Roŭna praz tydzień, 9 kastryčnika, u Stakholmie budzie abvieščana imia łaŭreata Nobieleŭskaj premii pa litaratury. Pakul ža bukmiekiery hadajuć, chto mienavita atrymaje pačesnuju ŭznaharodu.
Varta adznačyć, što lidarstva ŭ bukmiekierskich rejtynhach zusim nie značyć kančatkovuju pieramohu. Letaś biezumoŭnym favarytam ličyłasia Śviatłana Aleksijevič ź Biełarusi, ale premija dastałasia kanadcy Elis Manro. A dva hady tamu na «pieršym» miescy byŭ japoniec Charuki Murakami, ale ŭhanaravali kitajca Mo Jania.
1. Nhuhi Va Tchijonha (Kienija, 76 hadoŭ) – 4 da 1
Litaratary z Afryki nie atrymlivali Nobiel bolš za dziesiać hadoŭ. A čarnaskuryja jašče bolej – amal tryccać. Nhuhi Va Tchijonha narodžany byŭ Džejmsam, ale admoviŭsia ad chryścijanskaha imia na karyść tradycyjnaha. Uvohule, tema ŭzajemaadnosin kienijskaha nasielnictva z chryścijanstvam źjaŭlajecca adnoj z klučavych u tvorčaści Nhuni Va Tchijonha. Nie dziva, što jahonyja knihi pa-rasiejsku vydavalisia jašče ŭ saviecki čas. Siarod inšych tem – antykałanijalnaja baraćba kienijcaŭ, nabyćcio krainaj niezaležnaści. U Kienii Tchijonha pravioŭ hod u turmie za zakliki siarod sialan da palityčnaj aktyŭnaści. Paśla hetaha pierabraŭsia ŭ Anhliju, a jašče paźniej — u ZŠA. Na siońnia jon z'ŭlajecca prafiesaram Kalifarnijskaha ŭniviersiteta ŭ Irvajnie. Piša pa-anhielsku i na movie kikuju.
2. Charuki Murakami (Japonija, 65 hadoŭ) – 5 da 1
Samaje viadomaje proźvišča ŭ śpisie. Murakami – aŭtar nadzvyčaj papularny va ŭsim śviecie. Jon pładavity tvorca, jaki napisaŭ bolš za tryccać knih. Šmatsłojnyja teksty Murakami šanujuć jak intelektuały, hetak i masavyja spažyŭcy. Proza japonca vielmi mieładyčnaja, a siužetnyja linii niečakanyja i pradumanyja.
3. Ismaił Kadare (Ałbanija, 78 hadoŭ) – 7 da 1
Jon vučyŭsia ŭ maskoŭskim Litaraturnym instytucie imia Horkaha, pakul ałbanski dyktatar Envier Chodža nie rassvaryŭsia ź Mikitam Chruščovym, niezadavoleny libieralizacyjaj žyćcia ŭ SSSR. U Maskvie Kadare napisaŭ svoj pieršy raman «Horad biez rekłamy», jaki nie prajšoŭ cenzuru i vyjšaŭ u śviet tolki ŭ 1998-m hodzie. Kadare žyŭ pry samym žorstkim tatalitarnym režymie ŭ Jeŭropie, ale zdoleŭ vyjści za ramki sacrealizmu. Chacia byli ŭ jahonaj bijahrafii i vieršy-pryśviačeńni Envieru Chodžy, kab paźbiehnuć represij. Praŭda, nie ŭdałosia: u 1975 hodzie Kadare nakiroŭvajuć u viosku, kab fizičnaj pracaj vybić libieralizm i zachodnija ŭpłyvy. Viadomaść jamu prynios raman «Hienierał miortvaj armii».
4. Asija Džebar (Ałžyr, Francyja, 78 hadoŭ) – 7 da 1
Jaje knihi taksama vydavalisia ŭ SSSR až da toj pary, pakul piśmieńnica kančatkova nie źjechała z rodnaha Ałžyra ŭ francuzskuju emihracyju. U centry tvorčaści Džebar — žančyna, arabskaja žančyna, jaje niahody i pazbaŭleńni. Kniha «Ałžyrskija žančyny na svajoj pałovie doma» stała chitom u Jeŭropie. «Ja pišu suprać rehresii i žančynanienaviśnictva», — kaža Džebar.
5. Džojs Kerał Oŭts (ZŠA, 76 hadoŭ) – 10 da 1
Pieršuju knihu vydała ŭ 1963-m, napisała kala 40 ramanaŭ. Naradziłasia ŭ štacie Ńju-Jork, maje vienhierskaje i jaŭrejskaje pachodžańnie. Knihu «Alisa ŭ krainie cudaŭ» Oŭts nazyvała «najbolšym skarbam majho dziacinstva, i samym hłybokim litaraturnym upłyvam žyćcia». Vykładaje ŭ Prynstanskim univiersitecie. U ZŠA Oŭts nadzvyčaj papularnaja piśmieńnica, ale paśla ŭhanaravańnia Elis Manro šancy amierykanki na Nobiel krychu ŭpali. Adzin z apošnich ramanaŭ Oŭts, «Błandzinki», byŭ pryśviečany Merlin Manro.
6. Adonis (Siryja, 84 hady) – 11 da 1
Adonisa ŭžo šmat hadoŭ nazyvajuć siarod imaviernych kandydataŭ, ale dalej sprava nie zruchvajecca. U 1955-m hodzie byŭ aryštavany za ŭdzieł u Siryjskaj sacyjalnaj nacyjanalistyčnaj partyi, paŭhoda pravioŭ u turmie. Paśla vyzvaleńnia vyjechaŭ u Livan. «Paetyka Adonisa składanaja, aryhinalnaja i vykštałconaja, jaho vobrazy amal zaŭsiody ździŭlajuć čytača, stvarajučy niezvyčajnuju i niečakanuju atmaśfieru; jaho mietafary niaredka adčužanyja ad dakładnaj realnaści i ŭtvarajuć ułasny śviet», — napisaŭ daśledčyk tvorčaści Adonisa S.Ch.Džajusi.
7. Śviatłana Aleksijevič (Biełaruś, 66 hadoŭ) – 11 da 1
Rasiejskamoŭnaja piśmieńnica ź Biełarusi. Letaś jaje kniha «Čas second-hand» vyjšła na asnoŭnych jeŭrapiejskich movach, atrymała dobruju krytyku. Aleksijevič pracuje ŭ žanry, dzie źmiešvajecca mastackaja proza i žurnalistyka. Adnak varta zaŭvažyć, što jašče nikoli ŭ historyi žančyny nie atrymlivali Nobiel dva hady zapar.
8. Adam Zahajeŭski (Polšča, 69 hadoŭ) – 14 da 1
Apošnija hady Nobieleŭski kamitet nie nadta pieścić paetaŭ. Za minułyja 15 hadoŭ tolki adzin paet (švied Tomas Transtrumier) atrymaŭ Nobiela. Zahajeŭskaha dobra viedajuć biełaruskija tvorcy, jaho pierakładali na biełaruskuju movu, jon taksama niakiepska znajecca ŭ našych realijach. Zahajeŭski naradziŭsia ŭ Lvovie, vučyŭsia ŭ Krakavie. Byŭ aktyvistam «Salidarnaści». Ad 1981 hoda ŭ emihracyi ŭ Paryžy. Viarnuŭsia ŭ Polšču tolki ŭ 2002-m. U paezii jon nazyvaje siabie vučniem słavutaha papiarednika Česłava Miłaša.
9. Filip Rot (ZŠA, 81 hod) – 14 da 1
Kłasik amierykanskaj litaratury. Aŭtar knih «Amierykanskaja pastaral», «Moj muž – kamunist».
10. Bej Dao (Kitaj, 65 hadoŭ) – 16 da 1
Jaho psieŭdanim značyć «paŭnočny vostraŭ». U maładości byŭ chunvejbinam (aktyŭnym pravadnikom palityki Kulturnaj revalucyi). Paźniej pierahledzieŭ svaje pohlady. U 1976-m udzielničaŭ u demanstracyi na płoščy Ciańańmeń. Vieršy i apaviadańni Bej Dao pierakładzienyja na 25 movaŭ śvietu.
