Выбаршчыкі запаўняюць свае бюлетэні на выбарчым участку ў Браціславе падчас датэрміновых парламенцкіх выбараў у Славакіі 30 верасня 2023 года. Фота: AP Photo / Darko Bandic
Пра сумны вопыт апошняй выбарчай кампаніі ў Нацыянальную раду Славакіі (выбары адбыліся 30 верасня) расказвае французскае выданне Le Monde.
За два дні да галасавання ў сацсетках выклалі запіс размовы лідара цэнтрысцкай праеўрапейскай партыі «Прагрэсіўная Славакія» Міхала Шымечкі (Michal Šimečka) з вядомым журналістам, аўтарам шматлікіх расследаванняў аб тым, што «галасамі цыганоў» будуць «маніпуляваць» на карысць яго кандыдатуры.
Запіс размовы шырока разышоўся ў тыктоку. Але ён аказаўся фэйкавым. Галасы вядомых асобаў былі згенераваныя штучным інтэлектам так, што многія паверылі ў сапраўднасць.
Перш чым запіс выдалілі з фэйсбука і тыктока, яго перапосцілі некалькі тысяч разоў. Як адзначыў у гутарцы з французскімі журналістамі галоўны рэдактар і спецыяліст па дэзынфармацыі сайта Dennik N Філіп Струхарык (Filip Struharik),
«аспрэчваць гэты запіс было вельмі складана, таму што ён з'явіўся ў дзень, калі любая перадвыбарчая агітацыя заброненая», таму СМІ не маглі даваць слова кандыдату. Вось так Славакія «ўпершыню сутыкнулася з дыпфэйкамі, якія зачапілі значную аўдыторыю».
Журналісты звяртаюць увагу, што пераможца выбараў — нацыянал-папуліст, лідар партыі Smer Роберт Фіца (Robert Fico) у сваёй выбарчай кампаніі шырока выкарыстоўваў ілжывыя паведамленні з прарасійскім, антыімігранцкім ці анты-ЛГБТ падтэкстам.
Еўрапейскі камісар па каштоўнасцях і празрыстасці, чэшка Вера Юрава (Vera Jourova) пасля галасавання заявіла аб «беспрэцэдэнтнай хвалі дэзынфармацыі (…) як ад крайне правых, так і ад пракрамлёўскіх крыніц».
У чым прычына поспеху дэзынфармацыі
Як сцвярджаюць спецыялісты, насельніцтва Славакіі дэманструе самы высокі ў Еўропе паказчык даверу да тэорый змоваў.
Адпаведна апытання аналітычнага цэнтру Globsec, 52% рэспандэнтаў у 2018 годзе адказалі, што вераць у існаванне «тайных таварыстваў, якія кантралююць развіццё падзей у свеце і спрабуюць стварыць таталітарны сусветны парадак».
Такія настроі — добрая глеба для ўсякіх ілжывых паведамленняў, на барацьбу з якімі накіраваны прыняты ў жніўні гэтага года Закон аб лічбавых паслугах у Еўрапейскім саюзе. Ён прадугледжвае істотныя санкцыі (да 6% ад глабальнага абароту) для буйных платформаў, калі яны не будуць выконваць абавязацельстваў па мадэрацыі і празрыстасці.
Але закон, як паказаў выпадак Славакіі, не вырашае ўсяго. Адна з прычын у тым, што з 25 жніўня яго палажэнні прымяняюцца толькі да 19 платформаў, кожная з якіх мае больш чым 45 мільёнаў карыстальнікаў у ЕС, і не датычаць абмену паведамленнямі ў асноўным сродку распаўсюджання дэзынфармацыі — тэлеграме.
Менавіта ў тэлеграме мае канал на 50 тысяч падпісантаў віцэ-прэзідэнт партыі Smer Любаш Блаха (Ľuboš Blaha), які стаў крыніцай многіх сумнеўных пастоў падчас гэтай славацкай кампаніі. Паведамленні затым аўтаматычна перавыдаюцца на Facebook або YouTube з дапамогай субакаўнтаў.
У Славакіі, як і ў іншых краінах Еўропы, Facebook аўтсорсіць агенцтву Франс-Прэс выяўленне хлуслівай інфармацыі, якая распаўсюджваецца ў яго сэрвісе. Але толькі два журналісты нясуць адказнасць за ўвесь кантэнт, які вырабляецца ў краіне.
Журналісты прыгадваюць, што пасля пачатку вайны ва Украіне ўлады Славакіі пайшлі на радыкальны крок, закрыўшы некаторыя прарасійскія сайты з дэзынфармацыяй. Сярод іх сайт Hlavne Spravy, аднаго з аўтараў якога сфатаграфавалі падчас атрымання грошай ад дыпламата расійскага пасольства ў Браціславе.
Але праз шэсць месяцаў сайт аднавіў сваю працу, бо парламент з-за рознагалоссяў з нагоды рызыкаў цэнзуры не змог прыняць закон, які дазваляе назаўжды спыняць дзейнасць такіх сродкаў дэзынфармацыі.
Нягледзячы на правал еўрапейскай палітыкі барацьбы з дэзынфармацыяй на парламенцкіх выбарах у Славакіі, еўрапейскія чыноўнікі спадзяюцца, што Закон аб лічбавых паслугах зможа дапамагчы перад выбарамі ў Еўрапарламент у чэрвені 2024 года, бо яго дзеянне да таго часу павінна распаўсюдзіцца на значна большую колькасць платформаў і сэрвісаў.
Чытайце яшчэ:
Парнаграфічныя дыпфэйкі: каго асудзяць першым?
Аперацыя «Двайнік»: як дзейнічае расійская прапаганда
Спынена самая маштабная кампанія Кітая па дэзынфармацыі ў сацыяльных сетках
