Krychu dla siabie niezapłanavana na Novy hod ja apynuŭsia ŭ Ryzie. Kampanija siabroŭ zamoviła na śviata stolik ŭ piŭnoj restaracyi na Domskaj płoščy, i, uzvažyŭšy varyjanty, daviałosia jechać… Pakolki hałoŭnaj metaj pajezdki było śviatkavać Novy hod ź siabrami, tamu zvyčajnaha dla mianie muziejnaha fanatyzmu nie płanavałasia. Chutčej staŭka była zroblenaja na piŭnuju kankistu, jakaja ŭ vyniku paśpiachova było ažyćcioŭlenaja.
Ale ž i kolki muziejaŭ patrapili na moj šlach, tym bolš i nadvorje hetamu spryjała — to mokry śnieh, to doždž, to zavieja – hulać pa vulicach (što ŭ Ryzie samo pa sabie nadzvyčaj pryjemny zaniatak) u takich umovach było nie duža pryjemna.
Taksama mianie intryhavała toje, što ŭ minułym 2014 hodzie Ryha atrymała hanarovy status «jeŭrapiejskaj stalicy kultury», što aŭtamatyčna ciahnie za saboju šlejf roznych kulturnych imprezaŭ, i niepaźbiežna — muziejnych vystaŭ. Tamu najpierš mianie cikavili vystavy z dadzienaha cykłu Riga-2014, reštku jakoha atrymałasia pabačyć na pačatku hoda 2015-ha.
Škada, ale hałoŭny budynak Nacyjanalnaha mastackaha muzieja ciapier na rekanstrukcyi, toje ž samaje datyčyć i Nacyjanalnaha histaryčnaha muzieja ŭ Ryžskim zamku. Ale vystava pra burštyn u časovym budynku na Brīvības bulvāris pazapłanava była praciahnuta da pačatku sakavika, tam ža adčynienyja i niekalki załaŭ sa stałaj ekspazicyi. U vočy adrazu kinuŭsia kantrast, nakolki jakasna, technałahična i pa-sučasnamu była zroblenaja vystava pra burštyn i nakolki archaična-sastarełaja asnoŭnaja ekspazicyja. Vystava pra burštyn, hałoŭny pryrodny zdabytak bałtyjskich krain, była cudoŭnaj: na ŭvachodzie vialikaja interaktyŭnaja mapa, šmat cikavych apisańniaŭ na roznych movach (u tym liku i na rasijskaj), fantastyčnaja padborka burštynavych upryhožańniaŭ — ad kamiennaha vieku da sučasnaści, rekanstrukcyi strojaŭ z upryhožańniami — jak zvyčajnyja «maniekieny», tak i ličbavyja.
Padniaŭsia na pavierch vyšej i sustreŭ užo zvyčajny muziejny kštałt: staryja vitryny, tolki łatyšskaja mova, niečytelnyja apisańni. Ale tut ja ŭžo patrapiŭ va ŭłasnuju pastku zachoplenaści bałtyjskimi ŭpryhožańniami: archieałahičnaja i siaredniaviečnaja kalekcyja muzieja ŭtrymlivaje nadzvyčajnuju kalekcyju roznych fibuł, kołcaŭ i tamu padobnych štučak, ad jakich ja prosta piščaŭ ad radaści.
Ale ŭsia nastupnaja łatyšskaja historyja paśla siaredniaviečča časova źnikła, nastupny raździeł muzieja ŭžo pryśviečany Łatvijskaj respublicy 1918—40 hadoŭ.
Naturalna, pieršaja Łatvijskaja respublika ŭ muziejnaj reprezientacyi — heta pieryjad roskvitu i dabrabytu, uraziła vaskovaja fihura Ulmanisa, jaki prysadžvajecca za piśmovy stoł.
Dalej nastupaje strašnaja epocha akupacyj, jakaja narešcie kančajecca paśpiachovym dałučeńniem da jeŭrainstytutaŭ. U asnoŭnym usia hetaja historyja nacyjanalnaha pośpiechu prailustravana fotazdymkami, sumnavata.
Jašče adzin słavuty histaryčny muziej Ryhi — Muziej akupacyi — taksama začynieny na rekanstrukcyju, i na hety pieryjad stvorana časovaja ekspazicyja ŭ budynku, dzie raniej znachodziłasia ambasada ZŠA, a ciapier mieścicca novaadčynieny (u listapadzie 2014 h.) Centr sučasnaha mastactva.
Muziej u starym budynku ja bačyŭ daŭno, kali piać hod tamu byŭ na kanfierencyi, i navat bankiet paśla pieršaha dnia pasiedžańniaŭ zrabili nam u muziei, kab nie tolki vino pili, ale i daskanalna vyvučali ciažkaści histaryčnaha losu łatyšoŭ. Pakul što ŭ vymušanym varyjancie časovaha pobytu ekspazicyja zhornuta da niekalkich stendaŭ z apisańniem złačynstvaŭ akupacyjnych režymaŭ, savieckaha dy nacysckaha, z zusim niešmatlikimi artefaktami. Ale asnoŭnaja kanva naratyvu vykładzienaja dosyć karektna, navat zhadvajecca ŭdzieł łatyšskich dabraachvotnikaŭ u Chałakoście, choć pry finansavańni niamieckimi fundacyjami pra hety fakt było b ciažka zabycca.
U Centry sučasnaha mastactva adbyvalisia dźvie vystavy: litahrafij Marka Šahała i francuzskaj hrafiki (druhaja vystava taksama musiła začynicca pierad Novym hodam, ale była praciahnutaja na niavyznačany čas). Choć asabista mianie značna bolš zacikaviŭ anons nastupnaj vystavy, jakaja pačniecca z krasavika — ilustracyj Rene Mahryta da «Pieśniaŭ Maldarora», vo blin, ja navat i nie viedaŭ pra hety cykł, kali nie atrymajecca źjeździć u Ryhu, treba choć u Internecie pašukać.
Pra toje, što Šahał byŭ hienijalnym ilustrataram, ja zrazumieŭ jašče z hruntoŭnaj vystavy, jakaja kolki hod tamu adbyvałasia ŭ Minsku, kali pryvozili tvory mastaka ź izrailskich muziejaŭ. U Ryzie ž byli pradstaŭlenyja dva cykły ilustracyj: «Dafnis i Chłoja» i «Tysiača i adna noč», pieršy cykł pradkazalna bukaličny ŭ zvyčajnaj uźniosłaj stylistycy Šahała, bolš cikavy druhi — jaŭna bolš śviežy i aryhinalny ŭ svaim vykanańni. Jašče kolki litahrafij pa-za cykłami, pieravažna poźniaha pieryjadu, u tym liku i ź vidami habrejskich vułačak Viciebska.
U jakaści pryjemnaha momantu adznaču, što choć łatyšy karektna pišuć pra Viciebsk jak pra biełaruski horad, dy navat Sucinu prypisali pachodžańnie mienavita ź Biełarusi, a nie ź Litvy, što źjaŭlajecca ahulnapryniataj lehiendaj u zachodnim mastackim śviecie.
Mark Šahał.
Druhaja vystava sabrała hrafiku troch mastakoŭ — niekalki malunkaŭ Raula Dziufi, cykł ilustracyj Andre Derena da «Satyrykonu», malunki Paryža i francuzskaj pravincyi Žana Karzu.
Kali z tvorčaściu Dziufi i Derena ja i tak byŭ znajomy pa paryžskich muziejach (niemahčyma zabyć fantastyčny rośpis «Historyja elektryčnaści» Dziufi ŭ Muziei sučasnaha mastactva, što mieścicca ŭ Tokia-pałas), to Karzu staŭ pryjemnym adkryćciom. Zdajecca, asnoŭny pieryjad jaho tvorčaści prypadaje na paślavajennyja hady, kali malavać pryhoža stała ličycca nieprystojnym zaniatkam, a tut — i ŭnikalnaja hrafičnaja maniera, i svoj śviežy pohlad na piejzaž, jaki pryciahvaje i zavablivaje pryhažościu miaścin i stylu mastaka.
Žan Karzu.
Inšy tvar francuzskaha mastactva reprezentuje pierformierka ORLAN, ź piersanalnaj vystavaj u Muziei dekaratyŭnaha mastactva i dyzajnu. Prasłaviłasia jana radykalnymi płastyčnymi apieracyjami, pieraŭtvareńniem ułasnaha cieła ŭ «tvor mastactva», stylizacyjaj rys tvaru pad ikaničnyja tvory i ekzatyčnyja kultury. Dosyć pradkazalna, asnoŭny tvorčy pasył idzie pra vyznačeńnie miežaŭ pamiž ciełam mastaka i mastactvaŭ, razbureńniem sacyjalnych kliše (jak byccam, jany jašče zastalisia) i da t.p. Jak i ŭ vypadku Maryny Abramovič i padobnych piersanažaŭ — poŭnaja prafanacyja.
Pierakanaŭsia ŭ hetym i padčas piersanalnaj ryžskaj vystavy. U vializnaj zali źmieščanyja ličbavyja afišy filmaŭ z udziełam ORLAN, z apisańniem ich fantasmaharyčnych siužetaŭ (u asnoŭnym, u stylistycy treš-filmaŭ 70-ch) i krytyčnymi vodhukami.
Jasna, što ŭsie hetyja kultavyja filmy prydumanyja – niejki apahiej samalubavańnia i stvareńnia ŭłasnaj kulturnaj mifałohii. Abyrrr.
Adzinaje, što sam muziej dekaratyŭnaha mastactva mnie viarnuŭ dušeŭnuju raŭnavahu — i budynak fajny, samy staražytny kamienny budynak ŭ Ryzie (byłaja carkva Śviatoha Jurja), vielmi atmaśfierny, i stałaja ekspazicyja pry nievialikich pamierach absalutna vartaja ŭvahi.
ORLAN.
Jašče raniej mianie zacikaviŭ łatyšski rośpis parcalanavych talerak 1920—30-ch hadoŭ, i zaraz ja zrazumieŭ, što hety intuityŭny intares byŭ całkam apraŭdany. Heta niejki ŭnikalny estetyčny fienomien, dzie arhanična spałučyŭsia etnakulturny reniesans i adsočvańnie najnoŭšych mastackich płyniaŭ (uklučna z kubizmam, kanstruktyvizmam i h.d.). Ciapier zrazumieła, čamu ŭ Ryzie stvaryli admysłovy dom-muziej Romansa Suta i Alaksandry Bialcovaj, mienavita ich tvory pryciahnuli mianie najbolš, treba budzie abaviazkova źviedać hety muziej, kali jašče dabiarusia da łatvijskaj stalicy.
Ahułam ža, dekaratyŭna-prykładnoje mastactva Ryhi mnie padabajecca svaim madernisckim tradycyjanalizmam, svojeasablivym pieratłumačeńniem etničnaha stylu, i heta datyčyć nie tolki rośpisu talerak.
Kieramika Romansa Suty.
I narešcie, apošnim źviedanym muziejem stała Birža — vielmi pryhoža dekaravany były budynak biržy na Domskaj płoščy.
Stałaja ekspazicyja sabranaja z tvoraŭ zachodniaha mastactva, i pradkazalna, što kalekcyja pieravažna z małaviadomych i druhasnych aŭtaraŭ, čakać bahaćcia tut vielmi ciažka. Choć kolki cikavych mnie rečaŭ jość — adrazu ž na ŭvachodzie ŭ karcinnuju halereju ja natknuŭsia na paru piejzažaŭ narviežskaha ramantyka Juchana Kryścijana Dala.
Jość nievialičkaja viersija «Pacałunku» Radena — vielmi simpatyčnaja, i zimovy piejzaž Kłoda Mane.
A tak, tony nieviadomych hałandskich i francuzskich mastakoŭ, choć centr halerei — heta čamuści tvory Hansa Makarta, jakoha ličać adnym z nastaŭnikaŭ Klimta i jaki dosyć dobra mnie zapomniŭsia mienavita pa vienskim muziejam. Tut ža admysłovy choł, dzie ŭvahu adrazu pryciahvaje hihanckaja bitva łapifaŭ z kientaŭrami, poruč dźvie karciny z cykła Nibiełunhaŭ.
Hans Makart.
Dadatkovym bonusam stała časovaja vystava «Burštynavy šlach», dzie simvaličnym pačatkam stała znachodka karony faraona Tutanchamona z ustaŭkami burštynu.
Pieršaja zała vystavy jakraz i sabrała jehipieckija kalekcyi bałtyjskich krain z dadatkova pryviezienym sarkafaham z Varšavy.
Niekalki mumij – adzinaja čałaviečaja mumija ŭ Łatvii, mumija kata i ryby.
Naturalna, što jehipieckija kalekcyi vielmi ścipłyja, asabliva paśla źviedvańnia Brytanskaha muzieja, ale ahułam vystava vielmi dobra arhanizavanaja — usio vydatna raźmieščana, pravilna padśviečana, na ścienach raźmieščana vializnaja repradukcyja papirusa «Knihi Ani», pa jakoj pieramiaščajecca pramień śviatła.
Nievialikim bonusam stali burštynavyja ŭpryhožańni ź italjanskich muziejaŭ.
Charakterna, što ŭsie časovyja vystavy z cykła Ryha-2014 pry ścipłaści artefaktaŭ byli vielmi jakasna zroblenyja technałahična, što moža pakazvać kirunak raźvićcia i dla biełaruskich muziejaŭ.
I jašče adnu vystavu źviedaŭ nie ŭ muziei, a ŭ sabory — znakamitym sabory Śviatoha Piatra, jaki hanarliva ŭzvyšajecca nad Ryhaj. Na viežu ja nie zabiraŭsia, pa takim nadvorji heta było biessensoŭna, ale za nievialikuju płatu možna było ahledzieć interjer sabora, zmročna hatyčny, jaki byŭ upryhožany vystavaj «Niezvyčajnyja karunki». Spałučeńnie ciažkoj hotyki i lohkich karunkavych matyvaŭ atrymałasia na dziva pryhožym.
Sabor Śviatoha Piatra ŭ Ryzie.
Budziem spadziavacca, što adbudujuć usie try hałoŭnyja ryžskija muziei — kali ŭžo nacyjanalnuju biblijateku narešcie dabudavali, to možna pieraklučycca i na inšyja prajekty. Ale dla mianie Ryha ŭsio ž horad dla cichich prahułak, z carstvam art-nuvo i bahaćciem architektury. Miły horad, varty abaviazkovaha źviedvańnia.
