Harady, prahłynutyja džunhlami, ślady staražytnych cyvilizacyj na dnie akijanaŭ — zdavałasia b, usio heta niedzie daloka. Tym časam naša Atłantyda chavajecca pry kancy kožnaj staroj alei miž dzikich zaraśnikaŭ, pry kožnym zakinutym padmurku, na kožnym kavałku staroha traktu, na jaki raptam vychodziš siarod lesu.
I ŭ biełaruskich umovach nie treba było tysiač hadoŭ, kab ad kolišniaha žyćcia zastaŭsia niapeŭny śled u pamiaci naščadkaŭ. Cunami XX stahodździa niby vyviernuła kraj na druhi bok. Mnohija raniejšyja łandšafty, kropki pryciahnieńnia, akcenty dalniaj pierśpiektyvy pierastali isnavać.
Takija dumki źjaŭlajucca ŭ Tuhanavickim parku, ź jakoha pačynajecca naša druhoje padarožža z «Susiedskim majontkam». Razam z brendam biełaruskich praduktaŭ — heta małako, kiefir, masła, pielmieni, johurt, što možna adšukać na palicach kramaŭ «Susiedzi», — my raspaviadajem pra najcikaviejšyja biełaruskija majontki. Da ich i siońnia možna pryjechać: pašpacyravać alejami starych parkaŭ, zhadać šlachieckija zvyčai i našu historyju.
Niadoŭhaja aleja skančajecca «altankaj» z pasadžanych kołam niamocnych užo viekavych lip. Vakoł razraślisia pra-praŭnuki kolišnich parkavych hrabaŭ i klonaŭ — udzień tut prachałodna i cicha, niby ŭ mahilnym sklepie.
Jak mała adpaviadaje hetaje miesca słovam vialikaha paeta Adama Mickieviča: «Nidzie na ziamli nie mieŭ takoha viasiołaha žyćcia, jak u litoŭskich vioskach i zaścienkach. Kolki tam radaści, lubovi, ščaścia!»
«Litvoj», jak viadoma, naš słavuty ziamlak nazyvaŭ svaju rodnuju Navahradčynu.
Tuhanavičy źviazanyja ź jaho lehiendaj.
Hety majontak — adzin z najbolš vierahodnych pravobrazaŭ Saplicova z «Pana Tadevuša», takoha šlachieckaha raju. A ŭ realnaści ŭ Tuhanavičach žyła siamja Maryli Vieraščaki — uźniosłaha i nieščaślivaha Adamavaha kachańnia. Tuju altanku ź viekavych lipaŭ i nazyvali «altankaj Maryli». Jana była centram kampazicyi siadziby Tuhanavičy.
Tuhanavičy ŭ siaredzinie XIX stahodździa. Malunak Napaleona Ordy.
Žyćcio tut kipieła piaćsot hadoŭ. Tuhanavičy, zhodna ź lehiendaj, naležali naščadkam Niamiry, kaniušaha kniazia Vitaŭta. Małady Mickievič, kab pabačycca z Marylaj, prylataŭ siudy štonoč na kani za dziesiać z hakam kiłamietraŭ. Pasiarednicaj miž imi była słužanka Tekla, jakaja słužyła ŭ Vieraščakaŭ. U 1863-m haspadar majontka Kanstancin Tuhanoŭski byŭ akruhovym načalnikam paŭstańnia i trymaŭ majsterniu pa ramoncie zbroi. Tuhanavičy malavaŭ Napaleon Orda, fatahrafavaŭ Jan Bułhak…
Jašče sto ź niečym hod tamu ŭ dahledžanych Tuhanavičach była sielekcyjnaja baza z najnoŭšym abstalavańniem, na jakuju davali hrošy samyja bahatyja haspadary kraju — Radziviły, Vajniłovičy, Skirmunty. Tut z dumkaj pra budučyniu palapšali sarty zbožžavych kultur.
Ciapier heta tupik za vioskaj Karčova Baranavickaha rajona, jaki možna znajści tolki pa ŭkazalnikach.
U Pieršuju suśvietnuju ŭ hetych miaścinach stajaŭ front. Što nie raskacili pa biarvieńniach na blindažy — zhareła ad zalotnych snaradaŭ. Paśla vajny haspadary nie mieli srodkaŭ adnavić razburanuju siadzibu.
Zavośsie
Ale Mickievič u hetych vakolicach histaryčnaj Navahradčyny — žyvaja materyja. Tut pra jaho havorać prosta, jak pra susieda.
«Adam žyŭ u lamusie, na druhim paviersie — zručna. Jak źviečareje, jon, nikomu nie skazaŭšy, na kania i ŭ Tuhanavičy, da Maryli. A ranicaj — dadomu. Kania na pašu, a sam — spać… Paśla Marylu addali za staroha hrafa, ale jon i nie suprać byŭ, što Adam da ich pryjazdžaŭ», — raskazali nam u Zavośsi.
Choć na samoj spravie hraf Vaŭžyniec Stanisłaŭ Putkamier, vajskovy aficer i muž Maryli Vieraščaki, byŭ usiaho na čatyry hady starejšy za Mickieviča. Jany byli znajomyja, i Mickievič paśla tavaryskaj razmovy ź im adstupiŭsia ad Maryli.
Falvarak u Zavośsi, dzie naradziŭsia Adam Mickievič, byŭ adnoŭleny ŭ 2000-ja. Da taho na miescy spalenaha ŭ pieršuju suśvietnuju falvarka stajaŭ bietonny abielisk. Ciapier tut muziej. Adnavić budynki dapamahli malunki mastakoŭ Napaleona Ordy i Edvarda Paŭłoviča, jakija nie mahli abyści ŭvahaj radzimu pieśniara.
Mickievičy atrymali hety majontak u siaredzinie XVIII stahodździa ad Janoŭskich. Janoŭskija byli vinny Mickievičam hrošaj, a addavać nie chacieli. Sorak hadoŭ išoŭ sud, byvali i ŭzbrojenyja sutyčki, a ŭrešcie za tyja pazyki Zavośsie dastałosia Juzafu Mickieviču, stryječnamu dziedu Adama.
Baćki paeta, Mikałaj i Barbara, pierasialilisia siudy niezadoŭha da naradžeńnia Adama. Praź niekalki hod majontak zdali ŭ arendu, paśla jon dastaŭsia svajakam, ale Adam i ŭ junackija hady byvaŭ na svajoj «małoj radzimie».
Žyli ŭ Zavośsi biadniej, čym u Tuhanavičach. U siaredzinie XVIII stahodździa majontak składaŭsia z troch vałok (kala 60 hiektaraŭ) ziamli i ŭsiaho adnoj siamji pryhonnych.
Vidać, jak daninu histaryčnaj tradycyi, adnaŭlajučy dom Mickieviča, pry darozie zbudavali ŭ padobnym styli dom dla dyrektara muzieja. Jak budziecie jechać u Zavośsie — nie zbłytajcie: muziej dalej ad darohi.
Pakolki ŭ svajakoŭ była vialikaja siamja, Mickievič, najazdžajučy ŭ Zavośsie, spyniaŭsia ŭ lamusie. Lamus u našych prodkaŭ — heta adnačasova i kładoŭka dla charčoŭ dy instrumientaŭ, i letniaje žytło. Žyły pakoj rabili zvyčajna na druhim paviersie. Pavodle ŭspaminaŭ, ścieny ŭ žyłym pakoi Mickieviča byli raśpisanyja jaho hrafici. Siarod nadpisaŭ vyłučalisia słovy: «Čas tabie ŭžo źlitavacca ź mianie». Miarkujecca, što źviernutyja jany byli da Maryli Vieraščaki.
Siadzibny dom staić roŭna na starym miescy — padčas raskopak u pačatku 1990-ch archieołahi znajšli jaho padmurki. Asobnym stendam u muziei vystaŭlenyja drobnyja rečy, znojdzienyja padčas raskopak.
Možna ŭjaŭlać, što z hetaj łyžački karmili małoha Adama, abo sam jon, padrosšy, karystaŭsia hetym videlcam. Mnoha archieołahi znajšli zhublenych nacielnych kryžykaŭ.
U Zavośsi adnavili interjery niebahataj šlachieckaj siadziby.
U kamory — sapraŭdnyja ziołki z pachami leta: kiprej, padbieł, lipavy ćviet.
U taku možna pabačyć sapraŭdnuju hlinianuju padłohu.
Paŭlinova
Jašče adna miaścina niepadalok źviazanaja ź imiem Adama Mickieviča — Paŭlinova. Hustoŭnaja siadziba-pałacyk tut źjaviłasia ŭžo nie pry žyćci paeta, ale była nazvanaja ŭ honar jaho rodnaj ciotki — Paŭliny z Majeŭskich.
Zamačak zbudavaŭ u pačatku XX stahodździa jaje syn, Jan Aton Bochvic. Nie zabyŭsia jon i pra baćku — fiłosafa-aśvietnika, Fłaryjana Bochvica, jaki imknuŭsia «prymiryć» navuku z relihijaj i ličyŭ, što kožny čałaviek, niezaležna ad pachodžańnia, pieršyja dvaccać hadoŭ žyćcia abaviazany vučycca. U honar Fłaryjana Jan Aton nazvaŭ druhi svoj majontak — Fłaryjanova.
Syn nie pajšoŭ pa baćkavych śladach, jamu zmałada byli milejšaja šabla i koń husarski. Udzielnik Krymskaj vajny, paŭstaniec Kalinoŭskaha, asudžany na śmierć i pamiłavany, prychilnik admieny pryhonu — jaho mahutnaja sivabarodaja postać zachavałasia na zdymkach pačatku stahodździa.
Pałac u Paŭlinovie jon pastaviŭ «amierykanskimi tempami» — za paŭhoda, papiarednie raźbiŭšy park i arhanizavaŭšy haspadarku.
Jan Aton zachaplaŭsia batanikaj — u majontku byli cudoŭnyja sady i parki. Staryja duby i tapolevyja alei nahadvajuć pra toj čas.
Pałacyk daniadaŭna stajaŭ biezhaspadarny. Ciapier jon zamkniony i napałovu adrestaŭravany zvonku. Chočacca spadziavacca, što jamu znojdziecca prymianieńnie i što časy, kali spadčyna stahodździaŭ pahardliva adkidałasia, u Biełarusi minajuć.
Miaściny Adama Mickieviča na mapie:
Hety prajekt staŭ mahčymym dziakujučy «Susiedskamu majontku» — brend sapraŭdnych biełaruskich praduktaŭ, jakija nahadvajuć pra słaŭnyja staronki našaj historyi. Małako, kiefir, masła, pielmieni, johurt — znajści pradukty vy možacie na palicach kramaŭ «Susiedzi» pa ŭsioj krainie. Kuplajma svajo!
