— Čamu mienavita ŭ Zasłaŭi źjaviŭsia taki muziej? Nakolki nam viadoma, u im znachodzicca ŭsiaho adna praca z hetaj miascovaści.
— Tak atrymałasia, što pieršym pradmietam, jaki patrapiŭ u muziej-zapaviednik, byŭ mienavita «malavany dyvan» pracy Jazepa Drazdoviča.
Muziej stvaraŭsia naprykancy 80-ch hadoŭ minułaha stahodździa, i pobač niešta istotnaje dla papaŭnieńnia kalekcyi było ciažka znajści. Tamu pieršyja ekśpiedycyi ładzilisia na Viciebščynu i Brestčynu. Padčas takoj pajezdki pa Viciebskaj vobłaści my i znajšli tvory Drazdoviča.
«Krajavid z balustradaj». Jazep Drazdovič, 1950-1954 hady
U 1998-m kalekcyju papoŭniła praca Jazepa Drazdoviča «Palaŭničy z sabakam». Temu było vyrašana raźvivać heta dalej. U 90-ja hady ja i Jury Małaš jeździli ŭ asnoŭnym pa Hłybockim rajonie, krychu paźniej daviedalisia jašče adno imia mastaka z Hłyboččyny, Hienadzia Kuzaŭkova. U Hłybockim i Šarkaŭščynskim rajonach znajšlisia nievialikija «dyvanki» i makatki, aŭtary jakich zastavalisia nieviadomymi. Kalekcyja farmiravałasia, rasła, u 2004-m u joj źjaviłasia jašče adna praca Jazepa Drazdoviča, makatka «Lisica».
«Palaŭničy z sabakam». Jazep Drazdovič, 1950-1954 hady
Paźniej siarod znachodak pieravažna byli dyvany arcielnaj vytvorčaści (kaniec 1950-ch i dalej). Aŭtarskich tvoraŭ siońnia ŭ svabodnym dostupie amal užo nie zastałosia…
— A jakija rehijony akazalisia samymi «ŭradžajnymi» na znachodki?
— Zachad Viciebskaj vobłaści. Hłybocki, Šarkaŭščynski, Miorski rajony. Z Pastaŭskaha taksama pryvieźli ź dziasiatak dyvankoŭ. A jašče vyłučajecca Słuččyna z kalekcyjaj prac Aleny Kiš. Z bolš jak 300 tvoraŭ, stvoranych joju ŭ 1930-1940 hady, siońnia viadoma 13, 11 ź ich — u fondach našaha muzieja-zapaviednika.
«Raj». Alena Kiš, 1930-1940 hady
Padčas ekśpiedycyi pa Słuččynie nam raspaviadali pra mastačku, jakaja malavała dyvany, i my dumali, što havorka idzie pra Alenu, ale joj akazałasia Jadviha Vajciešyk. Tak my daviedalisia jašče adno novaje imia. Paznajomilisia z synam Jadvihi, jaki padaravaŭ nam niekalki prac maci, za što my jamu vielmi ŭdziačnyja!
Jašče adzin cikavy aŭtar, jakoha my «adkryli», — heta Chviedar Suchaviła, vučań Drazdoviča. U nas u kalekcyi try jahonyja pracy.
«Piejzaž ź lebiedziami». Fiodar Suchaviła, 1953 hod
Nie tak daŭno byŭ znojdzieny kilimok i na Minščynie. Vypadkova, prahladajučy na «Kufary» abjavy ab prodažy nieruchomaści, ubačyli fota interjera viaskovaj chaty ŭ Vilejskim rajonie z «malavankaj» na adnoj sa ścien. Patelefanavali — chatka ŭžo pradadziena. Ale kilimok u nas atrymałasia nabyć, jon akazaŭsia redkim, padobnych bolš nie sustrakałasia: na im vyjava anioła, a ŭpryhožany jon askiepkami bitych cacak dla ŭpryhožvańnia jalinki.
— Atrymlivajecca praktyčna praca detektyvaŭ… Što vy adčuvajecie padčas pošukaŭ?
— Nam zajmalna šukać. Apošniaja ekśpiedycyja na Hłyboččynu była ŭ 2018 hodzie, znachodkami stali adzin arcielny kilimok, adzin — fabryčnaj vytvorčaści. Try dni jeździli biezvynikova, ad vioski da vioski, dzie miascovyja žychary raskazvali pra dvuch bratoŭ, jakija malavali kilimki.
I ŭ rešcie rešt, na miažy Šarkaŭščynskaha rajona, zazirnuli ŭ chatu naŭskrajku. Dzied zavioŭ nas u kamoru, dzie, pobač z kaŭbasami, visieła malavanka tych samych bratoŭ. My daviedalisia, što heta Vasil i Uładzimir Kryvionki.
— A chto-niebudź ź miascovych žycharoŭ vam dapamahaje, padklučajecca da «rasśledavańniaŭ»?
— Ludzi siońnia sami prapanujuć, dasyłajuć malavanyja pracy, niadaŭna adna žančyna pryviezła kilimok ad babuli z Aršanščyny.
Kali rabili vystavu ŭ Muziei historyi teatralnaj i muzyčnaj kultury, pa telebačańni prajšoŭ nievialiki siužet, u jakim my raskazvali pra «malavanki» i pra toje, što ich siońnia vielmi ciažka adšukać — u adkaz ź Lidskaha rajona nam dasłali dva kilimki.
Jašče adnu vystavu z nazvaj «Zasłaŭje — skarbonka biełaruskaj malavanki» my zładzili ŭ 2016 hodzie ŭ Mahilovie padčas pracy forumu muziejaŭ Biełarusi. Tady dyrektar Drahičynskaha muzieja Siarhiej Uładzimiravič Hranik zaprasiŭ nas da siabie.
Z hetaha momantu ŭ Drahičynski rajon było naładžana niekalki ekśpiedycyj. Tut my paznajomilisia z pracami Nikanora Zosika. Z dapamohaj Siarhieja Uładzimiraviča znajšli piać kilimkoŭ. Akramia taho, u siaredniaj škole vioski Zakoziel taksama znajšlisia try jahonyja pracy.
«U lesie». Nikanor Zosik, 1955-1965 hady
Los Nikanora trahičny i pakazalny ŭ kantekście historyi našaj krainy: zastupiŭsia za adnaviaskoŭku, u jakoj «rekvizavali» karovu padčas kalektyvizacyi, i atrymaŭ turemny termin.
Adna z prac u našaj kalekcyi namalavanaja na praścinie, zvyčajna taki materyjał majstrami nie vykarystoŭvaŭsia. Stała cikava, i voś što my daviedalisia. Da 1953 hoda jaje aŭtar, Ipalit Vorsa, byŭ u HUŁAHu, dzie dla kiraŭnictva łahiera malavaŭ karciny i dyvany. Časta materyjałam tut słužyła paścielnaja bializna. Pa iniercyi, kali jon viarnuŭsia ŭ Pastaŭski rajon, praciahnuŭ malavać na praścinach.
«Dziaŭčyna i muzyka». Ipalit Vorsa
— Atrymlivajecca, u Historyka-kulturnym muziei-zapaviedniku «Zasłaŭje» siońnia — samaja vialikaja kalekcyja «malavanak»?
— Usiaho ŭ nas bolš za 260 prac, u tym liku samaja pradstaŭničaja kalekcyja Jazepa Drazdoviča i Aleny Kiš. Skažu adrazu, što sapraŭdnych «naścieńnikaŭ» narodnych mastakoŭ kala 180 adzinak. A ŭ Hłybockim muziei, naprykład, usiaho dyvanoŭ z 15…
— Dyk usio ž taki čamu mienavita vy zanialisia hetaj temaj? U vas što, nie było ŭ hetaj śfiery kankurentaŭ?
— Dla pošuku nieabchodny transpart, im vałodajuć niešmatlikija muziei. Ale heta druhasnaje, a ŭ pieršuju čarhu, viadoma, patrebna žadańnie. U pačatku 90-ch možna było znajści šmat čaho, ale čas, na žal, minuŭ, i babuli, u jakich hetyja kilimki ŭpryhožvali ścieny, syšli. Dzieści ź niepatrebnaści hetyja pradmiety vykinuli, dzieści ich «padabrali» pradprymalnyja šukalniki. Darečy, z Maskoŭskaha muzieja tradycyjnaha mastactva narodaŭ śvietu mnie pryvieźli nabor paštovak z našymi malavankami, jon tak i nazyvajecca «Biełaruskija kilimki». U ich 25 ekspanataŭ na hetuju temu.
— Nakolki siońnia hetyja pracy ŭjaŭlajuć histaryčnuju, kulturnuju, duchoŭnuju i inšuju kaštoŭnaść? Što jany simvalizujuć?
— Heta jaskravyja ŭzory insitnaha (naiŭnaha) mastactva, adnaho z napramkaŭ prymityvizmu. Jany, naprykład, uvajšli ŭ Suśvietnuju encykłapiedyju naiŭnaha mastactva, vydadzienuju ŭ Juhasłavii ŭ 1980-ch. Siarod 800 imionaŭ mastakoŭ z 50 krain, pobač z suśvietna viadomymi mastakami-prymityvistami — francuzam Anry Ruso, hruzinam Nika Pirasmani i inšymi — znachodzicca imia našaj Aleny Kiš.
Jak viadoma, svaje naściennyja dyvany mastačka stvarała pa zamovach padčas pajezdak pa Minskaj vobłaści. Z pačatku 1930-ch hadoŭ jana malavała dyvany na zamovu, i časta ŭznaharodaj za ich byli prytułak i pradukty. Mastačka lubiła fantastyčna-aleharyčnyja temy: «Raj», «List da kachanaha», «Dzieva na vodach», «U rajskim sadzie» i inšyja. U ich uvasobilisia imknieńnie ludziej da lepšaha — rajskaha, haradskoha — žyćcia i nadzieja na jaho.
«Dzieva na vodach». Alena Kiš, 1930-1940 hady
Tvory Aleny Kiš uražvajuć kampazicyjnaj śmiełaściu i bahataj fantazijaj. Niepasrednyja i ščyryja pracy nadavali interjeru žytła jaskravuju dekaratyŭnaść i kazačnaść, daryli niedasiažnuju maru. Dla zamoŭcaŭ jana stvarała roznyja varyjanty. Namalavanyja navat pavodle viadomaha siužeta, usie jaje kilimki adroźnivalisia adzin ad adnaho.
Roskvit mastactva malavanych dyvanoŭ u davajenny i paślavajenny čas tłumačycca tym, što intensiŭnaja pierabudova vioski i palapšeńnie interjera viaskovaha žytła patrabavali jaho dekaratyŭnaha afarmleńnia. Paśla vajny nabivanyja i razmalavanyja dyvany byli amal u kožnaj sialanskaj chacie.
Makatka «Bukiet u košyku z kocikam», Hienadź Kuzaŭkoŭ, 1950-1952 hady
Dyvanki pisali i narodnyja majstry, i arcieli. U 1960-ja hady źjavilisia pracy fabryčnaj vytvorčaści, jakija my pamiatajem ź filma «Apieracyja Y i inšyja pryhody Šuryka». U asnoŭnym materyjałami słužyła toje, što było ŭ najaŭnaści ŭ mastakoŭ ci ŭ zamoŭcaŭ. Heta lon, jaki farbavali ŭ čorny koler, abo cyrata, kardon, papiera. Aŭtar źbiraŭ pa vioscy materyjały, jamu zamaŭlali siužety: miški na palanie, bukiet u vazie, lisica ci aleń, kazačnyja ptuški. A potym jon malavaŭ i razdavaŭ pracy zamoŭcam. Abo, jak toj ža Drazdovič, moh sialicca ŭ vioscy i pisać za «charčy».
Darečy, u pošukach nam vielmi dapamahli apublikavanyja ŭ 90-ja ŭ časopisie «Maładość» «Dziońniki Drazdoviča» z padrabiaznaj spravazdačaj pra hieahrafiju jaho malunkaŭ.
«Janka i Alena». Aŭtar nieviadomy, 1968-1975 hady
A z Zasłaŭja ŭ nas, jak užo było zhadana, usiaho adna praca, z doma zamožnaha kraŭca. U jaho ŭnučki my kuplali pradmiety interjera: šafy, raskrojny stoł, sapraŭdny kavany aršyn i inšyja rarytety — i sioje-toje jana pieradała nam u dar.
— Nazavicie, kali łaska, imiony najbolš viadomych aŭtaraŭ malavanak.
— Heta kłasiki, Jazep Drazdovič i Alona Kiš, paźniejšyja Nikanor Zosik, Jadviha Vajciešyk, Chviedar Suchaviła, Hienadź Kuzaŭkoŭ, Michaił Marośka, Siarhiej Šurpik, Viluś Skipar, a jašče Palulan i Tuča (mahčyma, heta navat nie proźviščy, a mianuški hetych aŭtaraŭ).
«Nakciurn». Jazep Drazdovič, 1937 hod
Pracy sučasnych mastakoŭ, Alaksieja Maračkina i Viktara Markaŭca, spadkajemcaŭ «malavanak», u nas taksama jość.
«Skrypačka». Palulan, 1949 hod
Z 2000 hoda ŭ Zasłaŭi ładzilisia plenery hramadskaha abjadnańnia «Mastak», kudy ŭvachodzili i prafiesijnyja mastaki, i maładyja, našy zasłaŭskija dzieci. U ekspazicyi pakazanyja i hetyja sučasnyja pracy.
— Ci možna bolš padrabiazna raspavieści našym čytačam pra novy muziej?
— Na płoščy 300 kvadratnych mietraŭ raźmieściacca 4 raździeły.
Pieršy — «Dyvany ŭ interjery sialanskaj chaty» — bo źjavilisia jany nie na roŭnym miescy, a stali praciaham tradycyi vyšytych i tkanych vyrabaŭ, a taksama tradycyjnaj inkrustacyi i rośpisu kufraŭ, jakija mieli šyroki raspaŭsiud u kancy XIX — pačatku XX stahodździaŭ. Taki razmalavany «kufar» dla «pasahu», znojdzieny ŭ susiedniaj z nami vioscy Zakabłuki Minskaha rajona, možna budzie pabačyć u ekspazicyi pieršaha raździeła.
Druhi raździeł ekspazicyi muzieja — na temu tvorčaści Aleny Kiš, dzie taksama buduć raźmieščanyja pracy Uładzimira Łamiejki ŭ honar mastački: skulptura, habieleny, posud, raśpisany z vykarystańniem elemientaŭ pracaŭ Aleny.
Dyvan «Teatralny». Jazep Drazdovič, 1952 hod
Treciaja zała nazyvajecca «Ściažynki Jazepa Drazdoviča» i pryśviečana majstru i jahonym vučniam. Čas ad času, kali pad rukoj nie było materyjałaŭ, na jakich možna było malavać, mastak razmaloŭvaŭ draŭlanuju meblu. Adna z takich šafaŭ, ź jaskravymi papuhajami, budzie ŭ ekspazicyi.
Makatka «Muzyka i tancorka». Aŭtar nieviadomy, 1942 hod
Čaćviorty raździeł — «Narodnyja dyvanki», dzie jość i aŭtarskija, i ananimnyja pracy. Praduhledžvajecca, što ekspazicyja budzie źmiennaj, bo naša kalekcyja vialikaja, i čas ad času z fondaŭ muzieja buduć vystaŭlacca novyja pracy.
Čytajcie taksama:
Niepryznanaja mastačka Alena Kiš, rajskija dyvany jakoj praź dziasiatki hod paśla jaje śmierci ratavali z-pad karoŭ u chlavach
budzie čarhovaja nahoda nanoŭ naviedać Zasłaŭje.
bo byvali nie raz, i, zdavałasia, bačyli ŭsio, an nie )