Здымак ілюстрацыйны
Высветлілася, што продаж тавараў у растэрміноўку без афармлення, пад чэснае слова, з'ява амаль паўсюдная. А ў сельскіх населеных пунктах яна распаўсюджаная ўжо дзясяткі гадоў. Чым менш заможныя жыхары якой-небудзь вёскі або невялікага пасёлка, тым верагодней, што там квітнее гандаль «на вэксаль».
Асабліва грашаць ім крамы спажыўкааперацыі — у вёсках яны амаль манапалісты. За што ім не раз рабілі заўвагі і нават выпісвалі штрафы прадстаўнікі МАРГ і іншых кантралюючых органаў.
Аднак самі прадаўцы ў адзін голас кажуць: яны ідуць насустрач пакупнікам не ад добрага жыцця. Такім чынам атрымліваецца хоць неяк падтрымліваць гандаль на вёсцы, каб адзіны гандлёвы пункт не закрыўся зусім.
Адкрыццё крамы «Родны кут» у Клімавічах. 2022 год
Пры гэтым гаворка ідзе не пра куплю бытавой тэхнікі, нават адзення і абутку. Небагатыя вяскоўцы, даходы якіх не дазваляюць ім дацягнуць да наступнага заробку, вымушаныя браць напавер прадукты харчавання. Зрэшты, некаторыя крамы адпускаюць «на вэксаль» і такія тавары, як цыгарэты ці алкаголь.
Як выглядае такая здзелка? Каб скарыстацца такой паслугай, чалавек павінен быць асабіста знаёмы з прадаўцом. Не сакрэт, што работнікі гандлю ў вёсках звычайна ведаюць у твар практычна кожнага жыхара.
Калі пакупнік набывае хлеб, каўбасу, цукар або іншыя тавары «на вэксаль», прадавец запісвае інфармацыю пра куплю — звычайна ў нататнік ці просты школьны сшытак. Часцей за ўсё туды ўносяцца дата, найменне і кошт тавару, узятага без аплаты. Калі нейкая з лічбаў закрэсленая, значыць, пакупнік пагасіў запазычанасць.
Такім чынам, гандаль «на вэксаль» будуецца выключна на даверы, прычым на ўзаемным. Прадавец павінен быць упэўнены, што пакупнік у дзень зарплаты закрые сваю запазычанасць. Пакупнік, у сваю чаргу, павінен давяраць прадаўцу, каб той, напрыклад, не дапісаў насупраць яго прозвішча нейкую суму за непрададзены тавар.
Колькасць грошай у касе заўсёды павінна супадаць з агульнай сумай у чэках (у іншым выпадку прадаўца могуць абвінаваціць у крадзяжы). Таму пры куплі «на вэксаль» чэк, як правіла, не прабіваецца.
Звычайна «крэдытная лінія» пры гандлі «на вэксаль» не асабліва вялікая. Прадаўцы і загадчыкі крам, каб хоць неяк засцерагчы сябе, уводзяць гранічныя памеры сум, на якія можна набраць тавараў у доўг, на аднаго пакупніка. У краме, дзе працуе Вольга, столь усталяваная ў 200 рублёў.
Як ставяцца да гэтага мясцовыя ўлады? Па словах суразмоўніцы выдання, у цэлым не вельмі добра, але памяркоўна.
«Вядома, я разумею, што з пункту гледжання дзяржавы запіс у звычайным сшытку накшталт «Юрка. Яйкі, хлеб, малако, каўбаса — 37 руб», не з'яўляецца бухгалтарскім дакументам. Адпаведна, прадаўцы, якія адпускаюць прадукты «на вэксаль», фактычна аддаюць іх пакупнікам на свой страх і рызыку. І калі пакупнік не апраўдае даверу, калектыў крамы павінен будзе пакрыць нястачу з уласнага кашалька. І гэта нам даводзілася рабіць ужо не раз.
Але ўлада нярэдка заплюшчвае на гэта вочы з адной простай прычыны: каб людзі, якія атрымліваюць нізкі заробак (а такіх на вёсцы пераважная большасць) маглі хоць неяк выжываць, а гандаль — хоць неяк існаваць. Лішнія скаргі для іх галаўны боль. Навошта ім гэта?»
А навошта гэта прадаўцам? Такое пытанне напрошваецца сам сабой, і яго не маглі не задаць Вользе. Няўжо ў работнікаў вясковай крамы такі высокі заробак, што яны гатовыя рызыкаваць і займацца падобнай дабрачыннасцю?
«Пра што вы кажаце? Які высокі заробак? Добра, калі 700 за месяц выходзіць. З усімі надбаўкамі. Але калі гэтага не рабіць (не даваць напавер), па-першае, ёсць верагоднасць таго, што нас закрыюць, і дзе тады шукаць працу? А па-другое, ад нас пастаянна патрабуюць план, пагражаюць пазбаўленнем прэмій, закрыццём, чым заўгодна… Гандаль павінен расці. Калі прадалі менш, чым у мінулым месяцы, значыць, мы дрэнна спрацавалі. Вось і выкручвайся як хочаш», — тлумачыць сітуацыю вяскоўка.
На шчасце для Вольгі і яе калег, у вёсцы, дзе яны працуюць, не ўзнікае вялікіх праблем з даўжнікамі. Абсалютная большасць з іх вяртаюць грошы максімум праз 2-3 тыдні, пасля таго як атрымаюць заробак або аванс. Каб зноў браць прадукты на »вэксаль».
«На маёй памяці адзін раз быў выпадак у напарніцы, калі пакупнік, які завінаваціўся некаторую суму, раптоўна памёр да заробку. Яна, вядома ж, не стала патрабаваць са сваякоў і ў выніку сама ўнесла гэтыя грошы. А так, у асноўным, людзі вяртаюць грошы. У вёсцы ўсе адзін аднаго ведаюць. Звязвацца з п'яніцамі або адкрыта ненадзейнымі людзьмі мы, вядома ж, асцерагаемся».
Дарэчы, у Брэсцкім райпо нават не хаваюць, што т. зв. вэксальны гандаль дае магчымасць кааператарам хоць неяк закрываць прагалы: бо амаль усе крамы на вёсцы стратныя, акрамя двух-трох у аграгарадках. Перыядычна «Белкаапсаюз» спрабуе нават легалізаваць крэдытную дзейнасць сваіх крам і распаўсюджвае афіцыйныя бланкі для афармлення таварных крэдытаў.
«Так, такія бланкі і нам дасылалі. Але мы ні разу імі не скарысталіся. Уявіце сабе: каб купіць дзве пачкі цукру і палку каўбасы, чалавек павінен мець пры сабе пашпарт, аднаго паручыцеля, таксама з пашпартам, плюс з ім павінен прыйсці прадстаўнік прадпрыемства, дзе ён працуе, узяць з сабой пячатку і паставіць яе ў гэтым бланку. Занадта шмат клопату. Хто гэта будзе рабіць? Вядома, прасцей заплюшчваць на гэта вочы і рабіць усё па-старому, запісваць у сшытак.
Так, я выдатна разумею, што ні ў якім судзе нічога не дакажу. Таму стараюся не даводзіць да вялікіх сум. Калі чалавек не разлічыўся ў дзень заробку, усё, я яму без грошай ужо нічога не прадам. Пакуль не верне стары доўг».
Што думаюць самі сельскія жыхары?
Вераніка (імя змененае) працуе бібліятэкаркай у адным з аграгарадкоў. У мясцовай краме «Родны кут» таксама існуе практыка прадаваць тавары ў растэрміноўку, да наступнага заробку. Наша зямлячка кажа, што часам гэта вельмі дапамагае. Ёй самой некалькі разоў даводзілася карыстацца такой паслугай, асабліва напярэдадні святаў:
«Мне плацяць каля 700 рублёў. Летась плацілі 680. На гэтыя грошы асабліва не пражывеш. Муж у калгасе працуе, механізатарам. Улетку, у гарачы сезон яшчэ плацяць. Узімку наогул капейкі. Вось і даводзіцца іншы раз браць у доўг, у асноўным прадукты. Вядома, заўсёды вяртаем своечасова».
Вераніка кажа, што чула ад работнікаў гандлю і мясцовага сельвыканкама вельмі важкі аргумент на карысць таго, каб людзі маглі купляць тавар з адкладзенай аплатай. Маўляў, са «зрэзаным» пасля вяртання даўгоў заробкам ехаць па пакупкі ў горад ужо няма сэнсу. У выніку львіная доля сялянскіх даходаў застаецца на месцы.
Вось такое зачараванае кола, па якім і будуюцца адносіны паміж крамай, часцей за ўсё спажыўкааперацыі, і вяскоўцамі, якія ледзь сточваюць канцы з канцамі.
Чытайце таксама:
«Для нас, старых, гэта адзіная забаўка». Як аўталаўка аб'язджае маленькія вёскі
