U Bośniju maryŭ patrapić, kali pračytaŭ Miešu Sielimaviča, Milenku Jerhaviča i Teju Obrecht. Dzivosny kraj, dzie pieraplatajucca kazki i praŭda, ščaście i hora, mir i vajna… Vajna. Heta, mabyć, pieršasnaje ŭjaŭleńnie i asacyjacyja, jakaja spracoŭvaje ŭ hałovach ludziej, kali čuješ pra Bośniju. U majoj pamiaci nazvy baśnijskich haradoŭ zasieli nazaŭždy jašče z pačatku 90-ych, kali naviny z Bałkan išli ŭ kožnym vypusku navinaŭ luboha telekanała. Słova «hienacyd», ci navat «raźnia» i «asada» mała što značyli ŭ maim dziciačym śviecie. Naviny ž ja hladzieŭ dla taho, kab pabačyć, a potym zamalavać ściahi nieviadomych mnie dziaržavaŭ.
Ščyra kažučy, pajezdku ŭ Bośniju my sioleta zusim nie płanavali. Tak atrymałasia davoli vypadkova. Amal ceły hod my ciešyli siabie spadziavańniami, što palacim u Stambuł. Ale chtości vielmi doŭha mianiaŭ pašpart. Pakul my ŭzialisia kuplać bilety, ceny na ich istotna ŭskočyli, tamu ad Turcyi sioleta było vyrašana admovicca. Znajšli tannyja bilety da charvackaha Zadara. Paśla hetaha ja prapanavaŭ zajechać na paru dzion u Bośniju.
U Sarajeva my jechali z charvackaha Splita. Raskład ruchu aŭtobusaŭ abiacaŭ, što dabracca my pavinny za šeść hadzin, ale nikoli nie viercie bałkanskim raskładam ruchu. Śmieła dadavajcie pa niekalki hadzin. Zdajecca, što daroha da Sarajeva zaniała 7,5 hadziny. U Bośniju i Hiercahavinu ciapier absalutna spakojna možna jechać ci lacieć majučy šmatrazovuju šenhienskuju vizu. Raniej patrebna było atrymlivać nacyjanalnuju baśnijskuju ŭ Maskvie, što zaŭvažna ŭskładniała zaduču. Na charvacka-baśnijskaj miažy niama takoha ažyjatažu, jak na miažy biełaruska-litoŭskaj. Usiaho niekalki mašyn. Baśnijskija pamiežniki navat nie pastavili piačatku ŭ pašpart. Nijakich dadatkovych pytańniaŭ jany nie zadajuć.
Pa darozie ja nie fotkaŭ, ale paviercie, što heta kraina nadzvyčajnaj pryhažości. Ci nie pieršaje, što bačyš na baśnijskim baku, — voziera Buška Błata. Ahramadnaje i čystaje, jaho suzirańnie zachoplivaje. Raźmiaščajecca jano ŭ takoj śpiecyfičnaj karstavaj upadzinie, jakija na Bałkanach nazyvajucca «polja». U vyniku ŭ akružeńni horaŭ utvarajucca cełyja daliny i katłaviny praciahłaściu dziasiatki i sotni kiłamietraŭ. Ale nieŭzabavie pačynajucca hory i nieprałazny les. Mabyć, kožnaja daroha ŭ harach kaštuje ceły skarb. Dzieści ŭnizie chałodnyja płytkija rečki. Čas ad času traplajucca kryvyja stažki siena i roŭnyja minarety viaskovych miačeciaŭ. Paśviacca biełyja aviečki, čornyja kozy, rudyja karovy. Miod i syr prapanujuć niačastyja prydarožnyja handlary. Jak ihołački, panatyrkanyja na pahorkach mahiły. U charvackich vioskach nadmahilli čornyja, u musulman — biełyja.
Žyllo ŭ Bośnii niedarahoje, jak i ŭsio astatniaje. My zdymali dvuchpakajovy numar u chostele ŭ samym-samym centry Sarajeva za 20 jeŭra. Prablem znajści hatel u canavym dyjapazonie ad 30 da 40 jeŭra niama nijakich prablem.
Sarajeva z troch bakoŭ akružanaje harami. Svojeasablivy kacioł. A jašče heta kacioł etničny i relihijny – baśniaki, sierby, charvaty, habrei, cyhany. U Sarajevie naradzilisia režysior Emir Kusturyca i muzykant Horan Brehavič.
A jašče Sarajeva — heta miesca, dzie pačałasia Pieršaja suśvietnaja vajna. Heta toj samy Łacinski most, dzie adbyłosia zabojstva aŭstryjskaha erchiercaha Fierdynanda. Ciapier hety most užo nazyvajuć Haŭryłavym. Niadaŭna ŭ Sarajevie ŭstalavali pomnik Haŭrułu Pryncypu.
Ci biaśpiečna ŭ Sarajevie? Mnie padałosia, što absalutna. Jak kazaŭ adzin moj siabra: «Rassłabsia, usie baśnijcy rassłablenyja, pakul nie pačniecca novaja vajna».
Rečka Milacka ciače praz Sarajeva, zdajecca, nazvu svaju jana apraŭdvaje. Pa druhi bierah raki Milački — musulmanskija mohiłki. Padniacca na ich varta, bo adtul adkryvajecca cudoŭny vid z vyšyni na Sarajeva.
Hałoŭnaje turystyčnaja słavutaść Sarajeva – heta staražytnaja płošča Baščaršyja. Čaršyja na Bałkanach (najpierš u Bośnii, ale i ŭ Makiedonii) – heta hałoŭnaja handlovaja i dziełavaja vulica horada. U narodzie Baščaršyju jašče nazyvajuć płoščaj hałuboŭ. U centry Siebil-fantan, abapał jaho niekalki miačeciaŭ.
Sapraŭdy, składvajecca ŭražańnie, što niejkim vypadkovym čynam ty trapiŭ u Stambuł, choć zusim niadaŭna vychodziŭ z vułak, jakija bolš nahadvali Vienu ci Prahu, čym azijackija stalicy. Varta nahadać, što ŭnačy vy taksama lohka možacie pračnucca ad pieśniaŭ muedzina, jany čuvać ci nie va ŭsim horadzie.
Kali kazać u cełym, to Sarajeva — adzin z samych atmaśfiernych haradoŭ, u jakich mnie paščaściła pabyvać. Paraŭnacca ź im mohuć chiba što Baku i Lvoŭ.
Nu a ciapier, kaniečnie ž, paru słovaŭ pra ježu ŭ Bośnii:) Varta najpierš adznačyć, što ceny ŭ Bośnii prykładna ŭ dva razy nižejšyja, čym u susiedniaj Charvatyi. Navat u centry Sarajeva abied na dvaich budzie kaštavać krychu bolš za 10 jeŭra. Samaja słavutaja strava, jakuju vam prapanujuć usie tutejšyja kaviarni – kaŭbaski čevapi, u porcyi ich budzie z paŭtuzina, a to i bolej. Zroblenyja z rublenaha miasa, a padajucca jany z bulbaj-fry, pitaj i narezanaj śviežaj cybulaj. Padobnaja strava – pleskavica. Heta takaja plaskataja katleta, byvaje faršyravanaja cybulaj i hrybami. Prapanujuć vam i dałmu – svojeasblivyja hałubcy, zaviernutyja ŭ liście vinahrada.
Kali ŭ nas kukuruzu pradajuć varanuju, to ŭ Bośnii jaje smažać. A taksama abaviazkova varta nabyć niekalki šarykaŭ miascovaha maroziva.
Asablivy punkt na Bałkanach – heta miascovyja piakarni. Tut prapanujuć bureki ź miasam, syram ci kapustaj, štrudzieli ź jabłyčnaj ci višniovaj načynkaj. Pryčym, jak praviła, usio heta robicca na miescy, a nie pryvozicca adniekul z fabryki. Śviežaje, duchmianaje i vielmi smačnaje.
Ale samaje vialikaje złačynstva – heta być u Sarajevie, ale nie pakaštavać «basnanskaj kafy» z pachłavoj. Kavu prynosiać u pryhožaj turcy, a ŭžo paśla jaje raźlivaješ pa maleńkich filižankach (pa-baśnijsku filidžan). Abaviazkova prynosiać vadu, bo kava hustaja i sałodkaja. Nu a pachłavy jakoj tolki niama: fistaškavaja, šakaładnaja, apielsinavaja, z hreckim arecham… Dźvie kavy i čatyry pachłavy abyducca vam u 5—6 jeŭra.
Nie pavierycie, ale navat ja pakaštavaŭ kavy! Nie piŭ da hetaha jaje hadoŭ siem.Pryjšoŭ da vysnovy, što ničoha nie zhubiŭ.
Nu a kali chočacca vypić smačnaha piva, to najlepš heta rabić u bary pry miascovym brovary. Dla Sarajeva heta znakavaje miesca. U pačatku 90-ych, kali horad tryvaŭ abłohu, brovar byŭ ledźvie nie adzinym miescam u horadzie, dzie zastavałasia čystaja pitnaja vada. Siudy prychodzili ledźvie nie z usiaho horada. Darečy, hod zasnavańnia sarajeŭskaj pivavarni – 1864, u toj samy hod brovar zasnavali i ŭ Minsku.
Ščyra pryznacca, ja nie asabliva rychtavaŭsia, navat nie viedaŭ, što hrašovaja adzinka Bośnii nazyvajecca kanviertavanaja marka. Ličyć jaje vielmi lohka: 1 jeŭra = 2 marki. Znajści ŭ Sarajeva suvienir na svoj hust zadača prostaja i składanaja adnačasova, bo vočy raźbiahajucca i chočacca nabyć usio adrazu.
Darečy, amal na kožnym administracyjnym budynku visiać šyldy ź imionami zabitych na vajnie, jakija tut pracavali, vučylisia ci žyli. Nichto nie zabyty. Aproč hetaha, pra vajnu napaminajuć ślady ad kulaŭ u ścienach mnohich damoŭ.
A jašče ŭ Sarajevie chodziać kałarytnyja ołdskulnyja tramvajčyki. Mabyć, pakatuški na tramvajach treba taksama zanieści ŭ abaviazkovy punkt prahramy padčas naviedvańnia Sarajeva.
Jašče adnym punktam musić być naviedvańnie zakinutych alimpijskich abjektaŭ,to zastalisia tut ad Zimovych hulniaŭ 1984. My, praŭda, nie paśpieli tudy źjeździć.
Na adnoj z płoščaŭ Sarajeva štoviečar hulajuć u šachmaty. Raziavaki biaruć sparynh-partnioraŭ u ščylnaje kalco, sočačy za kožnym ichnim rucham. Mnie pryhadvaŭsia aniekdot:
— A vy mahli b zaniacca seksam na centralnaj płoščy horada?
— Nie, paradami zamučyli b.
Niepadaloku biusty vialikich baśnijskich piśmieńnikaŭ Iva Andryča, jakomu ja pacior matylok, i Miešy Sielimaviča. Knihu apošniaha «Derviš i śmierć» ja pračytaŭ letaś. Najmahutniejšaje ŭražańnie. Kažuć, što paśla apublikavańnia ramana Sielimavič atrymaŭ list ad čytački, dzie jana pytałasia: «Ci zmožacie vy napisać niešta jašče? Bo hetaj knihaj vy skazali ŬSIO».
Uvohule ŭ Sarajeva treba prosta chadzić pa vulicach dy atrymlivać asałodu.
Ad kožnaha dvoryka.
Ad kožnaj vulicy. Ad suvienirnych kramak i dvaroŭ miačeciaŭ.
Ad miascovych ludziej, jakija nikoli nie čuli pra Łukašenku. I ničoha nie viedajuć pra Biełaruś. Adzin uładalnik kaviarni ŭ nas pytaŭsia, ci Pucin naš prezident. Chaj dzika, ale z palohkaj kažaš, što nie.
Ja ŭ druhi raz byŭ u musulmanskaj krainie — pieršaj byŭ Azierbajdžan. Baku ŭ mianie zapomniŭsia horadam kocikaŭ, jakich dziasiatki volna chodzić i lažyć u Starym horadzie. Dla musulmanina kot — žyvioła pavažanaja, u adroźnieńnie ad sabaki.
Na nastupny dzień my pajechali ŭ Mostar. Usie turystyčnyja daviedniki kažuć, što heta samy pryhožy horad Bośnii. Dakładniej, navat Hiercahaviny. Daroha znoŭ pryniasie vam absalutniejšaje estetyčnaje zadavalnieńnie. Ale pomnicie, što aŭtobus u čas, kaniečnie ž, nie prydzie da miesca.
Hałoŭnaja admietnaść Mostara, jakaja prymušaje tudy jechać štohod tysiačy i tysiačy čałaviek, heta Stary Most praz raku Niaretvu. Jon byŭ pabudavany turkami jašče ŭ XVI stahodździ. Ale byŭ razburany padčas apošniaj vajny (1992—1995). Adnak u 2004-m hodzie most byŭ adnoŭleny najpierš namahańniami JUNIESKA, a taksama Italii, Hałandyi, Vialikabrytanii i inšych dziaržavaŭ.
A heta vyhlad źnizu.
Varta adznačyć, što Mostar nie taki ŭžo malupasieńki horad, jak my dumali. «Most dy paru kaviarniaŭ vakoł jaho». My navat zabłukali krychu pierad tym, jak znajšli hatel.
U Mostary my prabyli mienš za sutki. Paśla čaho rušyli ŭ Volny Horad Dubroŭnik. Bośnija nadzvyčaj cikavaja samabytnaja kraina, ni razu nie paškadavaŭ, što nakiravaŭsia tudy.
