Fota: pixabay.com
Haravańnie — aktualnaja tema dla biełarusaŭ?
Tak, kaža psichołah, ale hetaja tema zaraz stała bolš šyrokaj. Biełarusy harujuć nie tolki praz stratu kahości blizkaha, ale i praz stratu Radzimy, zvykłaha asiarodździa i byłoha žyćcia. Stadyi haravańnia ŭ ich takija ž, jak u vypadku sa strataj blizkaha čałavieka.
Da jaje, raskazvaje Alena, dahetul prychodziać biełarusy, što pieražyvajuć haravańnie ŭ suviazi z vymušanym pierajezdam i strataj zvykłaha miesca žycharstva. Časam da hetaha dadajecca jašče i strach za blizkich u Biełarusi.
Pa nazirańniach Aleny, u tych, chto pieražyŭ hora straty Radzimy, niama adčuvańnia budučyni. Jano źjaŭlajecca ŭ ich tolki na stadyi pryniaćcia, kali vymušanyja emihranty pačynajuć chadzić na pracu, vychodzić u bar i sustrakacca ź inšymi ludźmi. U hety momant jany pačynajuć razumieć, što ŭ ich jość choć niejkaja budučynia, ale ž jana ŭsio roŭna davoli ćmianaja, bo ciažka pabudavać niešta svajo na čužoj asnovie.
Alena Zamułka. Fota: facebook.com
Voś čamu, tłumačyć psichołah, biełaruskija emihranty tak časta kažuć pra toje, što jany viernucca dachaty i viernuć sabie svajo žyćcio. Hetyja razmovy zaziamlajuć i dajuć adčuć hlebu pad nahami: maŭlaŭ, my nie prosta boŭtajemsia niedzie ŭ pavietry, u nas jość niejki šans. Ale jość i tyja biełarusy, chto, naadvarot, pačynaje na novaj hlebie dobra raźvivacca i budavać svoj biznes, u ich atrymoŭvajecca płanavać svaju budučyniu, u astatnich ža — i ich bolšaść — z adčuvańniem budučyni vialikija prablemy.
Praz što prachodzić čałaviek, jaki haruje?
Pieršaja stadyja pieražyvańnia hora — heta šok i admaŭleńnie. Jana moža doŭžycca jak chvilinu, tak i tydzień, usio zaležyć ad taho, nakolki ŭ čałavieka mocnaja niervovaja sistema i ci byŭ jon hatovy da takich pieražyvańniaŭ.
«Śviadomaść nibyta zakryvaje svaje dźviery, i čałaviek drenna asensoŭvaje, što ź im adbyvajecca. Možna vykonvać bytavyja funkcyi, z kimści hutaryć i vyhladać narmalna, zdavacca ŭciahnutym u situacyju, ale vielmi cichim. Nasamreč u hety momant čałaviek nie moža ni pražyć, ni vyrazić svoj smutak, i heta — toje, jak mozh abaraniaje nas ad taho, kab uspryniać adnačasova ŭsiu surjoznaść situacyi, tamu my pieražyvajem jaje pastupova», — tłumačyć Alena.
Na nastupnaj stadyi čałaviek prajaŭlaje šmat emocyj, jany mohuć być roznymi: płač, adčaj, kryk. Byvaje, što ludzi hnievajucca na siabie, na stračanaha čałavieka, na ludziej navokał, jakija prosta praciahvajuć žyć, pakul sam čałaviek pieražyvaje hora. Abhruntavanych pretenzij tam nie budzie, ale sam pierachod u takuju stadyju — heta dobra, bo dla arhanizma škodna znachodzicca ŭ stupary. Kali čałaviek vielmi stomicca prajaŭlać emocyi, jon moža, na žal, viarnucca ŭ stadyju stuparu, ale nienadoŭha.
Dalejšy etap — stadyja depresii. U normie, abiacaje psichołah, čałaviek pavinien sam ź jaje vyjści praź niejki čas, ale kali heta nie adbyvajecca, jon atrymlivaje adpaviedny dyjahnaz — depresija, bo stadyja depresii ad hetaj ža chvaroby adroźnivajecca tolki tym, ci moža čałaviek sam ź jaje vyjści.
Fota: pixabay.com
Na hetym etapie ŭžo možna šmat čaho rabić dla siabie, bo čałaviek razumieje, što ź im adbyvajecca. Jon pierastaje aktyŭna prajaŭlać emocyi i adčuvaje, što ŭ jaho stabilna panižany nastroj, vielmi mała sił, jamu bolš nie prynosiać radaści rečy, što padabalisia raniej. Budučynia zdajecca niehatyŭnaj, nie chočacca ničoha płanavać, možna navat pieražyvać stratu svajho Ja — maŭlaŭ, uvohule nie razumieju, chto ja biez taho, što straciŭ.
Apošniaja stadyja — pryniaćcie, heta pačatak narmalnaha žyćcia. Padčas jaje čałaviek prymaje, što jon niešta straciŭ, ale zaŭvažaje, što ŭ jaho žyćci jość inšyja važnyja rečy. Jon pačynaje z kimści kamunikavać, narmalna pracavać i bavić čas tak, jak raniej.
«Praz hetyja stadyi prachodziać usie tyja ludzi, jakija pieražyvajuć haravańnie praź niejkuju stratu. Ale byvaje, što ŭ čałavieka vielmi mocny šok ci jon niepadrychtavany da straty, i tady jon moža zaviaznuć na adnoj sa stadyj. Da straty nasamreč možna padrychtavacca: naprykład, možna zahadzia viedać pra toje, što daviadziecca stracić blizkaha abo źjechać z krainy», — kaža Alena.
Ci moža być tak, što my i tak źniasilenyja praz emacyjnyja pieražyvańni, a tut my vymušanyja pieražyvać jašče adnu stratu. Tady hora budzie bolš ciažkim, arhanizmu nie chopić resursaŭ, i naš mozh nie adpracuje ŭsie stadyi haravańnia tak, jak treba. U hetym vypadku ludzi mohuć z šoku pierajści ŭ psichałahičnuju traŭmu i znachodzicca ŭ joj davoli doŭha.
Uvohule, haravańnie — heta zaŭsiody pra stratu, kali my viedajem, što kankretna my stracili i kali heta zdaryłasia.
Čamu roznyja ludzi reahujuć na hora pa-roznamu?
U pieršuju čarhu heta źviazana z tym, ź jakoj niervovaj sistemaj čałaviek naradziŭsia, mocnaja jana ŭ jaho ci nie: chtości naradžajecca bolš aktyŭnym i ahresiŭnym, chtości — bolš cichim i spakojnym. Užo ad hetaj charaktarystyci zaležyć, chto prachodzić praź ciažkaści lahčej, a chto moža na ich złamacca, ale niervovuju sistemu možna natreniravać.
Fota: pixabay.com
Jašče, raskazvaje psichołah, šmat zaležyć ad taho, jakim čałaviek pryjšoŭ da situacyi, što jaho traŭmavała. Adna sprava — kali jon adčuvaŭ siabie da jaje dobra, mieŭ mahčymaść adpačyvać naležnym čynam i vioŭ stabilnaje žyćcio, i inšaja — kali čałaviek i tak žyŭ u doŭhim stresie, drenna spaŭ, charčavaŭsia i hladzieŭ naviny. Ad taho, u jakim stanie niervovaja sistema čałavieka, budzie zaležać toje, nakolki lohka jon pražyvie svajo hora.
Tolki 40% ludziej patrebnaja prafiesijnaja dapamoha, kab pieražyć traŭmu, astatnija viartajucca da žyćcia sami i zdolnyja spraŭlacca z nastupstvami traŭmy. Što da vypadkaŭ, kali čałaviek nie moža spravicca sam, to zvyčajna ŭ takich ludziej pierš za ŭsio parušajecca son. Tamu važna sačyć, nakolki lohka čałaviek moža zasnuć, nie prymianiajučy ničoha dla zasynańnia, u tym liku ałkaholu, i nakolki čałaviek vysypajecca.
Taksama źviartajem uvahu na toje, nakolki dobra čałaviek charčujecca, bo niekatoryja ludzi pačynajuć u ciažkaj situacyi pierajadać, charčavacca nierehularna ci ŭvohule pierastajuć jeści. Narešcie, treba ŭličvać, ci spakojna čałaviek kamunicyruje z navakolnym śvietam, ci nie adčuvaje jon razdražnieńnie abo napružvańnie ŭ adnosinach ź inšymi. Kali takija simptomy jość, jany taksama śviedčać, što varta źviarnucca da śpiecyjalista.
Jašče važna, ci patrebnyja vam niejkija śpiecyjalnyja srodki, kab rassłabicca, i ci prysutničajuć fłešbeki — situacyi, kali na čałavieka navalvajucca niepryjemnyja ŭspaminy i jon nibyta znoŭ traplaje ŭ traŭmatyčnuju situacyju. Što da srodkaŭ, to Alena pryvodzić prykład, kali čałaviek nie moža zasnuć, pakul nie vypje, naprykład, 50 hramaŭ kańjaku. Viadoma, što heta pracuje, ale takija srodki razburajuć arhanizm.
Jak dapamahčy tamu, chto haruje?
Tut psichołah prapanuje zhadać stadyi haravańnia. Pieršaja ź ich — šok i admaŭleńnie. U stanie hetaha šoku čałaviek nie moža siabie dapamahčy, bo jon nie viedaje, što ź im adbyvajecca, nibyta zamiraje. Kali takoje adbyvajecca, blizkija musiać nie pakidać čałavieka ŭ hory adnaho, zaŭsiody niechta pavinien być la jaho. Nie abaviazkova niešta kazać, možna prosta prysutničać ci zapłakać la čałavieka, tym bolš što heta dapamoža pieravieści jaho ŭ nastupnuju stadyju pieražyvańnia hora. Pa vodhukach ludziej, u hetaj stadyi jany pačynajuć adčuvać siabie vielmi adzinokimi, i heta baluča.
Fota: pixabay.com
Dalej nadychodzić čas burnych emocyj. Emacyjnaja stadyja doŭžycca niadoŭha, bo ŭ čałavieka niama sił, kab tak prajaŭlać emocyi praciahły čas. Na hetym etapie, jak i na minułym, blizkija musiać dapamahać tamu, chto haruje, prajaŭlać emocyi: naprykład, skažycie «Ja blizka, ja ciabie razumieju, davaj papłačam razam». Tolki nie treba paraŭnoŭvać toje, jak čałaviek pieražyvaje hora, z vopytam inšych, bo na hetym etapie čałaviek usio jašče adčuvaje siabie vielmi adzinokim, navat kali hetuju ž biadu pieražyvajuć i inšyja ludzi. Jakim by ciažkim ni byŭ bol, ź ciaham času jon budzie pacichu sychodzić, u hory čas lečyć. Možna karystacca lubymi sposabami vykazvańnia emocyj, u tym liku źviarnucca da tvorčaści.
Potym idzie stadyja depresiŭnych pieražyvańniaŭ i, narešcie, vynikovaja stadyja — pryniaćcie.
Padčas stadyi depresii varta pačynać jak maha bolš ruchacca. Padyduć navat samyja prostyja dziejańni — chacia b ustać z łožka i zrabić sabie kubak kavy, ale varta imknucca da špacyraŭ na śviežym pavietry praciahłaściu 40 chvilin. Pryčym, padkreślivaje psichołah, treba padčas špacyru staracca zaŭvažać, što adbyvajecca navokał, jakoha koleru pradmiety vakoł vas, drevy i damy. Možna, akramia špacyraŭ, karystacca i dychalnymi technikami, i taksama treba sačyć za bazavymi patrebami — charčavańniem, snom i ŭvohule tym, što čałaviek dla siabie robić. Alena raić skłaści raskład dnia i prytrymlivacca jaho: «Heta vyciahvaje čałavieka i dapamahaje jamu chutčej pieražyć stadyju depresii».
Samomu čałavieku, što haruje, lepš za ŭsio nie zakryvacca ad inšych, navat kali vielmi hetaha chočacca, i nie dazvalać sabie prosta lažać na kanapie, nie rabić ź siabie pustelnika. Psichołah źviartaje ŭvahu, što nie treba karystacca srodkami, jakija, nibyta, zdymajuć napružańnie. Razmova, pierš za ŭsio, pra ałkahol, bo heta depresant: na karotki momant jon dapamahaje adpuścić situacyju, ale potym čałaviek apyniecca ŭ jašče horšym stanie, kali nie ŭ stanie zapoju.
Alena padkreślivaje: u nienarmalnych situacyjach reakcyja kožnaha čałavieka, navat kali jana zdajecca dzikaj, nasamreč źjaŭlajecca narmalnaj. Heta balić tak, jak i fizičnaja traŭma, bo ŭsie našy emocyi my pražyvajem ciełam hetak ža, jak pražyvajem i fizičnuju ranu, prosta nie razumiejem, čamu ž nam balić.
Tamu varta razumieć, što kali z taboj heta adbyvajecca, ty nie ŭ vakuumie i nie adzinoki. Takich, jak ty, vielmi šmat, i paprasić pra dapamohu nie soramna: treba hrukacca i kryčać, i niechta adhukniecca.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»«Naša pakaleńnie ŭ lubym vypadku zastaniecca traŭmavanym». Psichołah pra žyćcio padčas represij i vajny
Skandynavy — samyja ščaślivyja narody śvietu. Voś niekalki sakretaŭ, jak im heta ŭdajecca
Jak i navošta treba adpačyvać? Tłumačyć psichołah
