Raspoviad žycharki Daniecka Śviatłany Matuški, jakuju pavodle danosu aryštavali bajeviki «DNR».
Tysiačy ludziej na terytoryjach, akupavanych prarasiejskimi bajevikami z tak zvanych «DNR» i «ŁNR», byli aryštavanyja i kinutyja ŭ turmy i lahiery.
Aryštoŭvajuć pa danosach, za najmienšuju pravinnaść, z nahodaj i biez nahody. Jak u časy stalinskaha teroru, časta zatrymlivajuć samich ža apałčencaŭ, prychilnikaŭ DNR, zapadozranych u nielajalnaści abo špijanažy. Ale horš za ŭsio davodzicca patryjotam Ukrainy.
U pieradačach Radyjo Svaboda svaje historyi raspaviadali Iryna Doŭhań,jakuju pryviazali ŭ Daniecku da haniebnaha słupa, mastak Siarhiej Zacharaŭ,jakoha žorstka źbivali za toje, što jon namalavaŭ karykaturu na Hirkina-Strałkova, sacyjalny rabotnik Viktoryja Butenka, na vačach jakoj katavali syna.
Pryvatny pradprymalnik Śviatłana Matuška była aryštavanaja pa iłžyvym danosie, 7 dzion jana praviała ŭ kamery śmiarotnikaŭ u sklepie budynka SBU ŭ Daniecku.
Ciapier jana zmahła vybracca ŭ Kijeŭ i ŭdzielničaje ŭ rabocie Kamiteta ŭ spravach pierasialencaŭ. Voś jaje apoviad:
— Ja karennaja dančanka. Z samaha pačatku była na baku Majdana, była na Majdanie dva razy, usialak padtrymlivała. U Daniecku chadziła na mitynhi, raspaviadała ŭsim svaim znajomym, tłumačyła, što adbyvajecca. Va Ŭkrainie mocnaja była ŭłada Janukoviča i jaho siamji, ad hetaha pakutavali litaralna ŭsie, karupcyja tyčyłasia kožnaha čałavieka, ale jany hetaha nie razumieli. Im zdavałasia, što heta «stabilnaść», jany atrymlivali pensii, atrymlivali zarpłaty. Hałasavali za Janukoviča, tamu što choć i bandyt, ale svoj, a nie čužy — niejak tak tak razvažali ludzi. Ja starałasia ŭsio tłumačyć znajomym i svajakam.
— U Danbasie mnohija pasvarylisia sa svajakami z-za palityčnych roznahałośsiaŭ. U vašaj siamji taksama byli takija raskoły?
— Maju siamju heta taksama zakranuła. Maja mama chadziła na tak zvanyja vybary ŭ tak zvanaj DNR 2 listapada. Ja sprabavała joj rastłumačyć: «Mama, ty ciapier hałasavała za čałavieka, jaki chacieŭ zabić tvajo dzicia». Jana hetaha nie razumieje. Jana kaža: «Ja hałasavała za mir». — «A za kaho ty hałasavała?» Jana kaža: «Za Zacharčanku». — «A chto heta taki?». — «Ja nia viedaju, vajenny niejki, z kryžami, vielmi dobra śpiavaje z Kabzonam». — «Mama, a prahrama niejkaja, što-to jon abiacaje vam?». Nie cikavić ich heta, tolki kab suprać «kijeŭskaj chunty», jany tak kažuć.
— Śviatłana, jak vy patrapili ŭ turmu?
— Čałaviek, jaki da mianie zalacaŭsia, napisaŭ danos na mianie. Pryjšli ludzi, uzbrojenyja aŭtamatami, u kamuflažy i aryštavali mianie na pracy. Zabrali ŭsiu techniku, dakumentacyju. Dva razy byŭ pieratrus doma biez usialakich sankcyj, biez paniatych. Dva razy byŭ pieratrus na pracy, toje ž samaje. Pasadzili mianie ŭ padvał DNR — heta były budynak SBU Ŭkrainy ŭ Daniecku. Ja siem dzion prasiedzieła ŭ kamery śmiarotnikaŭ.
— Jak vy daviedalisia, što na vas napisaŭ danos blizki čałaviek?
— Jany skazali mnie, što na mianie napisali danos, a kali patłumačyli, što mnie pradjaŭlajuć, ja pa hetym abvinavačvańni zdahadałasia, chto heta zrabiŭ. Heta nia blizki mnie čałaviek — prosta čałaviek, jaki da mianie zalacaŭsia.
— A što było ŭ hetym danosie?
— Što ja fatahrafuju deneeraŭskija blokpasty i pieradaju ŭkrainskaj armii.
— I heta było chłuśnioj, viadoma?
— My ŭ jakim stahodździ z vami žyviem? Jak možna fatahrafavać na zvyčajny fotaaparat blokpost i pieradavać ŭkrainskaj armii, kali jość videarehistratary, kali jašče 30 hadoŭ tamu fatahrafavali praz adtulinu ŭ huziku? Sens?
— Jak vy dumajecie, navošta jon napisaŭ na vas danos? Pomściŭ za toje, što vy jaho adkinuli?
— Ja nie mahu skazać. Ja pytałasia ŭ čałavieka, jaki mianie dapytvaŭ: «Ja viedaju, chto heta zrabiŭ. Vy što, jaho ŭznaharodzili niejkim ordenam, hrašovuju premiju, zaachvočvańnie niejkaje dali? Čamu jon heta zrabiŭ?» Čałaviek, jaki mianie dapytvaŭ, skazaŭ: «Razumiejecie, ciapier u ludziej na fonie hetaj smuty ŭspłyvaje ŭsio samaje najnizkaje».
— To bok, ludzi, jakija vas dapytvali, razumieli, što abvinavačvańnie absurdnaje?
— Tak.
— Tym nie mienš, pasadzili vas u kameru śmiarotnikaŭ?
— Tak. U mianie znajšli doma pry vobšuku ŭkrainskuju symboliku, ukrainskija ściahi. Ja siarod svajho atačeńnia nie chavała svaju pazycyju. Razumiejecie, čaho jany damahajucca: jany chočuć maksymalna zapałochać nasielnictva ŭ Daniecku, jakoje lajalna stavicca da Ŭkrainy, dla taho kab jany sami źjaždžali. I zasialić hetyja terytoryi ludźmi, jakija lajalna staviacca da Rasiei. Dumaju, što meta takaja.
— Chto z vami byŭ u padvale i jak da vas i da inšych źniavolenych stavilisia?
— Mianie nia bili, stavilisia bolš-mienš lajalna. Siadzieli byłyja supracoŭniki SBU i milicyi, ludzi, jakija handlavali narkotykami, ich taksama sadžali ŭ ahulnyja kamery. Kinuli ŭ kameru chłopca ź dziaŭčynaj, jaho proźvišča znajšli ŭ śpisach partyi «Maładaja Baćkaŭščyna», zabrali jaho z žonkaj. Jon tydzień siadzieŭ sa źviazanymi rukami, u kajdankach. Sa mnoj siadzieła dziaŭčynka-snajper z apałčencaŭ, joj 21 hod, jana ciažarnaja była. Trener pa karate siadzieŭ pa danosie byłoha vučnia. Jon u svoj čas, na prezydenckich vybarach, padtrymlivaŭ Cimašenka. Danieckija biznesmeny siadzieli. Paśla 20 dzion sklepa byli hatovyja padaryć terarystam usiu svaju ruchomuju i nieruchomuju majomaść. Adnaho vypuścili, a pra los druhoha tak ničoha nie viadoma da hetaha času.
Chłopiec-valanter z Čarkaskaj vobłaści pryjechaŭ u Danieck da siabroŭ, ź jakimi paznajomiŭsia ŭ sacsietkach, dla taho kab vyśvietlić, čamu dančanie hałasujuć na referendumach i nie žadajuć žyć va Ŭkrainie. Naiŭny chłapčuk pryjechaŭ sa svaim dziońnikam, jaki pačaŭ vieści jašče na Majdanie, i fotaaparatam, u jakim byli zdymki padziej u Kijevie.
Inšy chłopiec — student Danieckaha nacyjanalnaha ŭniversytetu «z aktyŭnaj žyćciovaj pazycyjaj» trapiŭ u padvał za toje, što zadaŭ niazručnaje pytańnie Hubaravu z nahody taho, jak jany źbirajucca płacić pensii i zarpłaty biudžetnikam? I jak źbirajucca sustrakać aciaplalny sezon? Paśla zakančeńnia pres-kanferencyi jaho aryštavali. Chłopcy, ź jakimi ja siadzieła, raspaviali, što paśla majho vyzvaleńnia da ich pasadzili dvuch žančyn. Na adnu susiedzi danos napisali, što jaje muž słužyć u Nachvardyi Ŭkrainy, a druhuju padazravali, što jana snajper. Ich katavali i źbivali tak, što jany stracili rozum. Chłopiec, jaki mnie heta raspaviadaŭ, sam pravioŭ tydzień u adzinočnaj kamery (heta takoje pamiaškańnie pamieram adzin mietar na paŭtara i na betonnaj padłozie skryvaŭlenaja anuča) bieź ježy, vady i sa źviazanymi rukami.
Dyk voś jon chacieŭ paprasicca ŭ adzinočnuju kameru nazad, tamu što nie moh vytrymlivać hetych rydańniaŭ, vyćcia i histeryk. Zaŭvažu, što heta kazaŭ aficer, jakoha dva razy vazili na rasstreł i katavali tak, što praz užo try miesiacy jon da hetaha času prachodzić kurs reabilitacyi.
Z pałamanymi rebrami, z hiematomami pa ŭsim pazycyjaj» trapiŭ u padvał za toje, što zadaŭ niazručnaje pytańnie Hubaravu z nahody taho, jak jany źbirajucca płacić pensii i zarpłaty biudžetnikam? I jak źbirajucca sustrakać aciaplalny sezon? Paśla zakančeńnia pres-kanferencyi jaho aryštavali. Chłopcy, ź jakimi ja siadzieła, raspaviali, što paśla majho vyzvaleńnia da ich pasadzili dvuch žančyn. Na adnu susiedzi danos napisali, što jaje muž słužyć u Nachvardyi Ŭkrainy, a druhuju padazravali, što jana snajper. Ich katavali i źbivali tak, što jany stracili rozum. Chłopiec, jaki mnie heta raspaviadaŭ, sam pravioŭ tydzień u adzinočnaj kamery (heta takoje pamiaškańnie pamieram adzin mietar na paŭtara i na betonnaj padłozie skryvaŭlenaja anuča) bieź ježy, vady i sa źviazanymi rukami. Dyk voś jon chacieŭ paprasicca ŭ adzinočnuju kameru nazad, tamu što nie moh vytrymlivać hetych rydańniaŭ, vyćcia i histeryk. Zaŭvažu, što heta kazaŭ aficer, jakoha dva razy vazili na rasstreł i katavali tak, što praz užo try miesiacy jon da hetaha času prachodzić kurs reabilitacyi. Z pałamanymi rebrami, z hiematomami pa ŭsim u Rasieju.
Dyk voś jaho aryštavali, pavieźli na rasstreł. Jak jon mnie raspaviadaŭ, u rasstrelnaj kamandzie zusim maładyja chłopcy, rasstrelvajuć niedzie na zavodzie. Čałavieka, jakoha ź im pavieźli na rasstreł, rasstralali adrazu, a da jaho padyšli i ŭdaryli nažom u levaje plačo. Jon straciŭ prytomnaść, upaŭ. Potym zrabili kantrolny streł u hałavu, ale kula tolki začapiła hałavu, pakolki ŭ cechu ciomna. Jon paŭhadziny pralažaŭ u danieckim morhu, zabitym trupami. Pačakaŭ, pakul usio ścišycca, vyjšaŭ. Sanitary vyklikali chutkuju dapamohu, jon usio raskazaŭ lekaram. Lekary dastavili jaho ŭ adzin sa špitalaŭ Daniecka, zrabili aperacyju, tak jon zastaŭsia žyvy. Kali ja sychodziła z kamery, dzie my razam siadzieli, ja pakidała ŭsim svoj numar telefona, jon patelefanavaŭ mnie, i ja jaho zabrała z balnicy. Zaraz jon źjechaŭ u svoj rodny horad, šukaje sabie pracu, afarmlaje hrupu invalidnaści, chodzić pa špitalach. Voś takaja historyja, i hetych historyj šmat.
— Jak i čamu vas adpuścili?
— Vy viedajecie, heta i zaraz dla mianie — zahadka. Ja da hetaha času nie mahu hetaha zrazumieć. Mnie ŭvieś čas kazali, što ja nie chutka viarnusia, i ŭ padvale, dzie my siadzieli, ludzi, jakija mianie atačali, skazali, što z takoj pazycyjaj, jak u mianie, mnie adsiul vyjścia niama. Pieršy čałaviek, jaki mianie dapytvaŭ, skazaŭ, što jon byŭ u składzie «Bierkuta» na Majdanie. U mianie zabrali fotaaparat, tam byli fatahrafii z Majdana. Kali jon ubačyŭ, što ja była na Majdanie, jon kryčaŭ, što mianie tolki za heta rasstralać treba, što ja nibyta kidała «kaktejli Mołatava». Potym praz dva dni dapytvaŭ mianie ŭžo inšy. Na dopytach abmiarkoŭvali palityku, ekanomiku, što jany źbirajucca rabić. Ja pytałasia, adkul budzie finansavańnie, jak jany źbirajucca płacić pensii, sacyjalnyja vypłaty, kazała, što nie pastupajuć hrošy ŭ biudžet, što źjaždžaje biznes z Daniecka. Takija temy my ź imi abmiarkoŭvali. Pastajanna, kali mianie vyklikali, ja dumała, što ŭsio ŭžo — na rasstreł. Na čaćviorty dzień jon mnie skazaŭ, što mianie rasstrelvać nie buduć. Skazaŭ, što ŭ ich trojka zasiadaje, jakaja vyrašaje, što z čałaviekam rabić. U mianie tolki ad adnych pazyŭnych «Miaśnik», «Abver», «Udaŭ» kroŭ u žyłach stynie. Potym praź niejki čas jon mnie skazaŭ, što nia buduć mianie vyklikać na hetuju trojku, što vyrašać usie bieź mianie. Voś tak u paniadziełak mianie vypuścili.
— Siarod tych ludziej, jakija vas aryštavali i dapytvali, byli rasiejcy?
— Čałaviek, jaki mianie apošni dapytvaŭ, pradjaviŭ mnie svoj pašpart, skazaŭ, što jon z Maryjupala. Astatnija nie pradstaŭlalisia, ale pa havorcy zrazumieła było, što heta rasiejcy, tamu što ŭ nas va Ŭkrainie tak nie havorać.
