Ракета Р-360 «Няптун» была прынятая на ўзбраенне 3 гады таму. Яе першае баявое прымяненне адбылося 13 красавіка 2022 года. Тады быў падбіты расійскі крэйсер «Масква»
«Паспяховае прымяненне нашай зброі далёкага дзеяння: цэль знішчаная на адлегласці 700 кіламетраў», — заявіў прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі 31 жніўня. Але пакуль невядома, пра што менавіта ён казаў. Застаюцца толькі здагадкі, што гэта за новая ўкраінская ракета.
У той жа дзень сакратар Рады нацыянальнай бяспекі і абароны Аляксей Данілаў апублікаваў у сваіх сацсетках відэа пуску ракеты. Такое ж відэа апублікаваў вядучы распрацоўшчык ракетнага ўзбраення Украіны — канструктарскае бюро «Луч».
«Ракетная праграма прэзідэнта Украіны ў дзеянні. Выпрабаванні паспяховыя, прымяненне эфектыўнае», — напісаў сакратар РНБА.
Суразмоўца Бі-бі-сі ў кіраўніцтве «Украбаронпрама» распавёў выданню, што на відэа Данілава паказана «дальнабойнасць 700 км», пра якую кажа Зяленскі.
Гэта ўкраінская ракета, якая ўжо выкарыстоўвалася ў баявых умовах.
Расказваць пра яе больш падрабязна і нават называць яе імя крыніца катэгарычна адмовілася. Суразмоўца не абверг, але і не пацвердзіў, што гэта можа быць мадэрнізаваная версія «Няптуна».
Вяртанне «Няптуна»?
Запуск ракеты Р-360 «Няптун» падчас выпрабаванняў у 2020 годзе. Фота: КБ «Луч»
У канцы жніўня заходнія СМІ, а таксама ўкраінскі вайсковы блогер, галоўны рэдактар выдання «Цензор.Нет» Юрый Бутусаў паведамілі, што «новай зброяй» з'яўляецца мадыфікаваная ўкраінская ракета «Няптун».
Гэты ракетны комплекс, распрацаваны ў КБ «Луч» і прыняты на ўзбраенне ўсяго тры гады таму, прызначаны для знішчэння варожых караблёў у адкрытым моры.
Гэта была адна з найбуйнейшых распрацовак украінскай абароннай прамысловасці за апошнія гады, але на момант пачатку поўнамаштабнай вайны такіх ракет было выраблена ўсяго некалькі асобнікаў.
Украінскія ўлады сцвярджаюць, што менавіта пуск дзвюх ракет «Няптун» 13 красавіка 2022 года знішчыў галаўны карабель Чарнаморскага флоту РФ крэйсер «Масква».
«Ракета ўкраінскай вытворчасці дапамагла навесці парадак ва ўкраінскіх водах Чорнага мора. Гэта было першае прымяненне «Няптуна» ў баявых умовах, і яно стала гістарычным», — ахарактарызаваў гэтую падзею Зяленскі.
Пасля гэтага Кіеў афіцыйна атрымаў ад заходніх саюзнікаў больш магутныя ракеты «Гарпун», а айчынныя «Няптуны» адышлі на другі план.
Бутусаў, а таксама крыніцы амерыканскага спецыялізаванага выдання The War Zone сцвярджаюць, што ўкраінская ВПК апошні год працавала над мадыфікацыяй ракет Р-360 «Няптун» для выкарыстання не толькі супраць караблёў у моры, але і але і супраць наземных цэляў.
23 жніўня найноўшы расійскі зенітна-ракетны комплекс С-400 быў паспяхова знішчаны мадыфікаванай ракетай Р-360 у самым заходнім пункце акупаванага Крыма — мысе Тарханкут.
Цэль знаходзілася прыкладна ў 150-180 км ад украінскага ўзбярэжжа.
Пазней сакратар РНБА Данілаў пацвердзіў, што расійская сістэма супрацьпаветранай абароны была збіта ўкраінскай ракетай, але адмовіўся сказаць якой менавіта.
«Гэта наша новая прадукцыя, якая зарэкамендавала сябе абсалютна бездакорна», — сказаў ён, дадаўшы, што гэтая распрацоўка ўкраінскага ВПК была ініцыяваная ў рамках зацверджанай у 2020 годзе ракетнай праграмы.
Выкарыстанне супрацькарабельных ракет для ўдараў па наземных цэлях не з'яўляецца ўкраінскім ноу-хау. Так звышгукавыя супрацькарабельныя ракеты Х-22 і «Онікс» расійская армія выкарыстоўвае з першых тыдняў вайны.
Х-22 разбурыў шматпавярховік у Дняпры 14 студзеня гэтага года, калі загінулі 46 чалавек.
Што тычыцца «Няптуна», то аб яго выкарыстанні па наземных цэлях раней не было вядома.
Больш за тое, для такой яго мадыфікацыі спатрэбіцца істотна перапрацаваць сістэму навядзення ракеты. Калі яе запас ходу сапраўды адпавядае заяўленым 700 км, то гэта таксама азначае істотную дапрацоўку рухавіка.
Процікарабельны «Няптун» меў заяўленую далёкасць стральбы да 300 км.
Над морам ці над сушай?
Аналізуючы кароткае 20-секунднае відэа, апублікаванае Данілавым, шэф-рэдактар Defence Express Алег Каткоў кажа, што на ім амаль нічога не відаць, за выключэннем моманту аддзялення стартавага паскаральніка ракеты. Аналагічным спосабам запускаецца і Р-360 «Няптун».
«Самае прагматычнае тлумачэнне — гэта сапраўды мадыфікаваная ракета «Няптун», таму што пытанне адаптацыі гэтай ракеты для ўдараў па берагавых цэлях ставілася з самага пачатку яе распрацоўкі», — растлумачыў ён Бі-бі-сі.
Напрыклад, кажа эксперт, аналагічную функцыю выконвае супрацькарабельная ракета «Гарпун» (версія «Гарпун блок 2»). Пры гэтым яна мае актыўную радыёлакацыйную галоўку саманавядзення (ГСН).
То-бок такая ракета можа самастойна знаходзіць, сканаваць і фіксаваць цэлі паводле загадзя загружаных даных.
Але ёсць істотны нюанс прымянення супрацькарабельных ракет па наземных цэлях. Яны могуць паражаць цэлі толькі паблізу берагавой лініі, так як большую частку шляху ракета ляціць над паверхняй мора.
Гэтая істотная акалічнасць сведчыць пра тое, што «новая ўкраінская 700-кіламетровая зброя» фактычна можа выкарыстоўвацца толькі па аб’ектах на ўзбярэжжы Чорнага мора і не ўяўляе небяспекі для Масквы (адлегласць ад украінскай мяжы да сталіцы РФ складае каля 420 км).
Для таго, каб ракета магла праляцець над зямлёй, яна павінна быць абсталявана сістэмай акружэння мясцовасці і падвышанай устойлівасцю да сродкаў РЭБ.
Напрыклад, сістэма DSMAC (Digital Scene Matching Area Correlator), усталяваная на сучасных крылатых ракетах, падчас палёту скануе паверхню пад сабой і параўноўвае яе з эталонным малюнкам, прывязаным да пэўных каардынатаў.
Кадр з відэа, апублікаванага Аляксеем Данілавым. Паводле яго слоў, на ім — пуск новай украінскай ракеты далёкага радыусу дзеяння
Такім чынам, нават калі спадарожнікавая сувязь з ракетай знікне або будзе заглушана праціўнікам, яна зможа працягваць ісці па маршруце да цэлі, аналізуючы паверхню пад сабой і параўноўваючы яе з неабходным узорам.
Ці ёсць ва Украіны тэхналогія для сучасных ракет?
Алег Каткоў, які некаторы час працаваў ва «Украбаронпраме», кажа, што так.
Напрыклад, за некалькі гадоў да поўнамаштабнага ўварвання на выставе ўзбраенняў у Кіеве быў прадстаўлены прататып украінскай крылатай ракеты «Коршун-2», якая павінна была выкарыстоўваць сістэму, аналагічную DSMAC.
Такі ж прынцып распрацоўшчыкі заклалі пры стварэнні ўзору балістычнай ракеты «Сапсан» (ён жа Гром-2»). Украінскія ўлады заявілі, што праца па яго стварэнні яшчэ працягваецца, хоць РФ ужо некалькі разоў заяўляла аб «збіванні» ўкраінскіх ракет «Гром-2» з пачатку вайны.
То-бок ёсць два варыянты, якіх магла прытрымлівацца Украіна ў развіцці сваёй ракетнай праграмы, лічыць Алег Каткоў.
Першы спосаб — прыстасаваць галоўку саманавядзення «Няптун» для паразы берагавых цэляў. Другая — распрацоўка паўнавартаснай крылатай ракеты з сістэмай атачэння мясцовасці для нанясення ўдараў углыб краіны.
«Адна версія прасцейшая і таму лічыцца больш рэалістычнай, другая складанейшая, хоць яна таксама рэалістычная, але тэхналагічна больш складаная».
З іншага боку, калі адысці ад гісторыі з «Няптунам», то тэарэтычна заяўленую далёкасць знішчэння ў 700 км можа забяспечыць савецкая зенітная ракета С-200, якая была дапрацавана для знішчэння наземных цэляў.
Улетку Украіна ўжо выкарыстоўвала гэтыя ракеты для ўдараў па расійскім Таганрогу і ваенных аб'ектах у акупаваным Крыме.
Аднак гэтая ракета вельмі састарэла і павінна быць істотна дапрацавана, у прыватнасці, яе сістэма навядзення, каб яна магла дакладна знішчаць цэль за сотні кіламетраў.
Калі Украіне ўдалося перарабіць «Няптун» такім чынам, каб павялічылася яго далёкасць і змянілася сістэма навядзення, то гэта фактычна новая ракета, лічыць Каткоў.
«У такой сітуацыі гаворка можа і не ісці пра «Няптун». Таму што гэта відавочна больш, чым простая адаптацыя або мадэрнізацыя. Фактычна гэта новы самастойны прадукт».
