Фота: БелТА
Расія і Беларусь пераймаюць практыку ЗША і іх саюзнікаў па НАТА ў ядзернай сферы — так інтэрпрэтуе Масква апошнія заявы Уладзіміра Пуціна і Аляксандра Лукашэнкі. Па выніках іх сустрэчы ў Мінску было абвешчана, што самалёты вайскова-паветраных сіл Беларусі ўжо пераабсталяваныя для прымянення боепрыпасаў са спецыяльнай — гэта значыць ядзерна-баявой часткай, а іх экіпажы цяпер праходзяць неабходную перападрыхтоўку, піша «Коммерсант».
Расія на працягу многіх гадоў папракала НАТА ў тым, што такое супрацоўніцтва супярэчыць «духу і літары» Дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі (ДНЯЗ).
«Усё гатова»
Аб новым складніку збліжэння РФ і Беларусі ў вайсковай сферы Пуцін і Лукашэнкі распавялі ў панядзелак падчас сумеснай прэс-канферэнцыі ў Мінску. «Лічу магчымым працягнуць рэалізацыю прапаноў кіраўніка Беларусі па падрыхтоўцы экіпажаў баявых самалётаў арміі Беларусі, якія ўжо пераабсталяваны для магчымага прымянення боепрыпасаў паветранага базавання са спецыяльнай баявой часткай,— заявіў Уладзімір Пуцін і падкрэсліў: — Такая форма супрацоўніцтва — не наша вынаходніцтва. ЗША, напрыклад, праводзяць аналагічныя мерапрыемствы са сваімі саюзнікамі ў рамках НАТА на працягу дзесяцігоддзяў».
Аляксандр Лукашэнка, у сваю чаргу, назваў гэтую тэму «вельмі далікатнай» і таксама палічыў патрэбным падкрэсліць, што ні Беларусь, ні Расія не з'яўляюцца яе «аўтарамі». «Мы падрыхтавалі самалёты, аказалася, што ў нас з савецкіх часоў такія самалёты ёсць. Мы тэставалі іх у Расіі, цяпер мы разам з расіянамі рыхтуем экіпажы, здольныя кіраваць гэтымі самалётамі, якія нясуць спецыфічныя боепрыпасы,— паведаміў ён і дадаў: — Гэта не пагроза камусьці… У нас выклікае вялікія асцярогі… напружанне па перыметры межаў Саюзнай дзяржавы (РФ і Беларусі), перш за ўсё на захадзе. І нам трэба было б абараніць беларускую дзяржаву».
Упершыню аб пераабсталяванні самалётаў і навучанні экіпажаў працы з ядзернымі боепрыпасамі Аляксандр Лукашэнка публічна папрасіў свайго расійскага калегу ў канцы чэрвеня на сустрэчы ў Санкт-Пецярбургу. «Нас вельмі турбуюць палёты самалётаў ЗША і НАТА, якія трэніруюцца несці ядзерныя боегалоўкі»,— сказаў ён тады і заклікаў Уладзіміра Пуціна «разгледзець пытанне люстранога адказу на гэтыя рэчы».
Прэзідэнт Расіі на гэта адказаў, што «сапраўды ў Еўропе ў амерыканцаў захоўваецца 200 ядзерных тактычных боезапасаў, у асноўным гэта атамныя бомбы».
«200 у шасці еўрапейскіх краінах — членах Паўночнаатлантычнага блока НАТА. Для іх магчымага прымянення падрыхтавана 257 самалётаў — і не толькі амерыканскіх, але і гэтых (еўрапейскіх) краін», — удакладніў ён. Пагадзіўшыся з тым, што «паклапаціцца аб безумоўным гарантаванні бяспекі Саюзнай дзяржавы «бакі абавязаныя, Уладзімір Пуцін тады прапанаваў наступнае: «адпаведным чынам даабсталяваць на авіяцыйных заводах у Расіі досыць вялікую групоўку самалётаў Су-25, якая знаходзіцца на ўзбраенні беларускай арміі, і пачаць падрыхтоўку лётнага складу».
Літаральна праз два месяцы Аляксандр Лукашэнка абвясціў журналістам, што «ўсё гатова», але падрабязнасцяў не паведаміў.
Між тым абвяшчэнне штурмавіка Су-25 у якасці носьбіта ядзернай зброі выклікала пытанні, паколькі ні ў СССР, ні ў Расіі пазней ён у якасці такога не разглядаўся.
Тлумачэнняў на гэты конт з боку афіцыйных асоб дзвюх краін так і не прагучала, таму экспертам застаецца толькі рабіць здагадкі. «Вядомы жарт, што ў айчыннай традыцыі спецыяльная баявая частка прадугледжаная для ўсяго, што больш за супрацьтанкавую ракету. Адпаведна, цалкам магчыма, што на круг аказалася прасцей рэанімаваць адпаведны патэнцыял старых савецкіх самалётаў,— адзначае ў гутарцы з «Коммерсантам» сузаснавальнік праекта «Ватфор» Дзмітрый Стэфановіч.— Разам з тым франтавая авіяцыя (асабліва тая, для якой не характэрная паніжаная прыкметнасць) валодае, мякка кажучы, не самай высокай баявой устойлівасцю і эфектыўнасцю». Пры гэтым, па словах эксперта, да гэтага часу таксама невядома аб магчымых тыпах авіяцыйных сродкаў паражэння, прымяненню якіх быццам бы навучаюць беларускія экіпажы. Не ясна і тое, колькі самалётаў рэальна пераабсталявана.
«Вымушаныя контрмеры»
Між тым Расія на працягу некалькіх апошніх гадоў абвінавачвала ЗША і іх саюзнікаў па НАТА ў парушэнні ключавога міжнароднага пагаднення ў сферы бяспекі — Дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі (ДНЯЗ) — якраз з-за практыкі, якую яна цяпер па сутнасці пераносіць на свой саюз з Беларуссю.
У адпаведнасці з першымі двума артыкуламі ДНЯЗ, ядзерныя дзяржавы абавязваюцца не перадаваць ні прама, ні ўскосна ядзерную зброю няядзерным дзяржавам. А апошнія абавязваюцца не прымаць такую зброю зноў-такі ні прама, ні ўскосна. На думку Масквы, гэтыя забароны ігнаруюцца ў ходзе «сумесных ядзерных місій» НАТА, у рамках якіх пілоты з няядзерных краін-членаў альянсу навучаюцца навыкам абарачэння і прымянення ядзерных узбраенняў. У ходзе праведзенай у жніўні агляднай канферэнцыі ў рамках ДНЯЗ пастаянны прадстаўнік РФ пры міжнародных арганізацыях у Вене Міхаіл Ульянаў чарговы раз заявіў, што правядзенне НАТА «сумесных ядзерных місій» супярэчыць і духу, і літары дамовы.
Афіцыйныя прадстаўнікі ЗША і НАТА расійскія прэтэнзіі заўсёды адкідалі, падмацоўваючы сваю пазіцыю двума аргументамі. Па-першае, што размешчаная ў Еўропе ядзерная зброя застаецца пад кантролем ЗША і не «перадаецца» саюзным краінам у ходзе трэніровачных місій. А па-другое, што пры выпрацоўцы ДНЯЗ у канцы 1960-х ЗША і СССР дасягнулі разумення таго, што падобнае супрацоўніцтва Вашынгтона і яго еўрапейскіх саюзнікаў не супярэчыць дамове. Расійскія афіцыйныя асобы абодва гэтыя аргументы аспрэчваюць.
«Агучаныя ў ходзе сустрэчы прэзідэнтаў Расіі і Беларусі меры па гарантаванні бяспекі Саюзнай дзяржавы з'яўляюцца вымушанай рэакцыяй на мэтанакіраванае развіццё шматгадовай практыкі т. зв. «сумесных ядзерных місій» НАТА,— сказала ў каментары для «Коммерсанта» афіцыйная прадстаўніца МЗС Расіі Марыя Захарава.
— Цяпер ажыццяўляецца маштабная мадэрнізацыя амерыканскіх ядзерных бомбаў і іх носьбітаў. Адбываецца інтэнсіфікацыя вучэнняў краін НАТА па адпрацоўцы пытанняў планавання і прымянення ядзернай зброі, пашыраецца колькасць задзейнічаных у такіх трэніроўках дзяржаў-членаў блока. Антырасійскі характар гэтай дзейнасці не хаваецца. Гэта вельмі негатыўны фактар, так як адпаведныя ядзерныя ўзбраенні здольныя ў кароткі час пасля загаду паражаць мэты на расійскай тэрыторыі».
У МЗС РФ таксама адзначылі, што «апошнім часам усё гучней гучаць заклікі да пашырэння сістэмы складавання амерыканскіх ядзерных авіябомбаў у Еўропе, а таксама іх частковай перадыслакацыі на ўсходні фланг НАТА».
«Пра гатоўнасць размясціць на сваёй тэрыторыі ЗША заявіла Польшча, дзе імкнуцца поўнафарматна падлучыцца да «сумесных ядзерных місій». Гэта азначала б з'яўленне ядзерных узбраенняў краін НАТА на рубяжах Саюзнай дзяржавы»,— заявіла Захарава.
І дадалі ў МЗС: «Мы доўга праяўлялі стрыманасць. Гадамі паказвалі і працягваем паказваць Вашынгтону на неабходнасць вярнуць усю ядзерную зброю на нацыянальную тэрыторыю і спыніць падключаць няядзерныя краіны да адпрацоўкі яе прымянення. У прыватнасці, адпаведныя палажэнні былі ў нашым праекце двухбаковага пагаднення з ЗША аб гарантыях бяспекі. Усё гэта было адпрэчана».
У каментары МЗС сказана, што контрмеры, што прымаюцца РФ і Беларуссю, «рэалізуюцца ў строгай адпаведнасці з абавязацельствамі па ДНЯЗ». «На гэтым этапе гаворка ідзе выключна аб перадачы Рэспубліцы Беларусь комплексаў «Іскандэр-М» падвойнага абсталявання з ракетамі ў звычайным рыштунку, а таксама наданні часткі беларускіх самалётаў Су-25 тэхнічнай магчымасці несці ядзерную зброю. Пры гэтым самі тэхналогіі пераабсталявання самалётаў у носьбіты ядзернай зброі перадаваць не плануецца»,— удакладнілі ў МЗС.
Цяпер, як сказана ў адказе ведамства, «не мяркуецца ні фізічна абсталёўваць беларускія сістэмы ядзернымі боезарадамі, ні перамяшчаць такія боезарады на беларускую тэрыторыю», «стварэнне ў Беларусі аб'ектаў для захоўвання ядзерных боезарадаў таксама не прадугледжваецца, яны па-ранейшаму будуць сканцэнтраваны на цэнтральных складах у межах тэрыторыі Расіі», а «падрыхтоўка беларускіх вайскоўцаў будзе ажыццяўляцца ў расійскіх навучальных цэнтрах па праграмах, якія выключаюць пытанні эксплуатацыі ядзерных боезарадаў».
«У далейшым будзем увязваць нашы крокі з дзеяннямі краін НАТА ў адносінах да Саюзнай дзяржавы. У выпадку абвастрэння адпаведных пагроз пакідаем за сабой права прадпрымаць дадатковыя меры па забеспячэнні бяспекі Расіі і Беларусі. У любым выпадку рашэння па ядзерным аснашчэнні названых беларускіх сістэм і тым больш па іх гіпатэтычным ужыванні можа быць прынята толькі прэзідэнтам Расіі»,— заключылі ў МЗС.
Кантроль захаваны
З пытаннем аб суадносінах расійска-беларускага супрацоўніцтва з ДНЯЗ «Коммерсант» звярнуўся і да дырэктара праграмы па кантролі над узбраеннямі Міжнароднага інстытута стратэгічных даследаванняў (IISS) Уільяма Альберка, які напісаў асобную працу, закліканую даказаць, што расійскія прэтэнзіі да «сумесных ядзерных місій» НАТА няслушныя.
Яго адказ: супрацоўніцтва Расіі і Беларусі таксама не ўяўляе сабой парушэнне ДНЯЗ. «На першы погляд не, навучанне беларускіх пілотаў таму, як даставіць ядзерную прыладу, не супярэчыць ДНЯЗ. Гэта было б парушэннем ДНЯЗ толькі ў тым выпадку, калі б Расія дала Беларусі кантроль над ядзернай зброяй у мірны час. Але падобна, што гэта не ўваходзіць у план», — сказаў эксперт. Нават калі расійская ядзерная зброя будзе размешчана непасрэдна на тэрыторыі Беларусі, але застанецца цалкам пад кантролем РФ, гэта, па яго словах, таксама нельга будзе лічыць парушэннем ДНЯЗ. «У Савецкага Саюза было шмат ядзернай зброі, размешчанай на тэрыторыі ГДР і Чэхаславакіі да і пасля далучэння СССР да ДНЯЗ»,— нагадаў Уільям Альберк.
Пытанні ў яго, як і ў шэрагу іншых экспертаў, выклікаў іншы аспект вайскова-тэхнічнага супрацоўніцтва, пра які таксама стала вядома па выніках перамоваў Уладзіміра Пуціна і Аляксандра Лукашэнкі ў Мінску,— перадача, якая адбылася, Беларусі расійскага аператыўна-тактычнага ракетнага комплексу «Іскандэр-М». Перадача такіх комплексаў іншым краінам падлягае «прэзумпцыі адмовы» (гэта значыць фактычнай забароне) у рамках рэжыму кантролю за ракетнымі тэхналогіямі (РКГТ— нефармальнае аб'яднанне 35 краін, якія дамовіліся аб сумесных «адказных» падыходах да экспарту ракетных узбраенняў і тэхналогій; РФ у яго ўваходзіць, Беларусь — не). Зрэшты, у рэгламенце РКРТ сказана, што дзяржавы могуць рабіць выключэнні, зыходзячы са сваіх нацыянальных прэрагатыў.
