«Na inšym bierazie» — samaja hučnaja pradukcyja «Biełaruśfilma» ŭ 2023-m. Vykanaŭca hałoŭnaj roli Daniił Čupa pierad premjeraj. Fota: BiełTA
Faje nie pustuje. Kantynhient rozny: parački, baćki ź dziećmi, moładź. Dźvie kabiety ciešacca z sustrečy i abmiarkoŭvajuć, što nie bačać nikoha znajomaha. Spačatku nie razumieju: jakich znajomych možna sustreć u kinateatry dvuchmiljonnaha horada? Paśla zdahadvajusia: bilety razdavali na pracy, ale inšyja nie pryjšli.
Pierad filmam — toje, što daŭniej nazyvałasia «kinažurnał», rekłamujuć navinki, jakija chutka ŭbačać biełaruskija hledačy. Siarod ich jašče adna prapahandysckaja stužka — «List čakańnia», film z antyemihracyjnym pasyłam.
«Dumajecie, što tam u vas budzie dabrabyt i spakojnaje žyćcio? Nie, syn. Jano tut u vas ščasnaje i spakojnaje. Tamu što vy sa svaimi blizkimi i ŭ svajoj krainie», — kažuć u trejlery.
I voś narešcie znajomaja zastaŭka «Biełaruśfilma», a paśla jaje nazva filma. Ale nie, pakul što heta nie «Na inšym bierazie», a tolki pradmova da jaho. Vadzim Hihin zhadvaje Maksima Tanka, jakoha pastaviŭ u adnym šerahu z Siarhiejem Prytyckim i Vieraj Charužaj, jak viadomych «kožnamu biełarusu». A režysior śćviardžaje, što drama nie pretenduje na histaryčnuju dakładnaść: hałoŭnaje — pakazać duch.
Čyrvonym pa biełym
Pieršaja scena filma i samaja mocnaja ŭ mastackim sensie — revindykacyja. Polskaja pamiežnaja varta začyniaje pravasłaŭny chram.
Niazhodnyja sialanie abaraniajuć svaju carkvu, a žančyny stajać u sčepcy i kryčać.
Skrynšot ź filma «Na inšym bierazie»
Nahadajem, što ŭ sučasnaj Biełarusi stajańnie ŭ sčepcy pry niepadparadkavańni pradstaŭnikam ułady pryraŭnoŭvajecca da kryminalnaha złačynstva. Tak byli aryštavanyja žančyny z kultavaha fota, zroblenaha 10 žniŭnia 2020 hoda.
Tonki namiok stvaralnikaŭ filma na naturu ŭsich dyktatur?
U pačatku 1920-ch dubinak i śviatłošumavych hranat nie było, u filmie polskija žandary na supraciŭ reahujuć bizunami, chtości ź ich stralaje ź pistaleta ŭ pavietra.
Najbolš atrymlivaje bizunom maci hałoŭnaha hieroja Hanna (Śviatłana Nikifarava). Kabieta ŭ biełaj chustcy ŭstaje z akryvaŭlenaj hałavoj. U hetym usia Biełaruś — čystaja, śvietłaja i akryvaŭlenaja.
«Dziavočy tvar, blady ad žalu,
dziaciej spałochany pahlad
i kroŭ bratoŭ, što buntavali, —
ja tolki hetki znaju ściah!» — pisała ŭ vieršy «Naš ściah» Łarysa Hienijuš.
Nieŭzabavie Hanna Smolič pamiraje. A pierad śmierciu prosić małodšaha syna pieradać hrošy na dapamohu carkvie.
— Dy da djabła hety chram.
— Nie kažy tak. Nie hniavi Boha.
Ci adpaviadaje pieršy epizod histaryčnaj praŭdzie? Tak, u Zachodniaj Biełarusi ad pravasłaŭnych katalikam u pačatku 1920-ch pierajšło 300 chramaŭ. Ale tonkaść u tym, što toje byli chramy, jakija da XIX stahodździa naležali ryma-katalikam i byli adabranyja ŭ ich carskimi ŭładami. Navat bolšaść kolišnich hreka-katalickich (unijackich) cerkvaŭ zastałasia ŭ Pravasłaŭnaj carkvie.
Na momant dałučeńnia Zachodniaj Biełarusi da SSSR tam dziejničała 540 pravasłaŭnych cerkvaŭ i słužyła 606 śviataroŭ.
Dla paraŭnańnia: u Savieckaj Biełarusi na hety momant zastavałasia try (try!) adkrytyja carkvy ŭ Babrujsku, Oršy i Mazyry, i ŭ tych pracavali śviatary — ahienty NKVD dla vyjaŭleńnia viernikaŭ. U Minsku, Homieli, Mahilovie i Viciebsku nie było nivodnaha chrama. Pra heta raskazvajecca ŭ knizie Andreja Zajerki «Poruhannoje pravosłavije: istorija biełorusskoj cierkvi 1917—1939», pra jakuju «Naša Niva» pisała ŭ 2015 hodzie.
U adroźnieńnie ad Zachodniaj Biełarusi, u Savieckaj Biełarusi sotni pravasłaŭnych śviataroŭ i ŭsie da adnaho jepiskapy byli fizična źniščanyja.
Stanam na 1928 hod — paśla ŭsich pieršych chval represij, kali ŭžo była aryštavana bolšaja častka jepiskapaŭ, kali mnohija adyšli ad carkvy abo pakinuli krainu, bačačy, kudy ŭsio kacicca, — u BSSR zastavałasia kala 1080 pravasłaŭnych śviataroŭ. U 1938-m na voli ź ich zastavałasia ŭsiaho 15. 98,5% pracentaŭ pravasłaŭnych śviataroŭ znachodziłasia ŭ źniavoleńni, tyja 15, što zastavalisia na voli, pa ŭsioj vierahodnaści byli zavierbavanyja i słužyli ateistyčnamu režymu.
Voś takaja praŭda historyi.
Što da vypadkaŭ hibieli ludziej pry abaronie pravasłaŭnych cerkvaŭ u Zachodniaj Biełarusi ad pieradačy katalikam, to takich vypadkaŭ nie było. Dyj uvohule, taja pieradača chramaŭ padčas revindykacyi nie sutykałasia sa značnym supracivam. U pravasłaŭnych zastavałasia dastatkova chramaŭ, a sami biełarusy byli zanadta zvykłyja da pierachodu z adnoj viery ŭ druhuju, nie toje što da źmieny jurysdykcyi taho ci inšaha budynka paśla źmieny adnaho akupanta na druhoha.
Rasijanin syhraŭ palaka
U filmie zabiŭ Hannu Smolič načalnik polskaj pamiežnaj zastavy Vacłaŭ Šumanski (Alaksiej Łanhin). Hetaha rasijskaha akciora možna nazvać hałoŭnaj zorkaj dramy. Na radzimie jon zdymaŭsia ŭ «Sałdatach», a ŭ «Maładziožcy» ŭzajemadziejničaŭ ź biełarusam Anatolem Katom, jaki jašče z nulavych krytykuje režym Łukašenki i źniaŭsia ŭ filmie «Žyvie Biełaruś!».
Na premjery Łanhin pryznaŭsia, što nie viedaje polskaj movy, choć rola jamu dastałasia mienavita polskamoŭnaja.
Nad stvareńniem admoŭnaha vobraza aŭtary asabliva nie zadumvalisia: pierad nami aficer, jaki nie škaduje puhi dla cyvilnych, patrabuje chabar za niezakryćcio pravasłaŭnaj carkvy i kachajecca ź niaviestaj syna.
Imiony akcioraŭ filma naŭrad ci štości skažuć hledačam. Niama tut Vieraniki Plaškievič, Dźmitryja Ratamskaha, Andreja Sieńkina. Jak, zrazumieła, i Aleny Hiranok dy jaje muža Alaksandra: u kastryčniku 2020-ha aktrysu cełuju noč pratrymali ŭ Maskoŭskim RUUS, a pry zatrymańni źbili ŭ busiku. Pra charyzmatyčnaha Ihara Dzianisava, jaki z bolšaściu kupałaŭcaŭ zvolniŭsia paśla Paŭła Łatuški, zastajecca tolki zhadvać. Miž tym bieź ich nie abychodzilisia raniejšyja vialikija prajekty «Biełaruśfilma». Režysior Andrej Chruloŭ viadomy adno rasijskimi sieryjałami, nivodzin ź jakich nie staŭ papularny.
Daniił Čup (sprava) syhraŭ Paŭła Smoliča
«Pradalisia panam za try kapiejki»
Pierad śmierciu maci Pavieł Smolič (Daniił Čup) atrymlivaje nakaz ad niaščasnaj žančyny: pryvieści svajho starejšaha brata Antona (Ivan Bataraŭ), jaki čamuści adasobiŭsia ad svajakoŭ. I chutka vyśviatlajecca čamu: Smolič-starejšy viadzie ŭzbrojenuju baraćbu.
Mužčyna padbivaje małodšaha brata adpomścić za maci i papiaredžvaje: «Naša ŭłada pryjdzie — z kožnaha spytajecca». Ale čuje ŭ adkaz niby vyrak: «Nikoli vaša ŭłada nie pryjdzie».
Čuć takija słovy trochi dziŭna. Smoličy nie byli zamožnymi sialanami, žyli biez baćki. Sialanstva ŭ tyja časy, kali va Uschodniaj Biełarusi adbyvałasia biełarusizacyja, a słova «kalektyvizacyja» jašče i nie prydumali, ź simpatyjaj hladzieła na BSSR. Moža, Pavieł byŭ zmaharom za biełaruskuju niezaležnaść i nie pieranosiŭ balšavikoŭ? Nie, u siužecie heta nijak nie demanstrujecca. Dyk ź jakoj pryčyny chłopcu nienavidzieć savieckuju ŭładu? Mahčyma, havorka idzie pra zvyčajny nonkanfarmizm: junak prosta piarečyć bratu, adnosiny ź jakim apošnim časam uskładnilisia. Heta mahło b rastłumačyć rezkuju frazu. Dziŭna čuć kateharyčnaść (hetuju temu my jašče ŭzdymiem) i ad Antona Smoliča. Ën nie chacieŭ źbierahčy małodšaha brata?
Jazep Łahinovič?
Pratatypam Antona, imavierna, staŭ Jazep Łahinovič (viadomy pad psieŭdanimam Pavieł Korčyk). Udzielnik Słuckaha zbrojnaha čynu paśla padziełu Biełarusi staŭ partyzanić. Savieckaja ŭłada sprabavała schilić jaho na svoj bok. Śćviardžajecca, što razmaŭlaŭ z Korčykam navat tahačasny kiraŭnik BSSR Alaksandr Čarviakoŭ. U vyniku partyzan pahadziŭsia.
Smolič-starejšy — kiraŭnik partyzanskaha atrada na Staŭpieččynie (siužet razhortvajecca vakoł miastečka Rubiaževičy) i siabar Kamunistyčnaj partyi Zachodniaj Biełarusi. Jon chutka sustrakaje hościu ź Mienska (nahadajem, što Minskam jaho zrobiać tolki ŭ tym znoŭ ža taki 1939-m).
Zavitała da partyzanaŭ Lesia Rubcova (Nastaśsia Vasiljeva). Padabienstva da padpolščycy Viery Charužaj vidavočnaje, ale ŭsio ž taki vobraz pisaŭsia nie tolki ź jaje. Charužaja pracavała nastaŭnicaj, redaktarkaj, była kamsamolskaj aktyvistkaj. U partškole jaje zaŭvažyli śpiecsłužby — i nieŭzabavie jana patrapiła ŭ Zachodniuju Biełaruś. Rubcova ž, jak vynikaje ź siužeta, doktarka, ale «prajšła try vajny» (treba mierkavać, što Pieršuju suśvietnuju, hramadzianskuju i saviecka-polskuju?). Jaje pasady i zvańnia my nie viedajem.
Znajomimsia ž my z hałoŭnaj hierainiaj pry pierachodzie miažy. Spačatku sabaka polskich žaŭnieraŭ niemaviedama jak pačuŭ jaje jašče z savieckaha bieraha — cieraz raku, a potym dziaŭčyna ledź nie traplaje ŭ pałon, ale svoječasova prychodzić na dapamohu Antoś Smolič. Vyśviatlajecca, što miažu jana pierajšła, kab likvidavać ahienta defienzivy Hraboŭskaha (partyzany da hetaha momantu ŭ im nie sumniavalisia), jaki musiŭ vystupić śviedkam na sudzie suprać siabroŭ KPZB.
Matyŭ paznavalny, tak u 1936-m Siarhiej Prytycki zastreliŭ sieksota polskich śpiecsłužbaŭ.
Rubcova, Smolič i niekalki partyzanaŭ pranikajuć na praces. Kali Hraboŭskaha zavodziać z čornaha choda, zabivajuć žandaraŭ — i voś uračystaść: dyviersantka, jakaja prajšła try vajny, vyrašaje pierad hałoŭnym strełam začytać śmiarotny prysud ad KPZB. I nie paśpiavaje — uryvajucca inšyja palicyjanty. Karcinnaja scena ledź nie zavaliła apieracyju, ale ahienta ŭsio ž taki zabili.
A Smolič, nie zvažajučy na zabaronu Rubcovaj, vyrašaje vyzvalić svaich chłopcaŭ, što pryvodzić da vialikaj bojki (miarkujučy pa ŭsim, hinuć i mirnyja žychary). Šlachi partyzanaŭ razychodziacca. Paranienaja dyviersantka traplaje na Paŭła Smoliča, jaki pad pahrozaj pistaletam davodzić jaje da miažy. I — o, heta, viadoma, było niečakana — pačynaje zahladacca na spadarožnicu.
— Zabudźsia na mianie, zrazumieŭ?
— Zrazumieć zrazumieŭ, a voś zabycca nie abiacaju.
Sama ž dziaŭčyna, jak i naležyć kamsamołcy, da Paŭła (jana, darečy, nie viedaje jahonaha proźvišča i pra jaho svajactva z Antonam) stavicca z chaładkom, nie ŭchvalajučy, što jon «prysłuhoŭvaje panam». A ŭsio prysłuhoŭvańnie palahaje ŭ tym, što Smolič-małodšy parabkam zarablaje sabie na chleb: na pačatku historyi jon časova pracuje ŭ jaŭrejskaha kraŭca ŭ miastečku i kachajecca ź jahonaj dačkoj, jakaja maje surjoznyja namiery. Vyśviatlajecca, što chłopiec niekalki razoŭ byŭ na inšym bierazie, ale dzie lepš — skazać nie moža.
— U ciabie palaki Radzimu adabrali, a ty na ich pracuješ?
— Hrošy ŭsim patrebnyja.
— Dzie płaciać, tam i Radzima, tak vychodzić?
— Radzima tam, dzie mnie dobra.
— Dy niama ŭ vas Radzimy, Pavieł Alaksiejevič. Pradali vy jaje panam za try kapiejki.
Kateharyčnaść Rubcovaj prajaŭlajecca i ŭ čas druhoj sustrečy z Paŭłam. Paranienaja, dyviersantka ledź zapaŭzła na sialanski dvor na ŭschodnim bierazie, dzie lažała nieprytomnaja dva dni. U tuju ž chatu razam ź siabram Jurakam Šumanskim zavitaŭ i Smolič-małodšy: chłopcy nasili kantrabandu. Biełarus — kab dapamahčy toj samaj carkvie, za jakuju skłała hałavu maci, palak — nabyć zołata dla dziaŭčyny. U hety ž čas Rubcova aprytomnieła i pasprabavała źjechać z padvorka na kani. Ubačyŭšy staroha znajomaha, dyviersantka kanstatuje: «Rasčaravaŭ ty mianie, Pavieł Alaksiejevič».
Kania padpolščyca abviaščaje rekvizavanym, ale abiacaje viarnuć. Mužyku zastajecca tolki hladzieć joj uśled i škadavać žyviołu: «Jon sam vierniecca, kali Boh daść».
Mužčyna, jaki ryzykuje zastacca biez kania, darečy, adzin ź niešmatlikich piersanažaŭ, jaki choć i nie čysta, ale razmaŭlaje pa-biełarusku. Akramia jaho z žonkaj, trasiankaj (amal nieprykmietnaj) karystajecca staraja kabieta, jakaja dahladaje Hannu Smolič, a paźniej dapamahaje ź jaje chaŭturami.
Čystuju ž biełaruskuju movu my čujem adnojčy — i to va Uschodniaj Biełarusi: partyjny čynoŭnik na rodnaj movie začytvaje pramovu z nahody adkryćcia novaj škoły. Imavierna, hetak pakazali Alaksandra Čarviakova (praz 12 hadoŭ paśla padziej filma kiraŭnik BSSR zastrelicca, nie vytrymaŭšy cisku stalinskich uładaŭ).
Miž tym takaja mova hierojaŭ nijak nie adpaviadaje histaryčnaj praŭdzie. Pa-rusku tady ŭ vioscy nichto miž saboj nie razmaŭlaŭ — ni ŭ Zachodniaj, ni va Uschodniaj Biełarusi.
Rubcova za niekalki vojnaŭ i paśla dyviersijnaj škoły mahła na biełaruskuju movu i zabycca. A Smoličy? Partyzany? Inšyja sialanie? Kantrabandysty? U filmie rodnuju movu ŭžyvajuć chiba što ludzi stałaha vieku. Kałanijalny stereatyp pra «jazyk dierievienskich babušiek».
I heta ŭžo maŭčym pra «Paŭła Alaksiejeviča» i inšyja imiony pa baćku — da siaredziny XX stahodździa biełarusy tak nie kazali, u 1920-ja dyk dakładna.
«Pravakacyja»
Adsutnaść sucelnaj linii zaminaje ŭspryniać matyŭ filma. Nasupierak čakańniam, Pavieł Smolič nie kidajecca pomścić za maci, nie robić sensam svajho žyćcia abaronu Pravasłaŭnaj carkvy. Skončyŭšy z kantrabandaj, chłopiec znoŭ pierachodzić miažu, znachodzić Rubcovu (adras jon daviedaŭsia sa zhublenaj joj fotakartki) i ŭsio ž taki dabivajecca jaje.
Małady sielanin Pavieł Smolič dabivajecca savieckaj terarystki Lesi Rubcovaj. Skrynšot ź filma
A hałoŭnyja padziei ŭ hety čas adbyvajucca z Šumanskimi.
Polka Rada (Julija Viarchoŭskaja), da jakoj zalacaŭsia Jurak, mabyć, adziny piersanaž, jaki atrymaŭsia realistyčny. Pryhožaja, daścipnaja i fanaberystaja — stereatypnaja panienka. Nu vylitaja Jadvisia z tryłohii «Na rostaniach» Jakuba Kołasa ci Karusia z «Nadbiarezincaŭ» Fłaryjana Čarnyševiča, darma što raspusnaja. Druhasnaja hierainia akazałasia najiarčejšaj.
Zarabiŭšy kantrabandaju zołata, Šumanski-małodšy choča zrabić dziaŭčynie prapanovu. I adsočvaje jaje da niejkaha chutara. A tam zaśpiavaje Radu ŭ łožku z baćkam, jaki, zrešty, kpliva pryznaŭsia, što i nie baćka jon jamu nijaki: maci nahulała Juraka z ruskim aficeram. Zvarjacieły, maładzion chapaje sa ściany strelbu i zabivaje abaich.
Heta bačyć i Anton Smolič, jaki pilnavaŭ Šumanskaha-starejšaha dziela pomsty. A za samim partyzanam u hety čas sačyŭ varšaŭski śledčy defienzivy Lesłaŭ Kviatkoŭski (Rusłan Čarniecki). Uziaŭšy partyzana, jon dapytvaje Juraka — toj pryznajecca ŭ zabojstvie. I tut siužetny pavarot nie staŭ niespadziavanym. Kavarny kontrvyviednik (voś kaho b syhraŭ Anatol Kot, kab byŭ łukašystam) moh paviedamić u stalicu pra niepryvabnuju karcinu: polski pamiežnik-hulaka zabity synam u łožku z kachankaj. Ale pobač partyzan, ad ruk jakoha moh zahinuć sumlenny hramadzianin Polščy, baroniačy svaju siamju. Voś tak Sajuz vykonvaje Ryžskuju damovu, zasyłajučy dyviersantaŭ u damy cyvilnych! Los Juraka Šumanskaha, viadoma, vyrašany.
— Nijakich śviedak — tolki achviary.
— A inakš nielha?
— Našymi rukami čynicca historyja.
U formie z barodkaj — Šumanski-starejšy. U cyvilnym — Kviatkoŭski, śledčy defienzivy. Hieroi-palaki ŭ filmie — šabłonna-stereatypnyja. Skrynšot ź videa
Uzdymajecca mižnarodny rezanans, jaki dachodzić i da Maskvy, — hałoŭnaje raźviedupraŭleńnie Čyrvonaj armii zabaraniaje apieracyi ŭ Polščy. Takaja historyja ŭ 1925-m sapraŭdy była: Kreml spyniŭ dyviersijnuju dziejnaść na zachodniebiełaruskich i zachodnieŭkrainskich ziemlach. Ale pryčynaj stała nie pravakacyja defienzivy, a ŭłasnaja niedarečnaść. Uciakajučy ad pieraśledu, atrad savieckich dyviersantaŭ u polskaj formie abstralaŭ svaich ža pamiežnikaŭ i źniščyŭ budynak kamiendatury na zastavie.
SSSR abvinavaciŭ Polšču ŭ napadzie, ale, vyśvietliŭšy praŭdu, zabaraniŭ «aktyŭnyja mierapryjemstvy» ŭ susiedniaj respublicy. Publična, praŭda, viny nie pryznali: u Varšavu pajšła dypłamatyčnaja nota, u jakoj palakaŭ abvinavačvali, adnak prapanoŭvali vyrašyć kanflikt mirnym šlacham. Tyja padziei nazvali Jampalskim incydentam (Jampal znachodzicca va Ukrainie).
Aŭtary «Na inšym bierazie» vyrašyli nie pakazvać kanfuzu balšavikoŭ, stvaryŭšy pryhožuju historyju.
U Miensku Rubcova čuje pra zahad Maskvy ad svajho načalnika i bačyć polskuju hazietu z abvinavačańniem Smoliča-starejšaha. Jamu adnaznačna pahražaje śmiarotnaje pakarańnie, ale prapanovu dyviersantki vyzvalić partyzanskaha kamandzira ŭsprymajuć u štyki. Razzłavanaja, dziaŭčyna idzie na ŭłasnuju kvateru, dzie ŭ toj čas siadzić Pavieł. Ubačyŭšy artykuł pra brata, jon nie vieryć u polski paklop — jaho kachanaja tym časam daviedvajecca praŭdu pra Smoličaŭ — i, viadoma (a jak ža mahło być inakš?), źbirajecca na toj bierah dziela jaho vyzvaleńnia. Rubcova, niahledziačy na zabaronu, idzie ź im — i tam padymaje padpolščykaŭ. Usie razam pranikajuć u turmu i z bojem vyzvalajuć adtul tavaryša, zaadno vypuściŭšy inšych viaźniaŭ.
Heta jašče adzin štrych da padabienstva Smoliča-starejšaha i Paŭła Korčyka. Łahinoviča adnadumcy taksama vyzvalili z polskaj turmy — heta prypisvajuć savieckamu terarystu Stanisłavu Vaŭpšasavu (sapraŭdnaje proźvišča — Vaŭpšas).
Na hetym miescy «Mis Biełaruś» Eleanora Kačałoŭskaja, imavierna, chacieła b bačyć chepi-end, ale nie hetym razam. U najlepšych tradycyjach ekšnu Smoličy, Rubcova i nieviadomy partyzan-kiroŭca ŭciakajuć ad pahoni na hruzavičku. Zrazumieła, pry hetym zabivajuć žandaraŭ. I voś užo kala miažy, kali ad pieraśledu, zdajecca, adarvalisia, Antona napatkała kula.
Mužčyna zadychajecca na vačach brata i tavaryšaŭ. Pavieł nie moža strymać śloz i vokliču «Tak nie pavinna być!» la pamiežnaha słupa, ale raptam jaho hukaje Lesia: «Anton žyvy!» Hrupa pieranosić paranienaha na inšy bierah, dzie ich sustrakaje savieckaja pamiežnaja varta.
Znajomaja kancoŭka? Vy ŭžo mahli bačyć jaje ŭ inšaj viadomaj stužcy «Biełaruśfilma» — «Dziaržaŭnaja miaža. Uschodni rubiež» — trecim filmie viadomaj sieryi 80-ch. Uziaŭšy ŭ pryhraničnym kitajskim Charbinie, što sabraŭ sotni tysiač ruskich emihrantaŭ, vysokapastaŭlenaha biełaha aficera, čekisty Mohiłaŭ i Anisimava viazuć jaho da miažy. Ale pałkoŭnik paraniŭ dyviersanta, a žančyna streliła ŭ jaho, dajechała da ŭmoŭlenaha miesca i, pakinuŭšy spadarožnikaŭ u mašynie, pajšła ŭ bok miažy nasustrač śvitanku. U abodvuch vypadkach hladač tak i nie daviedaŭsia pra los paranienych.
A sapraŭdnaha Jazepa Łahinoviča čakaŭ niezajzdrosny finał. U 1936-m NKVD aryštavaŭ byłoha partyzana jak ahienta defienzivy — abvinavačvańnie, najchutčej što falšyvaje, kaštavała jamu 5 hadoŭ łahieraŭ. Užo padčas adbyćcia pakarańnia jaho dvojčy (u 1938-m i 1939-m) asudzili da rasstrełu, ale vyrak tak i nie vykanali. Uviesnu 1940-ha jon sam pamior u minskaj turmie, tak i nie ŭbačyŭšy Zachodniaj Biełarusi ŭžo ŭ BSSR. Kali Anton Smolič i nie skanaje — ničoha dobraha jamu nie śviecić.
Zakančvajecca film histaryčnaj daviedkaj, ahučanaj zakadravym hołasam uralca Uładzimira Haściuchina:
«Asnoŭnaj zadačaj kiraŭnictva Polščy było zrujnavańnie tonkaha miru z SSSR, kab praciahnuć svaju zachopnickuju palityku. Im była patrebnaja ŭsia terytoryja Biełarusi. Jany tryźnili pra kresy ŭschodnija, pra adradžeńnie Rečy Paspalitaj. Ale dziakujučy prafiesijnym dziejańniam savieckich kontrvyviednikaŭ i padpolščykaŭ ź liku miascovych žycharoŭ pravakacyja akupantaŭ była sarvanaja. Mir hetym razam ustajaŭ. Adnak napieradzie jašče byli doŭhija kryvavyja hady baraćby. Baraćby za adzinstva naroda. Za adzinstva Biełarusi».
Voś ździvilisia b hetym słovam u tahačasnaj Polščy, jakaja ŭ 1921-m dobraachvotna admoviłasia ad Uschodniaj Biełarusi, razumiejučy, što stolki niepalakaŭ im nie pieratravić.
Dla kaho heta zdymali?
Adrazu ž z pačatkam citraŭ zała imkliva puścieje — zastajecca niekalki čałaviek.
Ci znojdzie film svaju aŭdytoryju? Vialikaj jana nie budzie. Chacia adsutnaść zvyštapornaj prapahandy i robić «Na inšym bierazie» nie takim taksičnym, jak, prykładam, «Nie hulniu», źniatuju niekalki hadoŭ tamu pra biełaruskaje vojska.
Ludzi, jakija viedajuć biełaruskuju historyju, buduć abražanyja. Nie znojdzie jon stanoŭčych vodhukaŭ i ŭ tonkich amataraŭ: niama tut sucelnaha matyvu, jaki b išoŭ skroź uvieś film, jak heta było, prykładam, u rasijskim «Kałašnikavie» (2020).
Lohkaja drama z ramantyčnaj linijaj i ekšnam moža pryjścisia daspadoby niepatrabavalnym hledačam. Voś jany i mohuć prahłynuć zakładzienuju ŭ film pilulu — «palaki — hady i vorahi».
Čytajcie taksama:
U Minsku na premjeru filma z fejkami pra Buču pryjšła tolki Bondarava ź siabroŭkami
