki. Tut, kaniečnie, šmat roznych strachovak i dadatkovych płaciažoŭ, adnak, navat, kali pakryć ich, u siamji zastajucca srodki, jakija možna vykarystoŭvać jak chočaš, nie dumajučy, jak vyžyć. Maja mara, kab u biełarusaŭ źjaviłasia narešcie takaja mahčymaść. Plus u Bielhii dziaržava na kožnaje dzicia da 18 hadoŭ vydaje kala 150 jeŭra štomiesiac. Tamu sabrać dziaciej u škołu ci dać im z saboj abied — nie prablema.
— Chto ŭ vašu adsutnaść kiruje partyjaj? I ŭvohule, što z partyjaj? Chtości z kiraŭnictva BSDP zastaŭsia ŭ Biełarusi, niechta zajmajecca partyjnymi spravami?
— U mianie jość piać namieśnikaŭ. Pieršy namieśnik — Alaksiej Sihajeŭ. Jon vyrašaje ŭsie apieratyŭnyja pytańni. Partyja funkcyjanuje. Pracujuć siem ofisaŭ. Choć za miežy ofisaŭ vyjści faktyčna nie možam. Ja taksama nie siadžu na miescy — udzielničaju ŭ roznych mižnarodnych sustrečach.
— Nakolki mnie viadoma, niekatoryja siabry BSDP taksama ciapier znachodziacca ŭ emihracyi…
— Niahledziačy na toje, što častka siabraŭ prezidyuma i CK nie tolki za miažoj, ale i ŭ turmach, partyja ŭ Biełarusi zachoŭvaje mahčymaść arhanizavać kvorum pry pryniaćci rašeńniaŭ pa roznych pytańniach i arhanizavać usie statutnyja mierapryjemstvy ŭ adpaviednaści sa statutam.
— Ci rychtujecca BSDP da parłamienckich i miascovych vybaraŭ?
— Kali nas nie likvidujuć jak partyju. Niekatoryja haračyja hałovy z łahiera rabotnikaŭ parłamienta i ministerstvaŭ anansujuć pryniaćcie novaha zakona «Ab palityčnych partyjach», jaki nibyta pastavić kryž na demakratyčnaj apazicyi. Heta takaja niedalnabačnaja palityka! Heta nie pra ŭstojlivaść palityčnaj sistemy. My zaŭsiody ŭdzielničali ŭ vybarach, niahledziačy na toje, što razumieli, jak jany vyhladajuć u Biełarusi. Tym nie mienš — što takoje partyja biez udziełu ŭ vybarach?
— Siońnia mała chto ź viadomych apazicyjnych palitykaŭ zastaŭsia ŭ Biełarusi. Jak vy ličycie, pieramien možna damahčysia dystancyjnym šlacham?
— Usie źmieny pryjduć ź Biełarusi. Dystancyjna možna farmavać vobraz budučaj Biełarusi, pazityŭny paradak dnia i pradstaŭlać intaresy demakratyčnaj supolnaści ŭ zachodnich instytucyjach, ale nie bolej za toje. U dyjaspary niama hałoŭnaha — jana nie moža z-za miažy bałatavacca ŭ parłamient ci miascovyja saviety. Usio heta zvodzić jaje rolu da nacyjanalna-kulturnaj supolnaści. Kali jaje jašče pa lidarach i partyjach adsiejać, to cełasnaści nikoli nie budzie.
— Pa novym biełaruskim zakanadaŭstvie tyja, chto bolš za miesiac znachodzicca ź miažoj, apłačvajuć kamunałku pa poŭnym košcie. Vam užo dasyłali novyja žyroŭki ci ŭ vas nie zastałosia nieruchomaści ŭ Biełarusi?
— Dyk kali śviatłom dy vadoj nichto nie karystajecca, to i niama za što płacić. Inšaja sprava, što kali tam niechta žyvie. Pakul płaču ŭ zvykłym režymie.
— Siońnia ŭ Biełarusi amal usie abmiarkoŭvajuć temu jadziernaj vajny. Ci jość takija tryvožnyja razmovy ŭ Bielhii?
— Mahčyma, u Brusieli pra heta na palityčnym uzroŭni dumajuć, a za miežami Brusiela, asabliva ŭ Vałonii, dumajuć pra vysokija košty na elektryčnaść, vadu i haz. Jość čakańnie, što situacyja vyrašycca nie na karyść Rasii, Ukraina pieramoža i ŭkraincy viernucca damoŭ, bo ŭ bielhijskim hramadstvie adčuvajecca stomlenaść ad ŭsiaho hetaha. Ale ŭskosna tut kožny dom maje padvał. Mnie na ŭsialaki vypadak pakazali, dzie budziem chavacca ad jadziernaha ŭdaru, ała, kali ščyra, tut va ŭsich biaskoncaja fijesta, i narod prosta choča dystancyravacca ad ŭsiaho hetaha fonu.
— Ihar, a vy ŭvohule płanujecie viarnucca ŭ Minsk?
— Pieršym rejsam, jak tolki palityčnaja situacyja stabilizujecca, spynicca machavik represij i budzie harantavanaja biaśpieka mnie i majoj siamji, bo Biełaruś pieradusim!
