У Нямеччыне выйшла кніга Святланы Алексіевіч «Час сэканд хэнд», якая завяршае яе знакаміты мастацка-дакументальны цыкл «Галасы Утопіі». Немцы ўзрушаныя гэтай кнігай, перадае DW.
Няма практычна ніводнай буйной нямецкай газеты, ніводнага папулярнага радыёканала, якія б не адгукнуліся на кнігу Святланы Алексіевіч «Час сэканд хэнд», што выйшла ў Германіі, у выдавецтве Hanser, адначасова з рускім выданнем. Агульнае і галоўнае пачуццё нямецкіх рэцэнзентаў — узрушэнне.
«Часам невыносна цяжка зазіраць у душы людзей, якія перажылі крушэнне савецкага сацыялізму», — прызнаецца рэцэнзент газеты Frankfurter Allgemeine. Яго словы падмацоўвае выданне Börsenblatt: «Гэтая сумная кніга выклікае ў чытача боль і спачуванне да людзей, пра якіх распавядае».
А крытык штотыднёвіка Der Spiegel піша пра «хвалюючую чытача чалавечую панараму на руінах сацыялізму».
Яго, дарэчы кажучы, больш за ўсё ўразіў стары камуніст Васіль, якога ў 1937 г. арыштавалі разам з жонкай. Яна загінула ў лагерах, а ён, нават спазнаўшы ўсе жахі допытаў у НКУС, быў шчаслівы, калі праз шмат гадоў яму зноў ўручылі партыйны білет.
Але ў «дакументальным рамане» Святланы Алексіевіч (так вызначае жанр кнігі аўтар артыкула ў Berliner Zeitung) гаворка ідзе не толькі аб старых, якія слепа верылі і працягваюць верыць у камуністычныя ідэалы. Кніга распавядае пра ўсё сённяшняе «постсавецкае», як прынята казаць, пра ўсю савецкую цывілізацыю, якая працягвае існаваць, пра тое, наколькі жывучая псіхалогія «чырвонага чалавека» (выраз Алексіевіч). Дзесяць гадоў яна працавала над сваёй новай кнігай, сустракалася і размаўляла з людзьмі розных пакаленняў, прафесій і сацыяльных слаёў, абдзеленымі, аўтсайдарамі (такіх нашмат больш у кнізе) і з тымі, хто разбагацеў, зрабіў кар'еру ў эпоху «сэканд хэнд» — эпоху спыненага часу, піша DW.
Перад намі праходзіць чарада чалавечых праўдаў, незвычайных нават для таго, хто сам у гэтым жыве, а ўжо для нямецкага чытача – і пагатоў.
«Я спрабую сумленна выслухаць усіх удзельнікаў сацыялістычнай драмы», - кажа аўтар у самым пачатку аповеду.
Зроблены «Час сэканд хэнд» таксама, як і даўно вядомыя, перакладзеныя на шматлікія мовы (у тым ліку і на нямецкую) кнігі Святланы Алексіевіч «У вайны не жаночы твар», «Цынкавыя хлопчыкі», «Апошнія сведкі» і іншыя ... Мінімум аўтарскага каментара. Паліфанія галасоў.
«Ніхто так не ўмее слухаць і чуць, як яна», - кажа ў інтэрв'ю Börsenblatt нямецкі выдавец Алексіевіч Элізабэт Руге . Börsenblatt выдае Саюз нямецкага кнігагандлю, які прысудзіў у гэтым годзе Святлане Алексіевіч Прэмію свету – самую прэстыжную ўзнагароду, якой ганаруюцца ў Германіі інтэлектуалы. Прэмію прысудзілі за ранейшую творчасць, яшчэ да выхаду ў свет кнігі «Час сэканд хэнд».
У кнізе шмат слёз. Слёз страху, лютасці, пакутаў. Але плачуць людзі часцей за ўсё не праз мінулае, а праз тое, што ёсць зараз. Большасць тых, чые галасы ў ёй гучаць, - гэта галасы людзей, якіх, як заўважае газета Frankfurter Allgemeine, «да Алексіевіч ніхто не пытаўся і не слухаў».
Рэцэнзент Berliner Zeitung піша аб дзіўным «інстынкце спагады», якім валодае Алексіевіч. «Час сэканд хэнд» напісаны не гісторыкам і не палітолагам.
Святлана Алексіевіч, па яе ўласных словах, глядзіць на свет вачыма гуманітарыя . Гэта зусім не азначае, што яна даруе людзям усё. «У камунізму быў вар'яцкі план – перарабіць «былога»чалавека, старога Адама, - піша Алексіевіч. - І гэта атрымалася ... Можа быць, адзінае, што атрымалася». І з горыччу дадае: «Чалавек не заўважаў свайго рабства, ён нават любіў сваё рабства». Гэта ў мінулым. А што сёння? Сёння ў грамадстве зноў з'явіўся попыт на Савецкі Саюз, на культ Сталіна. Адраджаюцца ідэі «вялікай імперыі», «адмысловага рускага шляху», сум па моцнай руцэ...
Але было б занадта проста звальваць усю віну за катастрофы і расчараванні апошніх дваццаці пяці гадоў на «дзікі капіталізм», на Пуціна ці Лукашэнку. Многія сённяшнія праблемы сыходзяць сваімі каранямі ў савецкае мінулае, падкрэслівае Berliner Zeitung.
«Савецкага Саюза няма, але савецкі чалавек жыве», - цытуе газета Святлану Алексіевіч. «Камунізм – гэта хвароба , вірус, - перакананая пісьменніца, - і гэтая хвароба вяртаецца зноў і зноў". Часам паміж радкоў кнігі праглядае адчай. Алексіевіч спадзявалася, што свабода зменіць людзей, але яны адвыклі ад волі. «Чырвонага чалавека» адвучылі ад волі за доўгія гады савецкай улады, і ў гэтым – сапраўдная трагедыя эпохі.
Пра якія б узрушэнні мінулага ні пісала Святлана Алексіевіч - пра афганскую вайну, чарнобыльскую катастрофу, «дысідэнцкія кухні» савецкай эпохі - яна заўсёды спрабуе зазірнуць у будучыню.
Зазірнуць, так бы мовіць, вачыма сваіх герояў, сваіх суразмоўцаў. Калі меркаваць па кнізе «Час сэканд хэнд», гэтая будучыня яе палохае, адзначаюць многія нямецкія рэцэнзенты. Палохаюць сённяшняя абыякавасць у грамадстве, ксенафобія, гатоўнасць да гвалту... Страшнавата чытаць: «Хай усё здохнуць. Буду жыць для сябе». Або: «Ненавіджу!!! - Каго? - Усіх!» І горкае :«У нас кожны абавязкова кагосьці ненавідзіць... Шмат нянавісці ў паветры. Да чалавека нельга дакрануцца».
«Час сэканд хэнд» - апошняя кніга, кульмінацыйны пункт грандыёзнай эпапеі савецкага жыцця, створанай Святланай Алексіевіч.
Эпапеі, часткі якой выдаюцца і перавыдаюцца і ў Германіі. Ужо ў кастрычніку выходзіць па-нямецку кніга «У вайны не жаночы твар», у пачатку наступнага года - «Апошнія сведкі», рыхтуецца другое выданне «Цынкавых хлопчыкаў»... Сумна ўсведамляць, што ў Расіі Алексіевіч публікуецца куды менш, не кажучы ўжо пра яе Беларусі, дзе творчасць Алексіевіч ўладамі фактычна ігнаруецца.
