U Vasila Bykava jość apovieść «Sotnikaŭ» (tak, pa imieni stanoŭčaha piersanaža, jaje nazvała savieckaja cenzura, aryhinalnaja nazva — «Likvidacyja»), jakaja apisvaje trahiedyju dvuch partyzanaŭ u pałonie nacystaŭ. Aŭtar zadajecca pytańniem: što takoje čałaviek pierad źniščalnaj siłaj biesčałaviečnych abstavin? Na što jon zdolny, kali mahčymaści abaranić žyćcio vyčarpany im da kanca i praduchilić śmierć niemahčyma?
Rybak, adzin z hierojeŭ apovieści, sprabuje abchitryć nacystaŭ, kab uratavać žyćcio. Ale vorah akazvajecca chitrejšy i robić z Rybaka judu: prymušaje vybić kałodu z-pad Sotnikava ŭ piatli.
Raman Pratasievič akazaŭsia pierad padobnym ekzistencyjnym vyprabavańniem, ale z toj roźnicaj ad situacyi Rybaka, što jamu pahražała nie śmierć, a turma i ździeki. U adroźnieńnie ad tych inšych ludziej, jakija, chacia i vykručvalisia, ale nie padstaŭlali inšych, Pratasievič ratavaŭ siabie pa poŭnaj prahramie. Fihuralna kažučy, jon «vybiŭ kałody» z-pad noh mnohich ludziej, daŭšy dziesiać tamoŭ pakazańniaŭ na tych, chto jašče žyŭ u Biełarusi ci znachodziŭsia pad śledstvam.
Ad ludziej, znajomych z materyjałami roznych kryminalnych spraŭ, «Našaj Nivie» stała viadoma, što na pakazańniach Pratasieviča hruntavalisia spravy inšych palitviaźniaŭ.
«U asnovu abvinavačańniaŭ suprać Paŭła Biełavusa pakładzienyja pakazańni Pratasieviča», — skazaŭ nam znajomy ź jaho spravaj.
Pavieł Biełavus na sudzie. Skrynšot ź videa
35-hadovaha Biełavusa, stvaralnika «Art-siadziby» i kramy Symbal.by, baćku dvaich małych dziaciej, aryštavali ŭ listapadzie 2021 hoda, praź piać miesiacaŭ paśla pryziamleńnia Pratasieviča. Biełavus atrymaŭ 13 hadoŭ pazbaŭleńnia voli.
«Pratasievič daŭ ceły tom pakazańniaŭ na Eduarda Palčysa, jakija lahli ŭ asnovu abvinavačańnia. Aproč hetaha i raskazanaha Pratasievičam, na Palčysa mała što było», — adrezali nam i znajomyja sa spravaj Palčysa.
Eduarda Palčysa asudzili na 13 hod kałonii. Fota: BiełTA
32-hadovy Eduard Palčys, viadomy biełaruski błohier, byŭ aryštavany ŭ vieraśni 2020-ha, i z taho času jahonaja sprava nie ruchałasia da pryziamleńnia Pratasieviča. Jana dajšła da suda ŭ śniežni 21-ha. Sam Pratasievič na sud źjavicca pabajaŭsia — staronki jahonych pakazańniaŭ byli ahučanyja hołasam sudździ. Palčys, jak i Biełavus, atrymaŭ 13 hadoŭ pazbaŭleńnia voli.
Biełavus i Palčys razam z Pratasievičam byli ŭdzielnikami telehram-čata «Łav Chata», jaki abjadnoŭvaŭ dva dziasiatki redaktaraŭ vialikich i mienšych biełaruskich telehram-kanałaŭ.
Ën byŭ stvorany prykładna ŭ 2018 hodzie, i napačatku byŭ prosta placoŭkaj kamunikacyi stvaralnikaŭ pieršych kanałaŭ biełaruskaha TH.
Niekatoryja z hetych ludziej volaj losu stanuć aktyŭnymi letapiscami padziej leta-vosieni 2020-ha, uziaŭšy na siabie adkaznaść za anonsy i kaardynacyju niadzielnych maršaŭ. Nie ŭsie ŭdzielniki «Łav Chaty» — asabliva tyja, chto byŭ u Biełarusi, — udzielničali ŭ kaardynacyi. I nichto nie dumaŭ, što sama prysutnaść u hetym čacie paźniej łukašystami budzie traktavacca jak ciažkaje złačynstva.
Pra rolu hetaha čata ŭ padziejach 2020-ha łukašysty doŭhi čas amal ničoha nie viedali, niahledziačy navat na toje, što va ŭdzielnikaŭ i da Pratasieviča zdaralisia prakoły. Tak, pamočnica Andreja Stryžaka Śviatłana Hałuza ŭ niejki momant źliła skrynšoty z «Łav Chaty», jakija ŭ vyniku trapili da łukašystaŭ, ale, pa vialikim rachunku, u tych skrynšotach samym cikavym byŭ tolki śpis udzielnikaŭ biez detalizacyi taho, što nasamreč abmiarkoŭvałasia.
I ŭsie pra heta maŭčali. Ni słova nie skazaŭ zakatavany da sproby samahubstva błohier Ihar Łosik, nie dali pakazańniaŭ były śledčy, prahramist Jaŭhien Juškievič i Eduard Palčys. I tolki Pratasievič raskryŭ detali płanavańnia. Bolš za toje, jon daŭ pakazańni na inšych udzielnikaŭ čata, naprykład, na palitołaha Arcioma Šrajbmana.
«Ja nie mahu skazać, što jon niepasredna kiravaŭ [pratestami]. Ale jon časta vykazvaŭ svajo mierkavańnie: «nie, chłopcy, voś tak jano nie prakocić, źmianicie chacia b, dapuścim, takuju voś temu» abo «voś tut bolš hetamu nadajcie ŭvahi», — u efiry ANT vypisaŭ pucioŭku ŭ kałoniju dla Šrajbmana Pratasievič. Šrajbman u toj ža viečar źbieh z krainy na łodcy cieraz pahraničnuju raku.
Čytajcie taksama: Arciom Šrajbman vyjechaŭ va Ukrainu paśla abvinavačvańniaŭ Pratasieviča
Biez detalovych raskazaŭ Pratasieviča ŭ śpiecsłužbaŭ naŭrad ci mahło b skłaścisia razumieńnie taho, što ž nasamreč adbyvałasia ŭ tym čacie i jakaja mahła b być rola kožnaha ŭdzielnika.
«Pratasievič daŭ pakazańni na Ihara Kabuškava, jaki administravaŭ kanał «Adličana», byŭ u «Łav Chacie» i znachodziŭsia ŭ Biełarusi. Paśla hetaha Kabuškava pačali krucić pa novych epizodach, jon taksama nie vytrymaŭ cisku, i nahavaryŭ taho, što było vykarystana dla abvinavačvańnia inšych. Taki voś efiekt śniežnaha kamiaka. Samoha Kabuškava vyratavała toje, što jaho davoli rana vykinuli z čata i jon mała viedaŭ», — dadajuć inšyja znajomyja z materyjałami spravy hetaha telehram-čata.
«Pratasievič nahavaryŭ i na Łosika. I navat na tych, z kim nie byŭ znajomy. Daŭ pakazańni na [nobieleŭskaha łaŭreata, pravaabaroncu] Alesia Bialackaha. Daŭ pakazańni na [palityka, eks-kandydata ŭ prezidenty, stvaralnika kampanii «Havary praŭdu»] Andreja Dźmitryjeva, jaki tady byŭ na voli, što toj nibyta časta jeździć za miažu i vozić hrošy».
Andreja Dźmitryjeva, 42-hadovaha eks-kandydata ŭ prezidenty na vybarach 2020 hoda, aryštavali 11 studzienia 2023 hoda i asudzili da 1,5 hoda kałonii.
Andrej Dźmitryjeŭ u kletcy. Skrynšot ź videa
«Ahułam Pratasievič nahavaryŭ 10 tamoŭ zusim nieabaviazkovych pakazańniaŭ, siarod jakich šmat pakazańniaŭ na tych, chto byŭ za miažoj, što daravalna, ale i šmat na tych, chto byŭ u krainie», — paviedamiŭ nam jašče adzin surazmoviec, znajomy z materyjałami kryminalnych spraŭ.
«Pratasievič raskazaŭ śledstvu, što advakaty pieradajuć infarmacyju z kryminalnych spraŭ i papiaredžvajuć, kamu treba rychtavacca i jak znachodziać udzielnikaŭ pratestu. Praz heta mnohija paciarpieli ci vyjechali», — skazali nam znajomyja z pakazańniami Pratasieviča na advakataŭ.
Instytut advakatury, adna z bazavych struktur pravavoj dziaržavy, akazaŭsia amal całkam začyščanym u Biełarusi. Represii zaznała jak minimum 111 advakataŭ. Niekali my daviedajemsia, jakoje značeńnie ŭ hetym mieli pakazańni Ramana.
Dakładna viadoma, što Pratasievič nie dbaŭ pra aŭtavydaleńnie svaich čataŭ u telehramie, a taksama nie vydaliŭ čaty ŭ momant pasadki ŭ minskim aeraporcie.
Heta pryviało da taho, što vializny masiŭ danych ab krynicach infarmacyi kanałaŭ «Niechta» i «Biełaruś hałaŭnoha mozha» — ludziej, jakija pisali ŭ boty, — trapiŭ u ruki łukašystaŭ. Jak vynik — aryšty, dakładny lik jakich u siońniašnich abstavinach padličyć niemahčyma.
Takija pavodziny Pratasieviča padarvali davier da samich instytucyj miedyja, choć u dziasiatkach inšych miedyja i kanałaŭ, akramia «Niechta» i BHM, nikoli nie było źlivaŭ.
Raman Pratasievič daŭ pakazańni na svaju dziaŭčynu — Safiju Sapiehu. Naŭrad ci ŭ realnaści hetyja pakazańni byli vielmi patrebnyja łukašystam, bo ŭ ich usio było: i jaje devajsy, i jaje ŭłasnyja pakazańni, i śviedčańni ŭkaranionaha ŭ «Čornuju knihu Biełarusi» ahienta Artura Hajko. Ale važny sam fakt: Pratasievič nie paškadavaŭ navat svaju dziaŭčynu.
25-hadovaja Safija Sapieha atrymała 6-hadovy turemny termin i znachodzicca ŭ PK № 4 Homiela, viadomaj svaimi nievynosnymi ŭmovami ŭtrymańnia palitźniavolenych žančyn.
Prymajučy da ŭvahi ŭsio heta, siarod byłych siłavikoŭ, jakija vyjechali ź Biełarusi, chodzić dumka, što Raman Pratasievič mieŭ suviazi z łukašenkaŭskimi śpiecsłužbami i raniej, tamu nie ličyŭsia niebiaśpiečnym, i što na znakamitym rejsie «Rajanejra» siłavikoŭ bolš cikaviŭ nie Raman, a Safija Sapieha i jaje infarmatary ŭ siłavych orhanach.
Ci moža heta być praŭdaj? Kali tak, to ŭ jakoj stupieni? My pastarajemsia adkazać na hetaje tonkaje pytańnie. Ale hałoŭnaje, što nas cikaviła, čamu Raman Pratasievič pavioŭ siabie ŭ źniavoleńni tak, jak pavioŭ? Bolšaść biełaruskich palitviaźniaŭ vyjavilisia sotnikavymi. Čamu Pratasievič staŭ Rybakom?
Raman Pratasievič paśla abviaščeńnia jaho pamiłavańnia. Skrynšot ź videa
Rola adnaho fota
Časam kažuć, što čałaviek na ŭsio žyćcio zastajecca nośbitam tych idej, jakimi pranikajecca ŭ 16 hadoŭ.
Apisvajučy historyju Pratasieviča, pačać treba z taho, što los chłopca — i, jak bačym, mnohich inšych ludziej — vyznačyŭ fotazdymak, zrobleny 12 hadoŭ tamu, letam 2011 hoda, kali Raman vypadkova akazaŭsia ŭ epicentry tahačasnaha pratestu suprać režymu Łukašenki — na «maŭklivaj akcyi» ŭ Minsku.
Tam jaho zatrymali, momant trapiŭ na fota, jakoje stała znakamitym, — u centry Minska cichary vinciać rusavałosaha padletka ŭ kašuli modnaha ŭ tyja hady bezavaha koleru, jaki idzie z horda padniataj hałavoj.
Zatrymańnie Pratasieviča letam 2011 hoda na «maŭklivaj akcyi» ŭ Minsku. Fota: «Jeŭraradyjo»
Hetaje fota kinułasia ŭ vočy čałavieku, jaki vyznačyć jaho prafiesijnuju darohu i zakładzie (abo, chutčej, nie) maralnyja aryjenciry na nastupnaje žyćcio. Imia hetaha čałavieka — Uładzimir Čudziancoŭ.
«My paznajomilisia [z Čudziancovym] u 2011-m paśla «maŭklivych akcyj». Mianie tady zatrymlivali, było vielmi šmat fota sa mnoj. I voś kala [stancyi mietro] «Kastryčnickaj» da mianie padyšoŭ mužčyna, spytaŭ, ci ja Raman. Skazaŭ, što jon žurnalist i jon bačyŭ, jak mianie zatrymlivali. Spytaŭ, dzie mianie možna pačytać […]», — uspaminaŭ praz hady Pratasievič abstaviny znajomstva z tym, kaho potym nazavie blizkim čałaviekam.
«Adnosiny miž nami bolš nahadvali adnosiny baćki i syna. Jon mnie šmat dapamahaŭ, davaŭ roznyja parady», — dadavaŭ Raman u inšym intervju.
U žurnalisckich kołach kazali, što padčas svajho pieršaha sychodu z domu ŭ 16 hadoŭ Raman Pratasievič žyŭ u Čudziancova. Raman tady zachapiŭsia palitykaj, ale nie znajšoŭ padtrymki i razumieńnia ŭ baćkoŭ — vajskovaha ideołaha i vykładčycy matematyki.
«U pierachodnym uzroście ŭ padletkaŭ časta byvajuć prablemy z baćkami. A Čudziancoŭ byŭ takim darosłym na tvaim baku, ź im možna było abmiarkoŭvać usio, što chočaš», — skazaŭ dla «Našaj Nivy» adzin z tych, chto taksama ŭ tyja ž samyja hady i amal u tym ža samym uzroście byŭ blizkim z Čudziancovym.
Dyk chto heta taki i čamu heta važna, na našu dumku, dla razumieńnia kim i jakim staŭ Raman Pratasievič?
Chrosny baćka junych žurnalistaŭ
Uładzimira Čudziancova (sapraŭdnaje proźvišča — Zujeŭ) nie apišaš adnym słovam. Pa prafiesii jon žurnalist, ale žurnalist davoli śpiecyfičnaj parody.
Zujeŭ u 90-ja byŭ aktyvistam Biełaruskaha patryjatyčnaha sajuza moładzi (tak tady nazyvaŭsia BRSM) i adnačasova tahačasnym Mukavozčykam, palivajučy ŭ dziaržaŭnaj presie niaŭhodnych dla łukašenkaŭcaŭ ludziej.
Uładzimir Čudziancoŭ. Fota: sacyjalnyja sietki
Kali abražany im namieśnik staršyni Viarchoŭnaha Savieta i adzin ź lidaraŭ apazicyi Hienadź Karpienka padaŭ na jaho ŭ sud za paklop, Zujeŭ raskryŭ karty — jon piša teksty na asnovie materyjałaŭ, «pradstaŭlenych adnym hroznym viedamstvam», i tamu, maŭlaŭ, pra dakładnaść infarmacyi treba pytacca «ŭ tych, chto jaje pradstaŭlaŭ», i ŭ «vysokapastaŭlenych asob, jakija prymali rašeńnie ab padrychtoŭcy materyjału».
Paśla hetaj raśpiski ŭ sieksoctvie daroha ŭ prystojnyja vydańni dla jaho była zakryta. Navat sproby ŭziać niejkija vyšyni ŭ dziaržaŭnych hazietach nie vychodzili — pramocyi Zujevu nidzie nie davali, bo ŭ tyja časy navat redaktary dziaržaŭnych haziet chto bajaŭsia, a chto hidziŭsia davać darohu takim piersanažam.
Publikacyja pra Uładźmira Zujeva ŭ haziecie «Imia», 1996 hod
Sa «Znamieni junosti» Zujeva vyhnali — vyśvietliłasia, što jon źbiraje kampramat na hałoŭnaha redaktara.
U vyniku ad žurnalistyki Zujeŭ adyšoŭ, nyrnuŭšy ŭ inšaje svajo vielmi śpiecyfičnaje chobi — uładkavaŭsia pracavać kačaharam u internat dla dziaciej z asablivaściami raźvićcia.
Čytajcie taksama: «Jamu padabałasia słova «bojłaver». Hłuchi padletak, adna z achviar žurnalista Č., raskazaŭ svaju historyju
Kali ŭ krainie pačalisia padziei 2010-ha, Zujeŭ abjaviŭsia znoŭ. Jon źmianiŭ svajo proźvišča na proźvišča žonki, zabitaj svajoj siabroŭkaj-sabutelnicaj (taja z pryjacielami padkinuła zabituju pad bałkon susiedniaha doma, ich znajšli i sudzili) i staŭ pisać teksty z krytykaj režymu Łukašenki, adsyłajučy ich na «Chartyju-97» i Tut.by.
U apošni, pa vyniku, Čudziancova ŭziali (za jaho haradskuju žurnalistyku). Paźniej z artykuła «Chartyi-97» stała viadoma, što Čudziancoŭ — heta toj samy Zujeŭ z 90-ch. Z Tut.by jaho nieŭzabavie zvolnili za toje, što abražaŭ ludziej u sacsietkach.
Na akcyjach pratestu suprać Łukašenki ŭ 2011-m Čudziancoŭ nie tolki pracavaŭ jak žurnalist, ale i znajomiŭsia z maładymi chłopcami, ź jakimi zaviazvaŭ siabroŭstva i prapanoŭvaŭ mientarstva.
Pratasievič tolki adzin ź ich, ale jak minimum troje chłopcaŭ tady ciesna siabravali z «dziadziem Vovam» i paśla stali žurnalistami dy błohierami, jak ich nastaŭnik.
Hieroj našaj publikacyi, Pratasievič, akazaŭsia ŭ žurnalistycy taksama z padačy Čudziancova, chacia ŭsio mahło b skłaścisia zusim inačaj.
Pachodziačy ź siamji, dzie mama — matematyk, Raman u rannija hody pakazvaŭ vyniki ŭ tym, u čym byli mocnymi baćki.
«Roma nieadnarazova ŭdzielničaŭ u konkursach i pryvoziŭ z Polščy pryzavyja miescy, zaniaŭ druhoje miesca ŭ horadzie ŭ konkursie pa zborcy kampjutaraŭ. Paśla 9-ha kłasa pastupiŭ u licej BNTU ŭ Minsk, dzie braŭ udzieł u mižnarodnaj kanfierencyi pa kasmanaŭtycy, napisaŭ rabotu pa temie «Sistema achaładžeńnia spadarožnikaŭ». Paśla hetaha byŭ naminavany na premiju prezidenta jak adoranaje dzicio», — raskazvała jaho maci.
Ale ź liceja BNTU školnik z talentami da techničnych navuk dakumienty zabraŭ i paŭhoda siadzieŭ doma, pakul maci nie ŭładkavała jaho ŭ vypuskny kłas u škołu pa miescy prapiski.
Paśla Raman pastupiŭ u prestyžny Biełaruski dziaržaŭny ŭniviersitet infarmatyki i radyjoelektroniki, ale zabraŭ dakumienty na pieršym hodzie vučoby, zrabiŭšy niezvyčajny dla technara razvarot — pajšoŭ na žurfak, zavočna.
Žurfak, darečy kažučy, Raman taksama nie skončyć — nie zdaść siesiju i budzie adličany.
Chłopiec raskazvaŭ, što vylecieŭ pa palityčnych pryčynach, ale tady na zavočnym i dzionnym adździaleńniach vučylisia supracoŭniki roznych niedziaržaŭnych redakcyj i aktyvisty apazicyjnych partyj. Ich nie adličvali. Heta byli časy łukašenkaŭska-makiejeŭskaj adlihi.
Ale vierniemsia da losavyznačalnych padziej 2011-2012 hadoŭ, hlanuŭšy na ich ź jašče adnaho boku.
Hulni śpiecsłužbaŭ
Paśla zatrymańnia Čudziancova ŭ 2019-m Ministerstva ŭnutranych spraŭ całkam prazrysta najechała na Kamitet dziaržbiaśpieki ŭ telehram-kanale «Paparatar» (papiarednik sučasnych pamyjnych kanałaŭ MUS).
U razhar kampanii padtrymki Čudziancova, zatrymanaha z narkotykami na miažy (a pa fakcie — za aŭtarstva «Niechta»), u kanale apublikavali staryja apieratyŭnyja materyjały na Čudziancova.
Ź ich vynikała, što ŭžo ŭ 2016-m jaho mielisia pryciahnuć da adkaznaści za seks ź niepaŭnaletnim, ale da kryminalnaj spravy historyja čamuści nie dajšła.
Milicejski kanał narakaŭ, što «apieratyŭniki ziamlu nosam ryli, ale ničoha nie vyjšła», a tamu, maŭlaŭ, «ci nie toje samaje viedamstva, siabroŭstvam ź jakim tak hanaryŭsia Čudziancoŭ, dapamahło paciarpiełamu chłopcu «ŭspomnić», što jamu nasamreč užo było 16 hadoŭ»?
Z apublikavanych stenahram dopytu Čudziancova za 2016 hod taksama stała viadoma, što ŭ jaho na kampjutary nibyta była papka z fotazdymkami niejkaha Maksima Čarniaŭskaha, a taksama papka «sexy-roma», u jakoj zachoŭvalisia fota Ramana Pratasieviča.
Na svaich dopytach Čudziancoŭ tłumačyŭ najaŭnaść papki «sexy-Roma» vyklučna ŭłasnaj podłaściu.
Najaŭnaść takoj papki nie havoryć pra intymnuju blizkaść hetych ludziej. «Naša Niva» pahavaryła z čałaviekam, jaki ŭ minułym byŭ ščylna źviazany z Čudziancovym.
«Adnosna Ramana jon kazaŭ, što Raman — naturał, u jaho ničoha ź im nie było, jon dapamahaŭ Ramanu, nie raźličvajučy na intym», — skazaŭ nam hety čałaviek. — Jon asabista pryznavaŭsia mnie, što ciapier, kali jon zaviazaŭ z ałkaholem, jaho cikaviać tolki 16+ i tolki pa zhodzie, ničoha suprać zakona. Jon mnie skazaŭ pra heta, kali ŭ nas byli vielmi davierlivyja adnosiny».
Dyk voś.
Inšy — Maksim Čarniaŭski — byŭ adnym z administrataraŭ «Niechty» 2010-ch — supołki «Nadakučyŭ nam hety Łukašenka» «UKantakcie». Praź jaje kaardynavalisia maŭklivyja akcyi pratestu ŭ 2011-m. Na administrataraŭ palavali śpiecsłužby. Kahości zastrašvali, kahości vierbavali.
Čarniaŭskaha, naprykład, na dopycie ŭ KDB zavierbavali i dali zadańnie vyjechać u Polšču, kab, aproč inšaha, vymanić adtul va Ukrainu i vykraści Viačasłava Dzijanava — vybitnaha ŭ tyja časy miedyjadziejača, jaki paśla 2010 uciok z krainy.
Źjechać za miažu Čarniaŭskamu dapamoh Čudziancoŭ, ź jakim jany taksama paznajomilisia na aśviatleńni akcyj. Ale ŭ Polščy Čarniaŭski zrabiŭ zajavu, što jaho zavierbavali. Supracoŭničać jon admaŭlajecca, Dzijanava vymańvać nie budzie, infarmacyju źbirać — taksama. A zavierbavali jaho na pieršaj ža sustrečy ŭ KDB paśla taho, jak jon staŭ administrataram supołki «Nadakučyŭ nam hety Łukašenka». Na čym jaho zavierbavali, Čarniaŭski tady nie raskazaŭ, tolki skazaŭ, što «pahadziŭsia, kab adčapilisia».
U dalejšuju sumlennaść hetaha, na toj momant studenta žurfaka, paplečniki pavieryli.
U hety ž čas KDB pačaŭ kašmaryć usich inšych administrataraŭ, jakija byli ŭ Biełarusi. Pratasievič byŭ siarod ich. Jak jon tudy trapiŭ — zahadka. Apytanyja nami ludzi nie ŭspomnili, chto jaho pryvioŭ.
U žniŭni 2012-ha «Viasna» paviedamlała: «Jak stała viadoma, siońnia ŭ Minsku byli zatrymany administratary apazicyjnych supołak u sacyjalnych sietkach. Taksama KDB uzłamaŭ adnu z najbujniejšych apazicyjnych internet-supołak «Nadakučyŭ nam hety Łukašenka» z 37 000 karystalnikaŭ. Pa papiaredniaj infarmacyi, zatrymany, aproč Paŭła Jeŭcichijeva, Andrej Tkačoŭ, Raman Pratasievič, Siarhiej Biaspałaŭ i jašče 2-3 čałavieki».
Potym vyjšli ŭdakładnieńni, što Biaspałaŭ paśpieŭ uciačy praz akno i cieraz Rasiju dabracca da Łatvii, Tkačovu ź Jeŭcichijevym dali sutki, Šramuka dapytvali ŭ KDB i adabrali ŭ jaho dakumienty i apazicyjnuju supołku.
Potym Šramuk prasiŭ administracyju «UKantakcie» addać adabrany kanał Maksimu Čarniaŭskamu, jaki, jak ličyŭ Šramuk, byŭ u Polščy ŭ biaśpiecy i moh praciahvać dziejnaść. Sam Šramuk paźniej uciače ź Biełarusi navat biez pašparta.
Tym, chto zastavaŭsia ŭ Biełarusi, prapanoŭvali supracoŭnictva.
«Nu jany sprabavali niešta tam raspytvać i prapanoŭvali supracoŭnictva, ale ja takoha durnia ŭklučyŭ, što jany adrazu zrazumieli, što tołku nul ź mianie, i adčapilisia», — uspomniŭ padziei taho dnia Andrej Tkačoŭ na prośbu «Našaj Nivy».
Što ž u hety čas adbyvałasia z Pratasievičam? Pratasieviča ŭ momant abłaŭ na administrataraŭ tahačasnaha «Niechty», pa paviedamleńniach pravaabaroncaŭ i ŚMI, viali ad padjezda, zatym zapichnuli ŭ mašynu i pryvieźli nie ŭ KDB, a ŭ RUUS.
«I jašče paračku milicyjanieraŭ zaprasili — dla vykanańnia brudnaj raboty. Tamu što paśla taho, jak Raman admoviŭsia zdavać kadebešnikam svoj łohin i parol ad «UKantakcie», jaho bili pa nyrkach. I pahražali paviesić na jaho drobnyja nieraskrytyja kradziažy ŭ rajonie. Heta praciahvałasia čatyry hadziny, paśla Ramana zaviali ŭ inšy kabiniet i skazali: «Zabiraj kurtku i vali», — ciapier biez sumnievu hetyja radki z 2012-ha i nie pračytaješ.
U lubym razie nikoli bolš Pratasievič nie raskazvaŭ pra padziei taho dnia.
Ci možna dapuścić toje, što jamu nie prapanoŭvali supracoŭnictva? Ciažka skazać, jon byŭ niepaŭnaletnim. Moža, i nie prapanoŭvali, a jon mužna vyciarpieŭ paboi.
Ale ŭ hetych padziejach šmat niezrazumiełaha. Jakim čynam adrazu dva ciesna znajomyja z Čudziancovym maładyja chłopcy trapili ŭ administratary antyłukašenkaŭskaha kanała? Ci vierbavali paralelna Pratasieviča? Jakaja ŭvohule rola ŭ padziejach 2011-2012 hadoŭ była ŭ sieksota KDB Čudziancova, jaki byŭ to tut, to tam, i adnačasova paŭsiul? Jahonyja prateže traplali ŭ administratary najbujniejšaj apazicyjnaj supołki, jon dapamahaŭ vyjazdžać zavierbavanym i abchadžvaŭ z padazronymi prapanovami ŭsich, da kaho moh daciahnucca, ale sam nidzie nie fihuravaŭ.
«Čudziancoŭ napisaŭ mnie ŭ fejsbuku [paśla taho, jak Tkačoŭ vyjšaŭ z sutak paśla dopytu i sproby viarboŭki ŭ KDB], prapanavaŭ pazbavicca ad usich pryład, jakija byli ŭ KDB. Mianie jon sprabavaŭ kansultavać pa ličbavaj biaśpiecy. Prapanoŭvaŭ, jaki soft stavić na novyja devajsy», — uspaminaje Andrej Tkačoŭ aktyŭnaść Čudziancova.
Paśla taho, jak žarści ŭlahlisia i historyja z supołkaj zabyłasia, a Pratasievič trochu padros, jon pačaŭ šukać siabie ŭ žurnalistycy.
Jon abyšoŭ ledź nie ŭsie redakcyi, pačaŭšy z Tut.by, dzie raniej pracavaŭ i moh parekamiendavać jaho Čudziancoŭ.
«Pramučylisia ź im miesiac i razyšlisia», — kazali na partale ab Pratasieviču.
Raman padpracoŭvaŭ u inšych miedyja, ale tut zdaryłasia Ukraina, i heta jašče adzin ćmiany frahmient bijahrafii Pratasieviča.
Što jon rabiŭ u «Azovie»? I što z taho, što jon rabiŭ, jon raskazvaŭ Čudziancovu, jaki moh raskazvać toje svajmu kurataru? Pratasievič tady ananimna daŭ amal całkam vydumanaje intervju «Radyjo Svaboda» pra svoj nibyta ŭdzieł u bajavych dziejańniach, bajavyja ranieńni i h. d. Ale heta chłuśnia.
Pratasievič u vučebcy «Azova»
U realnaści Pratasievič sprabavaŭ stać aktyvistam atrada «Pahonia», u jakim hurtavalisia biełaruskija dobraachvotniki. Ale z vučebki «Azova» jaho ŭ vyniku vyhnali za padazronuju dziejnaść.
«Byŭ taki chłopiec, małady. [Zasnavalnik i pieršy kamandzir «Azova»] Bilecki jamu nie daviaraŭ. Tamu što, kali jon pryjechaŭ, pačaŭ z taho, što «a dzie tut inšyja biełarusy? Davajcie znajomicca». Ludzi heta ŭspryniali tak, što jon źbiraje infarmacyju, tamu davieru asablivaha nie było i da apieracyj jaho nie pryciahvali. Jon pakruciŭsia ŭ vučebcy, pafotkaŭsia sa zbrojaj na palihonie i, imavierna, zrazumieŭ, što ŭ kalektyŭ nie ŭvaljecca, tamu źjechaŭ», — raskazaŭ raniej «Našaj Nivie» sapraŭdny bajec «Azova» tych časoŭ.
Tady pajezdka va Ukrainu i nastupnaje viartańnie ŭ Biełaruś nie skončylisia dla Pratasieviča kryminalnaj spravaj, chacia jon trapiŭ u adpaviednyja śpisy MUS — śpisy asob, jakija mierkavana byli ŭ zonie ATA i mahli vajavać.
Ad byłoha supracoŭnika HUBAZiKa «Našaj Nivie» viadoma, što Pratasieviča vyklikali na dopyt u hetuju arhanizacyju praź niejki čas paśla jaho viartańnia z «Azova», ale heta ničym nie skončyłasia, što było redkaściu. Naš surazmoŭca nie viedaje adkazu, čamu, ale nie vyklučaje, što nastupstvaŭ nie było, tamu što ŭ časie razboru mahli vyśvietlicca abstaviny vykarystańnia Pratasieviča «ŭciomnuju» sumiežnym orhanam, sieksotam jakoha byŭ Čudziancoŭ.
Pa viartańni z Ukrainy aktyŭny ŭ sacsietkach chłopiec ź biełarusacentryčnymi pohladami pryciahnuŭ uvahu kadravikoŭ «Radyjo Svaboda». Raniej jany hetak ža znajšli hienija sacsietak Ihara Łosika. Pratasievič padaŭsia na svabodaŭskuju premiju imia Vacłava Havieła dla žurnalistaŭ i vyjhraŭ jaje.
Hetaja premija dazvalaje šeść miesiacaŭ žyć u Prazie i pracavać u centralnym ofisie biełaruskaj słužby «Radyjo Svaboda».
Ale pa ironii losu Pratasievič staŭ adzinym čałaviekam, jaki pa vyniku stažyroŭki nie atrymaŭ prapanovy pracaŭładkavańnia ad «Radyjo Svaboda».
Adzin z rabotnikaŭ «Svabody», jaki pracavaŭ u toj čas, zhadvaje, što adnojčy Pratasieviča adpravili zdymać adnu z samych vialikich demanstracyj u Prazie, a toj skazaŭ, što nie znajšoŭ jaje, chacia śćviardžaŭ, što byŭ na toj płoščy. Jamu, zdajecca, prosta nie byŭ cikavy toj typ pracy, jakoha ad jaho čakali na «Svabodzie».
«U nas jon stvaraŭ vakoł siabie šum, ale asabliva ničoha nie rabiŭ. My čakali, pakul jon chutčej skončyć stypiendyju i źjedzie», — skazaŭ nam toj žurnalist.
Pa viartańni ŭ Minsk Raman sprabavaŭ uładkavacca ŭ «Našu Nivu». «Ën nie zrabiŭ na redaktaraŭ uražańnia na sumoŭi», — raskazvaje supracoŭnik tahačasnaj redakcyi.
Urešcie, Pratasievič pajšoŭ pracavać fatohrafam na «Jeŭraradyjo». Ale heta było na pavierchni. Paralelna razhortvałasia i inšaje žyćcio.
Čudziancoŭ u hetyja hady raźvivaŭ niekalki svaich prajektaŭ. Adzin dazvalaŭ jamu žyć za košt śmiećcievaha trafiku na klikbejtnych navinach z Rasii — by24.org, i byŭ druhi, ananimny — «Nexta».
Pratasievič dapamahaŭ jamu z «Niechtaj». Imavierna, źbirajučy niejkuju daviedkavuju infarmacyju, na što nie było času ŭ Čudziancova.
Sa stvareńniem hetaha kanała taksama nie ŭsio jasna, bo da samaha momantu pasadki Čudziancova kanał śpiecyjalizavaŭsia na źlivach ź sistemy, jakija dyskredytavali najpierš kiraŭnictva Ministerstva ŭnutranych spraŭ, i amal nikoli abo ŭ vielmi drobnym — KDB ci Apieratyŭna-analityčnaha centra. U niekatorych pastach i prama byli spasyłki na infarmataraŭ z KDB.
Pa infarmacyi «Našaj Nivy», nie ŭ apošniuju čarhu praź niazdolnaść spynić źlivy z pasady vylecieŭ ministr unutranych spraŭ Ihar Šunievič, a nastupny ministr, Juryj Karajeŭ, pa našaj infarmacyi, byŭ pierakanany, što źlivy adbyvajucca z cyrkularnaj kopii milicejskaj zvodki, jakaja idzie Łukašenku, u KDB i ŭ Radu biaśpieki.
Jon pryjšoŭ da hetaj vysnovy paśla taho, jak MUS pačało mianiać teksty zvodak, jakija dachodzili ŭ kožny adździeł, ale ź ich nie źlivali — źlivali infarmacyju z toj samaj, aryhinalnaj cyrkularki.
U lubym razie, kali praanalizavać historyju stužki «Niechty», zaŭvažna, što paśla pasadki Čudziancova źlivy ź siłavoj sistemy spynilisia i źmianilisia na infarmacyju ad zvyčajnych, słaba infarmavanych ludziej, što dapuskaje teoryju, što pakul jašče nieviadomyja aficery KDB vykarystoŭvali svajho staroha ahienta abo dla namienkłaturnaj baraćby, abo ŭ doŭhaterminovaj kambinacyi, abo dla taho, kab škodzić sistemie sa svaich matyvaŭ. Toje, što takija ludzi ŭ śpiecsłužbach byli, my ŭbačyli paśla žniŭnia 2020-ha.
U lubym razie, paśla pasadki stvaralnika «Niechty», Raman Pratasievič paličyŭ za lepšaje źbiehčy z krainy.
Heta byŭ kaniec 2019-ha, pačatak hoda nadziei na pieramieny, kali masa novych ludziej zacikaviłasia padziejami ŭ krainie i stali šalona čytać naviny.
Telehram-kanały tych, chto ŭžo vyjechaŭ, niemahčyma było zabłakavać, tamu jany mahli stavić lubuju infarmacyju, nie azirajučysia na Mininfarm ci reakcyju siłavych słužbaŭ. Infarmacyja nie była pravieranaj, ale byli emocyi, jakija bili ŭ nierv aŭdytoryi. Ctrl+C — Ctrl+V.
Heta byŭ zorny čas Ramana, da jakoha jon dziesiacihodździe išoŭ skroź žurnalisckija niaŭdačy i prafiesijnuju niezapatrabavanaść. Ale što z hetaha vyjšła?
Z hetaha vyjšła jašče adna raźbitaja nadzieja, pra jakuju Raman raskazaŭ sam — u pieršym intervju łukašenkaŭskamu prapahandystu Maratu Markavu ad Pratasieviča niesła zajzdraściu i kryŭdaj.
«[Kanał «Niechta»] pačaŭ Čudziancoŭ. Telehram-kanały stvaryŭ Čudziancoŭ. Puciła vystupaŭ hołasam ahučvańnia. […] Ja ŭsprymaŭ telehram-kanały jak svajo tvareńnie. […] Srodki zachoŭvalisia na rachunku Puciły. […] Mianie nie padpuskali da finansavych pytańniaŭ […] Puciła atrymaŭ słavu i viadomaść za toje, što rabiŭ ja. Čałaviek, jaki nie ŭmiešvaŭsia ŭ rabotu redakcyjnuju, atrymaŭ usiu słavu», — vyhavorvaŭsia Pratasievič.
Kali ŭdumacca ŭ jahonyja słovy, to atrymlivajecca, što kali Čudziancoŭ stvaryŭ telehram-kanał, to jahonym asnoŭnym pamočnikam byŭ Pratasievič. I Raman ličyŭ siabie ŭ maralnym pravie vałodać kanałam, jaki zdabyŭ ašałamlalnuju papularnaść.
Ale praz toje, što abodva, Čudziancoŭ i Pratasievič, žyli ŭ Biełarusi i nie mahli vystupać pad svaimi imionami suprać Łukašenki, a taksama nie mahli ryzykavać kanałam u vypadku aryštu, to farmalnym administrataram «Niechty» byŭ inšy znajomy Čudziancova — Ściapan Puciła. U biaśpiecy — u Varšavie.
I voś, kali Čudziancova pasadzili i Pratasieviču taksama pryjšłosia biehčy, jon raźličvaŭ, što pa pravie starejšaha i najbolš blizkaha da Čudziancova stanie hałoŭnym. Ale Puciła nie addaŭ jamu resurs, a davieryŭ tolki miesca najomnaha rabotnika, biez dostupu da achviaravańniaŭ.
A chutka Pratasievič i ŭvohule staŭ šarahovym bajcom.
«My pačali pašyracca, nabrali jašče ludziej, pasadu hałoŭnaha redaktara prajekta admianili. Pratasievič, ułasna, nazyvaŭsia hałoŭnym redaktaram tolki ŭ momant, kali byŭ adzinym čałaviekam na stužcy ŭvohule. Jon pakryŭdziŭsia, dla jaho było važna być hałoŭnym redaktaram. Tady była vakantnaj pazicyja kiraŭnika kanała «Biełaruś hałaŭnoha mozha» (BHM), i jaho pieraciahnuli tudy, jon lohka pahadziŭsia», — uspaminaje pra jaho dla «Našaj Nivy» čałaviek, jaki taksama pracavaŭ na «Niechtu».
Tak Pratasievič u momant straciŭ toje, što budavaŭ apošnija paru hadoŭ svajho žyćcia.
U BHM spravy ŭ Ramana taksama nie pajšli. Jon sam pryznavaŭ, i surazmoŭcy «Našaj Nivy» paćviardžajuć heta, što ŭ toj samy adpačynak u Hrecyju načalstva «Infapojnta» jaho adpraviła vymušana, majučy namier nieŭzabavie zvolnić.
Palityki Ramana Pratasieviča taksama nie ŭsprymali ŭsurjoz, chacia jon ličyŭ siabie vartym taho — jon ža viaršyciel losaŭ 2020-ha.
«Navat ja, adzin z hałoŭnych bajcoŭ infarmacyjnaj vajny, nie mieŭ dostupu da narad, na jakich prymalisia rašeńni!» — ščyra aburaŭsia jon Markavu ŭ bok štaba Cichanoŭskaj.
Raman uspaminaŭ jak svaje kryŭdy ŭ cełym aniekdatyčnyja historyi, naprykład, jak staŭ hancom ad Źmitra Ščyhielskaha i Jurasia Ziankoviča ź ichniaj «zmovaj hienierałaŭ» da Cichanoŭskaj, raskazvajučy joj pra najaŭnaść uzbrojenych łajalnych vojskaŭ i patrebu ŭ piaci miljonach dalaraŭ dla kiraŭnikoŭ paŭstańnia. Taja nie stała słuchać bajki maładoha čałavieka i adpraviła jaho da svajho daradcy Alaksandra Dabravolskaha, jaki taktoŭna vyjšaŭ ź situacyi, skazaŭšy Ramanu, što hrošaj niama.
«Zmova hienierałaŭ» akažacca razvodam biełaruskich śpiecsłužbaŭ i skončycca vializnymi terminami źniavoleńnia dla Ziankoviča i Alaksandra Fiaduty.
Raman Pratasievič u zale suda. Fota: BiełTA
* * *
Uładzimira Čudziancova ŭ vyniku ŭ 2020 hodzie asudzili. U vynikovaje abvinavačańnie ŭvojdzie «raspaŭsiud parnahrafičnych materyjałaŭ jaŭna niepaŭnaletnim», ale nie ŭvojdzie toje, što spačatku rasśledavaŭ Śledčy kamitet — seksualnyja znosiny ź jaŭna niepaŭnaletnim i mutnaja historyja z uładkavańniem kačaharam u dom-internat dziaciej z asablivaściami raźvićcia.
Ciapier ža Uładzimir Čudziancoŭ «rehularna dziela zadavalnieńnia, biez asablivaha cisku z boku administracyi supracoŭničaje ź joj. Jon danosić u tym liku na palityčnych»,— raskazaŭ «Novamu času» paśla vyzvaleńnia palitviazień Viktar Akcistaŭ, jaki adbyvaŭ pakarańnie ŭ mahiloŭskaj kałonii № 15.
Dvoje inšych byłych viaźniaŭ, jakija vyjšli z toj ža kałonii, paćvierdzili «Našaj Nivie» zmročnuju rolu Čudziancova tam. Infarmacyja pra toje, što hetaha čałavieka treba aścierahacca, chodzić miž palitviaźniaŭ z vusnaŭ u vusny.
Raman Pratasievič (sprava) u haściach u raspalščyka varožaści Ryhora Azaronka. Skryn strymu
* * *
«Čałaviek vytrymlivaje lubyja vyprabavańni, kali ŭ jaho jość apora i pierakanańni. Kali jon najmit, jaki pracuje za hrošy, — marna čakać ad jaho viernaści ideałam. Ën nie maje ideałaŭ»,— tak adreahavaŭ u adnoj z sacsietak na zajavy Pratasieviča paśla pamiłavańnia były studencki lidar.
Jakim moh sfarmiravacca čałaviek, mientaram jakoha byŭ čałaviek biez pryncypaŭ?
I ci možna było čakać hierojstva ad taho, čyim nastaŭnikam byŭ čałaviek, jaki sam tysiaču razoŭ za žyćcio mianiaŭ svaje miescy kaštoŭnaści, pierakanańni, navat imia?
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
