Прэзідэнтка Літвы Даля Грыбаўскайце, выступаючы на мінулым тыдні па радыё, раскрытыкавала беларускіх апазіцыянераў. Паводле яе словаў, «частка з дзевяці кандыдатаў у прэзідэнты» фінансавалася і падтрымлівалася Крамлём. Іншыя апазіцыянеры не клапоцяцца пра незалежнасць краіны, а толькі «імкнуцца атрымаць больш грошай»: «Мы часцей за ўсё не чуем, што іх прыярытэтам і мэтай з’яўляецца незалежная Беларусь… Часцей за ўсё чуем, што трэба больш грошай і што Расія, у прынцыпе, — сябар».
Ніхто з літоўскіх палітыкаў ёй, па сутнасці, і не запярэчыў.Старшыня камітэта па замежных справах Сейма Літвы Эмануэліс Зінгерыс зазначыў, што беларускія апазіцыянеры сядзяць у турмах, а галоўны магільшчык дэмакратыі ў нашай краіне — зусім не апазіцыя. Але ён нічога не сказаў і пра саму Далю Грыбаўскайце, пра яе магчымыя матывы і пра тое, што ў гэтай сітуацыі нашмат арганічнейшымі выглядалі б лаканічныя выбачэнні — хоць бы перад сям’ёй Алеся Бяляцкага, чые банкаўскія рахункі ў Вільні былі «злітыя» тамтэйшым Мінюстам.
У гэтых умовах адзіным, хто запярэчыў Грыбаўскайце, быў галоўрэд газеты Lietuvos rytas,
— Як вы тлумачыце дзіўныя словы Далі Грыбаўскайце пра беларускую апазіцыю?
— Мы абралі прэзідэнтам чалавека, які не дасягнуў прэзідэнцкага ўзроўню. Не можа быць бухгалтар, завочнік, што выкладаў у партшколе для агракамуністычных лідараў, прэзідэнтам рэспублікі.
Грыбаўскайце ніколі не была палітыкам, заўсёды была «ўпраўленцам». І цяпер гэта вылазіць вонкі.
З іншага боку, гэта вельмі закамплексаваны чалавек, які на навакольных глядзіць скрозь персанальную прызму. Калі суразмоўца падабаецца — гэта вышэй за ўсё. Калі не падабаецца — ён не мае ніякіх шанцаў.
Як былы кіраўнік, як былы дацэнт партшколы, Даля ў прынцыпе не можа любіць людзей, схільных спрачацца з афіцыйнымі ўладамі. Яна ўсё жыццё пакорліва служыла савецкаму ладу. Калі ён абрынуўся, гэта выбіла яе з арбіты. Ёй усе апазіцыянеры — з Беларусі, Расіі ці Літвы — падазроныя.
Так што яе словы пра беларускую апазіцыю мяне не здзівілі. Мяне здзіўляе толькі адно: тое, што
Грыбаўскайце за 2,5 гады на пасадзе прэзідэнта так і не зразумела, што прэзідэнт не можа трубіць на ўвесь свет тое, што прыходзіць яму ў галаву.
Прэзідэнты звычайна прыслухоўваюцца да парадаў памочнікаў. Перад тым як сказаць такое, трэба было пракансультавацца хаця б з МЗС. Адразу пасля абрання прэзідэнтам Грыбаўскайце сказала, што дарадцы ёй не патрэбныя. Як казаў класік: хацела як лепш, а атрымалася як заўсёды.
«Сапраўды, яна ненавідзіць беларускую апазіцыю»
— Тым не менш фармальна, па штаце, дарадцы ў яе ёсць. І тое, што адбылося, можна разумець як іх памылку.
— Ведаеце, літовец, які цікавіцца палітыкай, пытанне так не фармуляваў бы. У Вільні ўсім вядома, што дарадцы — гэта тыя, на каго крычаць, але ніколі не прыслухоўваюцца да іх меркавання. Гэта статак, які ідзе ззаду прэзідэнта і ў якога няма нават права слова. Так, яны называюцца дарадцамі, яны атрымліваюць грошы як дарадцы, але займаюцца яны распаўсюджаннем меркавання прэзідэнта Літвы. А не фармаваннем гэтага меркавання.
Яна сказала роўна тое, што думае. Ёй можна верыць. Сапраўды, яна ненавідзіць беларускую апазіцыю. Сапраўды, яна ненавідзіць усіх канкурэнтаў Лукашэнкі. Нават калі яны набіраюць паўпрацэнта ці адзін працэнт галасоў.
У прынцыпе, Аляксандр Лукашэнка — яе кумір, па складзе яе розуму, па яе характары. Ёй ён як чалавек падабаецца. І я так казаць не баюся. Бо яе словы пра апазіцыю — не першы выпадак.
Да таго ж, тое, што Літва выдала Бяляцкага, тое, што яна перадала дакументы пра яго рахункі ў банках — гэта не памылка Літвы. Гэта не памылка МЗС. Міністр юстыцыі Літвы так праводзіў палітыку прэзідэнта Літвы.
Я не магу гэтага даказаць, але, думаю, што прэзідэнт Літвы ў дадзеным выпадку спрабавала згуляць нейкую партыю. Напрыклад, мы вам Бяляцкага, вы нам — генерала Усхопчыка (
У выпадку рэалізацыі гэтай камбінацыі Грыбаўскайце адчувала б сябе больш упэўнена ў вачах правых выбаршчыкаў, кансерватараў Літвы. Бо многія правыя выбаршчыкі Літвы глядзяць на яе з асцярогай. Яна ніколі не ўдзельнічала ні ў «Саюдзіс» (у
Тое, што Бяляцкі быў здадзены Мінску, напэўна, адбылося з ціхай згоды прэзідэнта Літвы. А, можа, і не ціхай.
Як з’явілася Даля
— Як і чаму былы еўракамісар Даля Грыбаўскайце, якая мае досвед працы ў Брусэлі, трапіла пад палітычны ўплыў беларускага лідара — чалавека відавочна левых поглядаў? Апошнім часам у Еўропе афіцыйны Мінск успрымаюць са скепсісам…
— Не трэба забываць пра тое, што ўсе еўрапейскія лідары, за выключэннем
З іншага боку, воўк заўсёды ў лес глядзіць.Асабістая гісторыя Далі Грыбаўскайце вельмі паказальная. Мы з ёй аднагодкі. Калі пачынаўся «Саюдзіс», абодвум нам было па 32. У той час не было чалавека нашага веку, які не ўдзельнічаў бы ў «Саюдзіс», не хацеў бы сваімі рукамі дамагчыся незалежнасці Літвы. Нават калі нехта быў у кампартыі ці ў камсамоле, ён усё роўна быў за незалежнасць. Грыбаўскайце на арэне з’яўляецца толькі пасля сакавіка 1991 г. Ужо адгрымелі стрэлы і выбухі 13 студзеня — і вось яна з’яўляецца і пачынае шукаць працу ў выканаўчых структурах незалежнай Літвы.
Папулярнасці не дадало
— Пры ўсіх асаблівасцях свайго мінулага, Грыбаўскайце як быццам бы вельмі папулярная ў Літве. Робячы гэтую заяву, яна зноў спрабавала дагадзіць літоўцам? Менавіта такая лінія стаўлення да беларускай апазіцыі цяпер запатрабаваная ў вашым грамадстве?
— Грыбаўскайце — самы папулярны дзеяч Літвы апошніх трох гадоў. Рэйтынг яе папулярнасці не падае ніжэй за 80%. Гэта вельмі высокі ўзровень.
Але я не думаю, што яе словы пра беларускую апазіцыю дадалі ёй балаў у рэйтынгу. Таму што нават пасля майго артыкула вельмі многія людзі (асабліва людзі правых поглядаў) расчараваліся ў ёй.
Думаю, выказацца пра апазіцыю яе прымусіла не пагоня за рэйтынгам, а помста.Пасля правалу з Бяляцкім, пасля таго як Літва ўпала тварам у бруд, прэзідэнт яшчэ больш раззлавалася на апазіцыю Беларусі — як сілу, якая замінае ёй працаваць.
У прапрэзідэнцкіх літоўскіх СМІ апошнія два тыдні праслізгвала думка, што апазіцыя ў Беларусі — брудная і нешта ў ёй не так. Так што з пункту гледжання піяру выступ Грыбаўскайце быў завяршальным ударам.
Але рэйтынг гэта не ўмацуе, а пахісне. У Літве шмат праблем. Але літоўцы — даволі мудры народ. І выказванні прэзідэнта пра беларускую апазіцыю былі пераходам мяжы дапушчальнага.
Чаму маўчаць літоўцы
— А чаму маўчаць інтэлектуалы, дэпутаты Сейма і палітычныя апаненты яе партыі? Бо прагучала заява, якая, як вы адзначылі ў сваім артыкуле, здраджвае ідэалам «Саюдзіса» і ўсёй гісторыі барацьбы да 1991 г.
— Гэтае пытанне прымушае мяне чырванець. Ведаеце, чаму я напісаў гэты каментар? Калі я пачуў словы прэзідэнта, я без праверак і званкоў палітыкам і інтэлектуалам зразумеў: ніхто ў гэтай краіне не скажа ні адзінага слова супраць жахлівай заявы Грыбаўскайце.
І вось, не маючы часу, я сеў і напісаў гэты тэкст. Напісаў, каб не было сорамна за краіну.
Чаму ўсе маўчаць? Таму што — асабліва пасля ўступлення ў ЕС — усе абраслі тлушчам. Гэта перш за ўсё датычыць палітыкаў і інтэлектуалаў. Усе хочуць жыць добра. Усе хочуць атрымліваць грошы еўрапейскіх фондаў. І калі ты будзеш выказвацца рэзка, ты, ці твой зяць, ці твая дачка не атрымаюць чарговага пераводу еўрапейскіх грошай. Або страціш начальніцкае крэсла.
У Літве апошнія 3–4 гады вельмі востра адчуваецца нежаданне людзей казаць што думаеш. Мы асабліва востра сутыкаемся з гэтым у прэсе. Калі трэба пракаментаваць словы прэм’
Вельмі мала людзей, якія разумеюць абавязак інтэлектуалаў — казаць праўду, заўсёды і ўсюды.Мы сталі «еўрапейцамі» — менавіта ў двукоссі — хутчэй, чым самі еўрапейцы. Мы затлусцелі хутчэй, чым яны.
І асабліва страшна, што першымі прынялі гэты вобраз мыслення правыя. Тыя самыя людзі, з якімі я з 1988 г. стараўся быць на адным баку барыкадаў. Мне як чалавеку, які нарадзіўся ў Сібіры ў дэпартацыі, страшна, як хутка і без барацьбы, без загадаў зверху грамадства закрываецца ў сваіх норках.
А тое, што прэзідэнт у нас такі, азначае, што большасці грамадзян такая сітуацыя падабаецца.
Нямногія хочуць думаць уласнай галавой.Нашмат больш тых, хто хоча, каб ім зверху крычалі, што рабіць, што думаць, у які бок рухацца.
Лукашэнка сядзіць у вас ва ўладзе. А ў нас, у кожнага другога літоўца, ён сядзіць у галаве.
Даведка
Рымвідас Валатка нарадзіўся ў 1956 г. у Іркуцкай вобласці. Скончыў Віленскі педінстытут па спецыяльнасці «гісторыя». У журналістыцы — 25 гадоў. Абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета Літвы, аднавіў незалежнасць рэспублікі ў 1991 г. З 1991 г. працуе ў Lietuvos rytas на розных пасадах — ад аглядальніка да галоўнага рэдактара.
