Kramatorsk, śniežań 2022 hoda. Fota: AP Photo / Libkos
«Ciahnik u Kramatorsk adpraŭlaŭsia vielmi rana. Paśla Łazavoj nas zastałosia troje. Adna žančyna pačała hučna pa telefonie damaŭlacca nakont manikiuru. Jana paprostu kryčała, kali ŭhavorvała majstra zapisać jaje na zručny čas. Tak my daviedalisia, pryčym, trojčy, što zaŭtra ŭ jaje dzień narodzinaŭ i jana choča adznačyć jaho ŭ restaracyi. Trojčy, tamu što joj treba było jašče zrabić pryčosku i piedykiur. Žančyna jechała ŭ Kanstancinaŭku. Heta była nastupnaja i apošniaja stancyja paśla Kramatorska.
Spytałasia ŭ pravadnika: «Ci zaŭsiody tak mała pasažyraŭ?» Toj pahladzieŭ na mianie z dakoram i adkazaŭ: «A vy chiba nie viedajecie, što zaŭtra vajna? Pavinna być, kažuć. Tamu ciapier adtul u asnoŭnym jeduć, a nie tudy». Ech, kab jon tolki tady viedaŭ, nakolki bolš narodu pajedzie zaŭtra «adtul».
Taksoŭščyki ź cikavaściu razhladali na pieronie ludziej, jakija vyjšli ź ciahnika. Heta byli ŭ asnoŭnym žurnalisty-inšaziemcy. Zaplečniki, torby z kamierami, štatyvy i… broniekamizelki, kaski, ščyty dla noh. Adzin taksist źviarnuŭsia da mužčyny sa štatyvam: «A šo? Na vajnu sabrałyś? Ta-a, ne smešyť. Tut davno vijna, koły vy ne v kursie». Jaho tavaryš hučna zarahataŭ.
Na vulicach Kramatorska ŭsio spakojna. Minaki, adkazvajučy na pytańnie «Ci jość jaki płan na vypadak vajny?», na 95% kazali, što ničoha strašnaha nie adbudziecca, maŭlaŭ, samaje strašnaje jany ŭžo pieražyli. A ŭviečary na płoščy Miru, jakaja raniej była płoščaj Lenina, mitynh roŭna na 30 chvilin. Praskandavali toje, što dumajuć pra Pucina, i razyšlisia.
Da vajny zastavałasia vosiem hadzin.
Pračnułasia ad rezkaha śvistu i hrukatu. Potym niejkija ŭdary ŭ akno. Stała zrazumieła, što heta trasiecca šyba ad vybuchaŭ. Nieba ź levaha boku niejkaje ružovaje, časam biełyja ŭspyški i hety hrukat. Hrukat stanaviŭsia ŭsio macniejšym. Pazvaniła synu, kab usich budziŭ, bo pačałasia vajna. Jon pačuŭ hety hrukat, kryki ludziej z kalidora hatela. Ja paśpieła skazać, što ŭsio pad kantrolem. Pajdu ŭ bambaschovišča. U kalidory stajali kalehi z roznych krain u poŭnaj ekipiroŭcy. Jany nie mahli vyśvietlić na recepcyi, dzie toje bambaschovišča, jakoha, jak potym vyśvietliłasia, paprostu niama.
Ludzi čakajuć ciahnika na Kijeŭ na vakzale Kramatorska, 24 lutaha 2022 hoda. Fota: AP Photo / Vadim Ghirda
Vyjšła na vulicu, kab dajści da najbližejšaj škoły. Na ŭkrainskich kanałach uvieś čas kazali, što ŭ kožnaj škole možna schavacca ŭ padvalnym pamiaškańni. Niejki mužčyna vyjšaŭ z sabačkam. Ja spytałasia, dzie škoła, i jon pajšoŭ sa mnoj razam. Jak tolki vyjšli na płošču Miru, nad nami vielmi nizka palacieli šturmaviki. Ja navat padumała, što jany mohuć začapić vierchaviny hetych błakitnych jełak, pasadžanych jašče pry kamunistach.
Mužčyna ŭziaŭ sabačku na ruki i prycisnuŭsia da stvała jełki. «Pojdziem chutčej!» — paklikała ja jaho. I tut pačalisia takija mocnyja vybuchi, što daviałosia kryčać. «Aeradrom! Aeradrom bambiać!!!! Heta tam!!!» — mužčyna rukoj pakazaŭ tudy, kudy palacieli tyja šturmaviki. Śvist narastaŭ. Da nas dałučyłasia maładaja para. U škole vachciorka skazała: «Niama ŭ nas bambaschovišča. Biažycie ŭ susiedni dom. Tam možna schavacca ŭ padvale». «A jak ža dzieci?» — spytałasia ja. «Jakija dzieci?! Chto dzicia zaraz u škołu adpravić?! Biažycie tudy».
Padjezd byŭ adčynieny. Źleva leśvica ŭ padvał, a na ścianie błakitnymi litarami: «Bambaschovišča». Na hanku mužčyna zamachaŭ: «Siudy, siudy spuskajciesia». Raptam mocny śvist, ad jakoha zakładaje vušy. «Boža moj, što heta?!» — zapytvaju ŭ nikudy, i hety mužčyna, jak potym vyśvietliłasia, były vajskoviec, spakojnym hołasam adkazvaje: «Heta rakiety. Bambiać aeradrom. Dy niachaj bambiać. Tam usio, što treba było, prybrali ŭ nadziejnaje miesca. A stajać makiety z faniery. Chaj sabie bambiać».
U padvale zaŭvažyła miascovaha apieratara Bahdana. Jon stajaŭ sa svajoj dziaŭčynaj, i ŭ kožnaha było pa pieranoscy ź ich kotkami. Pasiaredzinie stajaŭ łožak z pancyrnaj sietkaj. Na im stajali jašče pieranoski z katami.
Katy šypieli, miaŭkali, i tut chłopčyk pastaviŭ u samy centr na adzinaje volnaje miesca kletku z kanarejkaj. Stała cicha. Katy pačali razhladać ptušku, a taja, biednaja, siadzieła jak skamianiełaja. Hetaja scena vyklikała rohat u prysutnych. Ludzi pačali pacichu prychodzić u siabie.
Paprasiła apieratara zapisać moj pieršy repartaž ź miesca padziej na telefon, bo ŭ redakcyi jašče nikoha nie było. Ludzi pačali abmiarkoŭvać naviny. Bambili i inšyja harady… Užo prahučali prapanovy zdavacca. Adna žančyna stałaha vieku spytała: «Jak vy dumajecie, heta nadoŭha? Raniej ža bambili tolki Danbas. Niaŭžo heta kaniec?»
«Kaniečnie, nie nadoŭha. Ukrainskaje vojska bolš prafiesijnaje. Tak-tak, ja dakładna viedaju. Ja ž žurnalistka. Nie varta ciapier płakać. Potym sami zhadajecie mianie i skažacie, što ja mieła racyju», — supakojvaju jaje. Były vajskoviec, jaki adkazvaŭ za hetaje bambaschovišča, dadaŭ:
«Nu, jak vy možacie paraŭnoŭvać naša vojska i maskalskaje? Nu? Užo my ž tut viedajem, što heta hapata niejkaja. Dy j my ž na svajoj ziamli, a hetyja tut što zabylisia? Rabavać paprostu chočuć. Ćchu».
Jak stała cicha, vyjšła na vulicu. Adrazu ŭ vočy čerhi ludziej u bankamaty. Stajać moŭčki. Nichto nie pierahavorvajecca i navat pa telefonie nie razmaŭlaje.
Amal usio začyniena. Adna maleńkaja krama pracuje, i na dźviarach vialikimi litarami napisana: «Chleba niama». Tam usiaredzinie niekalki čałaviek. Mužčyna zvyčajnym hołasam źviartajecca da pradavački: «Mnie dźvie, aj nie, try plaški harełki, piva pakunak vaźmu, kab nieści zručniej było, nu i treba niešta jašče ŭziać. Moža, toje kolca kaŭbasy, syr u čyrvonym pakieciku i niešta zamiest chleba. A moža, pierniki hetyja. Z pavidłam? Nu, što za… Chto dadumaŭsia pierniki z pavidłam rabić?! A kali vajna raptam? Jak zakusvać?!» Usie pačali rahatać. «Nu, suchary ŭžo raźmiali, voś tolki pierniki dy padušački zastalisia, ale jany z šakaładnaj pamadkaj», — patłumačyła pradavačka.
Nastupstvy rakietnaha ŭdaru ŭ Kramatorsku, luty 2023 hoda. Fota: AP Photo / Yevgen Honcharenko
Na vulicy tryvožnyja tvary. Na aŭtobusnym vakzale natoŭp. Abviaščajuć pra admienienyja maršruty. Taksist kaža: «Na Kijeŭ nichto nie pajedzie zaraz. Tam, kažuć, tanki na darozie ŭžo bačyli. Litary na ich V i Z. Akružyć chočuć nas, napeŭna. Kali zator budzie, to jak ratavacca? Nie varta ryzykavać».
Pajšła ŭ bok čyhunki. Nasustrač małady mužčyna hladzić u telefon. Ubačyŭ mianie i raptam: «Źbili!!! Źbili hetaha hada!!! Lotčyka rasijskaha!!! Adlataŭsia, s***!» My ź im abnialisia, nibyta znajomyja 100 hadoŭ. «Pieramožam?» — zapytvaju. «Nu, jak ža jašče?» — adkazvaje. I my pajšli kožny svajoj darohaj. Napieradzie byŭ vakzał, epapieja pajezdki ŭ Kijeŭ i doŭhija dni i nočy vajny…»
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
