Były vajskoviec pałka Kalinoŭskaha Siarhiej Bohdan (pazyŭny Čarli). Fota: Alisa Hančar / Biełsat
«Nu jak heta, ničoha. Hladzicie, aŭto z ukrainskimi numarami. Mikałajeŭski rehijon. U Mikałajevie my paŭtara miesiaca prabyli. Pryjechali — vady nie było. Treba było chadzić nabirać u liman, ciahnuć u raspałahu, kab banalna schadzić u prybiralniu ci pamycca. Biareš plašku piacilitrovuju — i pajšoŭ…» — raspaviadaje Čarli.
Trochlitrovy słoik sała
Na sustreču z žurnalistami pryjšoŭ u vajskovaj uniformie. Karžakavaty, rudabarody, pad palami panamy — uvažlivyja zialonyja vočy (śćviardžaje, što ŭ niekatorych vypadkach robiacca błakitnymi), na nahach biercy. Kali pačynaje havaryć pra połk i vajnu, hołas nabiraje mocy i ŭžo nie słabnie. Na Čarli źviartajuć uvahu žančyny i palicyjanty.
«Ujavi sabie: nam prysłali 18 pakietaŭ pancaku. Strašenny kapiec! I try miachi chleba sčarśćviełaha, choć ćviki zabivaj, ź ćvillu. Nas zeesušniki byccam by musili pamianiać, ale kali pryjšli, to akazałasia, što ŭ jakaści padmacavańnia. I niašmat ich było. Ale jany nam trochlitrovy słoik sała padahnali.
Prosta ŭlot! Ja tak nie radavaŭsia navat na Novy hod, kali mnie baćki pad jalinku padarunki kłali», — raskazvaje były vajar pałka Kalinoŭskaha pra 20-dzionnaje stajańnie na pieradavoj kala Kalinindorfa (Chiersonščyna), kudy praz abstreły nie mahli padvieźci pajok.
Kantuzija
Mienavita tam, kala Kalinindorfa, Čarli pieršy raz kantuziła. Raskazvaje pra heta ŭ detalach. Była piatnica, 13 maja (ciapier maje tatu, pryśviečanaje hetaj dacie). Pieršy snarad razarvaŭsia źleva za mietraŭ dziesiać ad Čarli. Potym — druhi…
«Čuju śvist. Kinuŭ torbu pierad saboj, upaŭ i kaski nie rasšpiliŭ, a jaje treba rasšpilvać, kab tabie šyju nie vyviernuła vybuchovaju chvalaju. Torba ŭziała ŭdar na siabie. Moj vialiki beh sapiorny ŭratavaŭ mianie. Ja adrazu kryčać, z nosu kroŭ paliłasia. U hałavie śvist i zvon. Razumieju, što treba biehčy, jašče mozh pracuje, schapiŭ torbu, biahu, ale znoŭ śvist, ja padaju, i za mnoj jašče adzin razryvajecca, za mietraŭ 5—10. Až nohi ad ziamli chvalaj pryŭźniało», — raspaviadaje Čarli.
Kaža, ich pazicyju vydaŭ rasijski bieśpiłotnik «Arłan». Rasijanie vypuścili tady pa ich až 49 snaradaŭ. Ale da hetaha ŭ toj ža dzień kalinoŭcy paśpieli źniščyć dva rasijskija minamiotnyja raźliki, padbić BMP i raźbić štab.
Były vajskoviec pałka Kalinoŭskaha Siarhiej Bohdan (pazyŭny Čarli). Fota: Alisa Hančar / Biełsat
Čarli pryznajecca, što ź niejkaha momantu ničoha nie pomnić. Užo paśla pabracimy raspaviali, što «siadzieŭ prybity, nul reakcyi». A potym ustaŭ i pajšoŭ. Praciahvaŭ vykonvać zahad Bresta (Ivan Marčuk, kamandzir bataljona «Vołat»), vynosiŭ bojekamplekty. Padobna, užo nieśviadoma.
«Kali ŭžo ŭsio vynieśli i ŭsich evakujavali, pryjšoŭ Brest i kaža, maŭlaŭ, jedź u balničku. A ja, taki: «Nnn…» I nie mahu słova vymavić. Ja zusim nie kiemiŭ», — zhadvaje bajec Čarli.
Tyja, chto viedaŭ, jak vajavać…
U balnicy Čarli prabyŭ čatyry dni. Paśla hetaha Brest zabraŭ bajca na bazu ŭ Mikałajeŭ. Heta byli čornyja dni dla bataljona. Praz sutki paśla kantuzii Čarli z-pad Łazavoha pryvieźli Paŭła Vołata — «dvuchsoty». Čarli raskazvaje, «jaho šeść razoŭ dastavali z taho śvietu, na siomy raz nie dastali». A praz paŭtara miesiaca nie stała i kamandzira Bresta, razam ź im zahinuŭ Siabro (Vasil Parfiankoŭ)…
«Siabro kruty byŭ. Najlepšy. Čałaviek, jaki viedaŭ, jak vajavać. Brest viedaŭ, jak vajavać. Vołat naohuł najrazumniejšym čałaviekam byŭ — miehamozh. Nu i ja ŭžo viedaju, jak vajavać. Bo byŭ pobač ź imi, ludźmi, jakija realna vajavali. Jany, moža, i ciapier niedzie ŭ svajoj tam realnaści vajujuć…» — kaža Čarli.
Zdymaje narešcie panamu, kurtku (siadzim u kaviarni) — i nibyta inšy čałaviek. Pakazvaje na čorna-čyrvonuju našyŭku «Pravaha siektara» na levym rukavie kiciela, jakuju jamu padaryŭ Siabro. Kaža, što tam, na vajnie, niama ni pravych, ni levych, a jość tolki dźvie rečy: žyćcio i śmierć. A ŭsialakaja «palityka idzie ŭ dupu paśla pieršaha strełu».
Były vajskoviec pałka Kalinoŭskaha Siarhiej Bohdan (pazyŭny Čarli). Fota: Alisa Hančar / Biełsat
Na pravym plačy — našyŭka z amierykanskim ściaham. Tłumačyć, što paśla šturmu Łazavoha pamianiaŭsia ściažkami ź siabram-amierykancam, addaŭšy tamu bieł-čyrvona-biełuju.
«Jon zahinuŭ dva tydni tamu», — pramaŭlaje spakojna i zdymaje barsietku, kab sfatahrafavacca. Kaža, što barsietka Atama (Vasila Hrudovika), jakoha taksama ŭžo niama.
«Ja praciahvaju žyć vajnoju»
18 lipienia Čarli razarvaŭ kantrakt z ZSU i zvolniŭsia z pałka. Na pytańnie, čamu tak zrabiŭ, adkazvaje, što nie moh tam zastavacca.
«Była strašnaja depresija. Paśla śmierci Vani Bresta, Atama, Siabro, Papika, paśla toj apieracyi dla mianie nastaŭ niejki pierałomny momant. Ja nie moh być tam. Nie moh zastavacca, bo nie było majho kamandzira, nie było maich siabroŭ. Prosta nie moh… Mnie było ciažka kamunikavać, znachodzić ahulnuju movu. Ja spačatku źjechaŭ u adno miesca, kab bolš-mienš paźbirać mazhi. A potym zrazumieŭ, što nie baču bolš sensu…» — raskazvaje były vajar pałka Kalinoŭskaha.
Były vajskoviec pałka Kalinoŭskaha Siarhiej Bohdan (pazyŭny Čarli). Fota: Alisa Hančar / Biełsat
«Ale chaču viarnucca ŭ sam praces. Na vajnu. Taki instynkt… Ja praciahvaju žyć vajnoj», — kaža.
26 śniežnia («Tak, adrazu paśla Chrysta») Siarhieju spoŭnicca 28 hadoŭ. Jon sumuje pa Hrodnie («Jaho nijakaja Varšava nie zamienić»), pa svajoj vintoŭcy «SCAR 5,56», ź jakoj hetak «lubiŭ palivać» («Biez aŭtamata pačynaju adčuvać siabie… nie čałaviekam, ci jak heta»), i pa svaich siabrach, jakija «vajujuć ciapier u inšaj realnaści». Na hety smutak nakładajucca nastupstvy dźviuch kantuzij:
«Razumieješ, nakolki heta surjozna — PTSR [posttraŭmatyčny stresavy razład]? Ty na adzin adsotak nie vykupaješ, što heta takoje. U hałavie takoje tvorycca! Heta jak uklučyć samuju nielubimuju pieśniu i nonstopam jaje krucić tam. Ty zasynaješ i ŭ śnie chodziš u boj. Ja siońnia Łazavoje nanava šturmavaŭ. Mnie ničoha nie cikava».
Havoryć, što psujecca zrok, kiepska čuje na levaje vucha, śpina razvalenaja.
«I šum u vušach. Mała čym mahu pachvalicca, karaciej. Bo nakryvaje tak, što nie daj ty boža», — pryznajecca biełarus.
Ale samaje strašnaje, kaža, što, viarnuŭšysia, apyniecca z usim hetym sam-nasam:
«Ničoha nie maju, aproč siabie. To-bok šery śviet, i ja ŭ im. Voś ja z taboju siadžu i kažu, a ŭsio roŭna ty mianie nie razumieješ. I nichto nie razumieje. Chiba kaho takoha ž kantužanaha sustrenu, dyk tady nam i słovy nie spatrebiacca…»
«Kožny z nas musić atrymać reabilitacyju»
Praź niejki čas u Varšavie Siarhieju pieradali kantakt śpiecyjalistaŭ pa reabilitacyi. Ale, kaža jon, heta asobny vypadak. A takich, jak jon, šmat. U zakrytaj supołcy, dzie kamunikujuć pamiž saboju biełarusy, jakija viarnulisia z vajny va Ukrainie, užo 55 čałaviek. Va ŭsich padobnyja prablemy i toj samy sindrom.
«Ja jašče raz paŭtaru: kožny chłopiec, jaki viarnuŭsia z vajny, abaviazany atrymać reabilitacyju, jaho pavinny pryznać vieteranam. Jon musić mieć usie ilhoty i vypłaty, piensiju — prosta tut i ciapier.
Chtości viartajecca biez ruki ci nahi, chtości varjacieje, jość takija, heta maje pabracimy, ja ź imi razam vajavaŭ. Heta kali žonka zvonić i prosić pryjechać, bo nie viedaje, što ź im rabić. Heta realna surjozna», — havoryć Siarhiej Bohdan.
Były vajskoviec pałka Kalinoŭskaha Siarhiej Bohdan (pazyŭny Čarli). Fota: Alisa Hančar / Biełsat
Kaža taksama pra žadańnie stvaryć vieteranskuju arhanizacyju, jakaja b dapamahała byłym vajaram. Miarkuje, što, kali ničoha nie rabić, moža paŭtarycca historyja z 1990-ch, kali vieterany-afhancy, adčuŭšy siabie niepatrebnymi, znachodzili ruli dy išli ŭ bandyty. Praciahvali vajavać.
«Ty bačyŭ naohuł śmierć? Jak nastaje? Nie? Voś apošni hety vodblisk u vačach… Heta strašna. Nie toje słova… Ale ciabie tak bje adrenalin, što tabie ŭsio adno. Usia reč u adrenalinie. Stanovišsia zaležny ad jaho. I ŭžo ničoha nie prynosić radaści ŭ žyćci. Seks? Nie, nie toje. Całuješ dziaŭčynu, a sam… Mahu ceły dzień pralažać u łožku. Ja chaču tudy. Ja tam», — pryznajecca Čarli.
Čarli — kinołah, sam Sabaka pavodle hodu naradžeńnia (1994). Pieršuju aŭčarku padaryŭ jamu tata. Cezar. Zastaŭsia na radzimie, u Hrodnie. A va Ukrainie pracavaŭ z Volfam, jaki ciapier ź inšym kinołaham zajmajecca raźminiravańniem na paŭnočnaj miažy («Šukaje jak treba, choć małady jašče, paśpieŭ ź im trochu papracavać»). Tužyć pa svaich hadavancach. Kaža, sabaka musić być sabakam, padparadkoŭvacca čałavieku, bo stadnaja žyviolina:
«Jak, u pryncypie, i čałaviek». Vajna vyzvalaje žyviolnyja instynkty ŭ čałavieku.
«Jość ludzi, jakija nie mohuć tam pierastupić praź siabie. Ja — lohka. Ja dumaju, što byŭ, napeŭna, i narodžany dziela vajny. Prosta viedaju, što ja tam patrebny. Nie viedaju, čamu mianie tudy ciahnie…» — havoryć Čarli.
«Boj nie skončany»
Raskazvaje, raniej byŭ «spakojnieńkim chłopcam, jaki zajmaŭsia svajoj spravaju — łupiŭ nacystaŭ u horadzie Hrodna». Potym pierastaŭ, bo «jany źnikli». Zajmaŭsia sabakami, muzykaju, navat ekaaktyvizmam: «Nie pavieryš, prybiraŭ lasy!» Da dziaržavy zaŭždy staviŭsia, miakka kažučy, z padazreńniem. Jak moh, zmahaŭsia z režymam. Nazyvaje siabie «antysistemnikam».
A tema vajny ŭspłyvała (i ŭpłyvała na Siarhieja) jašče ŭ dziacinstvie, bo baćka byŭ vieteranam vajennych dziejańniaŭ u Afhanistanie. Čarli kaža, što ciapier razumieje, jak ciažka było tatu. Raniej hetaha nie razumieŭ. A ciapier adčuŭ na svajoj skury. Uspaminy pra baćku, jaki pajšoŭ z hetaha śvietu ŭ 2017-m, dapamahajuć Siarhieju zmahacca («Tata, kali bačyš mianie ci čuješ, dziakuj tabie!»).
«Ja nie moh ujavić sabie, što ŭ čałavieka moža być takoje praz vajnu, praz pabačanaje. Ale heta tak. I ja na 100 % razumieju svajho baćku i starajusia — prašu adznačyć hetaje słova! — zmahacca z hetymi demanami. Ale pakul prajhraju ŭsuchuju. Inšaja reč, što boj nie skončany. Vajna tryvaje», — dzielicca Siarhiej.
Pryznajecca, što ŭ hetaj nutranoj vajnie, jakuju ciapier viadzie, samaje strašnaje — pytańni, jakija mučać bieśpierastanku. Čamu? Čamu nie pamior? Čamu nie byŭ razam z tymi, chto zahinuŭ? Čamu… Šmat pytańniaŭ. Adrasuje ich nie Bohu. Vyklučna sabie. U Boha Siarhiej Bohdan nie vieryć. Chiba ŭ los:
«Jak jano maje być, tak i budzie. U kožnaha svaja rola, jakuju musić u hetym žyćci adyhrać. Pytańnie tolki ŭ tym, ci dobra ty jaje adyhraješ. Ale što nas nie zabivaje, toje robić macniejšymi».
«Vajna zrabiła ciabie macniejšym?» — pytańnie. «Spačatku rastaptała mianie i źniščyła, a potym zrabiła mianie macniejšym, tak», — adkazvaje.
Čarli zdymaje majku i pakazvaje tatu, jakija nabiŭ va Ukrainie. Tuju samuju pra «piatnicu 13-ha» dy inšyja. Pad adnoj ź ich podpis: «Za łysinu Bresta stralaju z-pad kusta. Jan Barmalej valić husiej». Razvažaje pra palityku, pra toje, što mirnych pieramoŭ z terarystami nie maje być, a vajna skončycca tolki tady, kali «ruchnie Maskva». Pryznajecca, što vieryć tolki ŭ adnaho palityka — Lesiu Rudnik, «jakaja moža stać prezidentam».
«Ty naohuł zadavoleny, što acaleŭ?» — pytańnie da Čarli. «Nie… Ja nie pomniu siabie da vajny. U maim žyćci jość tolki vajna. Nie viedaju, jak patłumačyć…» — adkazvaje.
Zamiest paślasłoŭja
Siarhiej Čarli Bohdan raspaviadaŭ, što paśla Nočy paetaŭ u Muziei volnaj Biełarusi ŭ Varšavie 30 kastryčnika padyšoŭ da pradstaŭnika Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Biełarusi Paŭła Łatuški i zapytaŭ, ci mahčyma arhanizavać u Polščy chacia b miedycynskuju dapamohu dla byłych vajaroŭ pałka imia Kalinoŭskaha. Pavieł Łatuška paabiacaŭ uźniać heta pytańnie «padčas dypłamatyčnaj sustrečy».
Žurnalisty źviazalisia z palitykam.
«Ja abiacaŭ, što abmiarkuju heta padčas sustrečy ŭ MZS Polščy. Što i zrabiŭ. To-bok źviarnuŭsia z adpaviednym chadajnictvam praz MZS da polskich uładaŭ. Jany buduć razhladać heta pytańnie. Napeŭna, budu viartacca da hetaha i zapytaju pra ich pazicyju», — adkazaŭ Pavieł Łatuška.
