Ja vielmi daŭno nia jeździŭ pamiž Mienskam i Vilniaju na aŭtobusie, bo ciahniki spakusili svajoju chutkaściu i zručnaściu – možna siadzieć uvieś čas na miescy i nikudy nie chadzić, treba tolki addać mytniku pašpart i praź niekalki siekund zabrać, dva ruchi ruki. Ale aŭtobus bližejšy da ziamli, žyviejšy. Jon nie lacić štučnaju strałoju, a piatlaje pa darohach, jakim sotni hadoŭ i pavaroty jakich supadajuć z tym, jak dychali tyja ludzi, što pieršy raz pa ich išli. Z aŭtobusa treba ŭ peŭny momant vyjści i padychać tym pavietram, jakim tyja ludzi dychali. I voś učora ja znoŭ pajechaŭ aŭtobusam i hladzieŭ na śniežnaje pole za vaknom, ubačyŭ moj lubimy Rakaŭ i jaho kaścioł z carkvoju, a potym Ašmiany.
A ŭ Ašmianach na płoščy pamiž carkvoju, kaściołam i sinahohaju ŭ aŭtobus zajšli dźvie žančyny pryblizna hadoŭ šaścidziesiaci. Jany byli ŭ doŭhich futrach i razmaŭlali na cudoŭnaj trasiancy. Kab hetuju ich trasianku tady pačuŭ chtości z staličnych snobaŭ, jakija trasianku ŭmiejuć tolki niaŭmieła imitavać i ź jaje ździekavacca, jon by adrazu zhareŭ ad soramu, kali b mieŭ choć trošku sumleńnia. Bo mova hetych žančyn – heta toj uzrovień svabody, da jakoha jon nia dojdzie nikoli. Jana nie druhaja pa pryhažości paśla italijskaj i navat nia treciaja, jana pryhažejšaja za italijskuju. Nie za sapraŭdnuju italijskuju, viadoma, a za ujaŭnuju z hetaj biazhłuzdaj formuły. Bo realnaje i žyvoje zaŭsiody pryhožaje.
Pieršaja z tych žančyn ulacieła ŭ sałon i adrazu razdała ŭsim pasažyram pa dva pakunki cyharet. Bo možna ŭ adny ruki tolki dźvie pački. Jana nia spytvała ni ŭ koha, u mianie taksama nia spytvała. Jana pastaviła pierad faktam i sunuła mnie hetyja cyharety. Potym jana sieła i stała razmaŭlać z druhoju i tak usiu astatniuju darohu jany i razmaŭlali. Ja słuchaŭ spačatku ŭ paŭvucha, a potym poŭnaściu. Jany razmaŭlali na svajoj dziŭnaj movie biaz praviłaŭ pra svajo dziŭnaje žyćcio biaz praviłaŭ, pra toje, chto i što kali pieravoziŭ praź miažu i jak, pra toje, chto płacić za što najaŭkaju, a chto praź Intarnet, pra toje, ź jakoha čysła ŭviaduć u Litvie jeŭra i na kolki tydniaŭ paśla hetaha palahuć vilenskija kirmašy. Byŭ pobač ź imi niejki dziadok, jaki nie razumieŭ pra Šenhien, i jany jamu tłumačyli, u jakija krainy i na jaki čas ad času dziejańnia vizy jon moža pajechać.
A potym druhaja z hetych žančynaŭ, spadarožnica toj, što viazła cyharety, raspaviadała, jak jana jeździła ŭ Paryž, jak jeła marožanaje pad Ejfielevaj viežaj, jak piła ŭ Łacinski kvartale kavu, jakaja daražejšaja, čym tut, ale zatoje vielmi smačnaja, jak na zvarotnaj darozie spyniałasia ŭ svajački, jakaja žyvie ŭ Niamieččynie. «Nu što, krasivy taki horad» — kazała na svajoj trasiancy jana i cicha paśmiejvałasia.
A ja potym uvieś dzień chadziŭ i dumaŭ pra hetych ciotačak. I padumaŭ, što my časta prosta nie zaŭvažajem tyja schavanyja i nia vielmi schavanyja zdolnaści, jakija jość u susiedziach, što chodziać z nami pa adnych i tych ža vulicach i jeździać u adnym i tym ža mietro, i ŭ nas samich. Ja dakładna viedaju, što znojdziecca niamała nacyjanalna śviadomych kryŭskich vajaroŭ, dla jakich hetyja dźvie žančyny z kłunkami i torbami buduć adno biastvarym i biazdušnym «nasielnictvam», jakoje pra ŭsio zabyłasia, ničoha nia choča viedać i praziabaje ŭ haniebnym nievuctvie. U horšym vypadku ich uvohule abzavuć zdradnicami radzimy i «mankurtami», prystasavankami i, pahardliva, «tutejšymi». Takija ludzi ich nikoli nie zachočuć navat krychu zrazumieć.
Ale ja siońnia čamuści ŭbačyŭ u ich takuju tajamničuju hodnaść, jakoj nikoli nie zaŭvažaŭ. I nia ŭbačyŭ by, kali b nie pačuŭ historyi pra Paryž i toj intanacyi, ź jakoju jaje raspaviadali. Jany «razburyli Paryž», jak zaklikaŭ Akudovič, pryčym daŭno. Jon dla toj ciotački nia centar śvietu, jakim byŭ, mahčyma, navat dla Mickieviča, heta čutna prosta pa hołasie. Roŭna ž jak nia centar i Miensk, pra jaki jany razmaŭlali jak pra niešta dalokaje i śmiešnaje. I Vilnia, vidać, nia centar śvietu dla ich, choć jana tut u šmat razoŭ realniejšaja za Miensk. I sami Ašmiany taksama. Jany svoj centar nosiać z saboju i heta pamiežža, vakoł jakoha budujecca ŭsio, jakoje nadaje sens usiamu. Jany – pamiežnicy, jany zaraz u avanhardzie tych, chto niasie hetuju pačesnuju rolu. Miaža – reč niaŭłoŭnaja i ŭvieś čas płyvie, to rastvarajecca, to zhuščajecca, tamu jašče raniej Ašmiany byli amal što «centram», vilenskim pradmieściem, a ŭsio samaje hałoŭnaje adbyvałasia ŭ Rakavie, jaki naš aŭtobus taksama prajaždžaŭ. Ale heta nie datyčyć asobnych kropak. Usia biełaruskaja prastora žyvie pamiežžam i kožny horad, kožny čałaviek nabyvaje značeńnie tolki ŭ toj stupieni, u jakoj uklučajecca ŭ hetaje pamiežnaje žyćcio.
Takija ciotački i, radziej, dziadziečki, jak maje susiedzi pa aŭtobusie – heta novaje rycarstva pamiežnaj krainy. Jany viedajuć pra svajo značeńnie, bo jany ludzi na hrani. Jak siońniašniaja maja spadarožnica skazała susiedu: «Chto žyŭ u Ašmianach, toj praz usio prajšoŭ». Padobnaje raspaviadaŭ Aniempadystaŭ pra žančynu, jakaja zajaviła mytniku, kali toj raptam zabyŭ svajo miesca: «Ludzi z Ašmianaŭ u Vilniu pa svaich spravach jeździli, jeździać i buduć jeździć!» Tak, ich nie spynić i nie strymać. Jany buduć jeździć i chadzić, navat kali miažu budzie pierachodzić składaniej, čym miažu Zony ŭ filmie «Stałkier». Tamu što jany i jość sapraŭdnyja stałkiery. Jany robiać heta nie z prahmatyčnaha intaresu, ci, dakładniej, daloka nie ŭ apošniuju čarhu ź jaho. Adna naša vykładčyca pravodziła ŭ tych ža Ašmianach antrapalahičnaje daśledavańnie, jakoje pakazała, što ŭ pamiežnym handli nijakaje ekanamičnaje metazhodnaści niama, jaho asnoŭnaja meta – sacyjalny status. Cyharety ŭ Biełarusi jakraz tańniejšyja, čym u Litvie, tamu adnahrupniki prosiać mianie i majho susieda im ich pryvozić. Žyć na miažy, žyć pamiž – heta jak toje mastactva, robicca, bo niemahčyma nie rabić. Nia tolki z-za hrošaj tysiačy ludziej štodnia vypraŭlajucca ź Biełarusi ŭ Vilniu, Biełastok, Čarnihaŭ, Dźvinsk i Zachodniuju Rasiju, robiačy sa svaimi torbami i pakunkami bolej, čym usie vielikalitoŭskija nacyjanalisty razam uziatyja. Jany robiać heta tamu, što ŭsie hetyja miescy sutnasna pryznačanyja, kab tudy jeździć. Pryciahvajuć hetych ludziej nia centry, stalicy i mietropalisy. Mienavita miaža, kraj ich i pryciahvaje. Nie tamu moj siabar vozić ź Vilni i Varšavy cełyja zaplečniki knih, što jany nieabchodnyja pa jakojści spravie, a tamu, što ŭ śviecie patrebnyja knihanošy, kab nie pieraryvałasia słaŭnaja tradycyja. Tamu što špijony, kantrabandysty, knihanošy, turysty, studenty, handlary, pasły, dylery, mytniki i pierakładčyki buduć žyć la miažy zaŭsiody.
Staraja šlachta zajmałasia tym, što trymała miažu hetaj krainy, baraniła jaje šablami i rabiła nieprachodnaj. Tamu miaža ŭpała. Usia novaja šlachta robić advarotnaje, usie jany tysiačami sposabaŭ jaje abminajuć, pierasiakajuć i pierachodziać, robiać maksimalna prazrystaj. Tamu jany ŭmacoŭvajuć jaje na stahodździ. A jana nia źniknie nikoli i ja ŭpeŭnieny, što i ŭ Vaładarstva Niabiosnaje jana taksama piarojdzie, spoŭnienaja biaskoncaj šlachieckaj hodnaści. Bo i sam Chrystos, Pasrednik i Pamiežnik miž Tvorcam i ŭsim, što Im stvorana, nia raz pierachodziŭ i pierapłyvaŭ na łodačcy miežy ziemlaŭ i vobłaściaŭ i žyŭ siarod ludziej, dla jakich heta było štodzionnaściu. Jon navučyŭ, jak mała značać centry i jak šmat – pieryfieryja. Jon pradkazaŭ razbureńnie Jerusalima, a vučniaŭ pasłaŭ za miažu, kudy jany i pajšli i dzie Piotra z Paŭłam razburyli sam Rym. Z taho času Jaho vučni i sustrakajucca na samych roznych pamiežžach, u Teze, u Nikozi, u Charkavie. Dziakuj Bohu, što Jon nas usich u takim dobrym miescy pasialiŭ!
