28 lutaha adbyŭsia čarhovy Ahulny schod Biełaruskaha PEN-centru, na jakim siabrami arhanizacyi było abranaje kiraŭnictva PENu, abnaviŭsia i skład Rady.
U pres-relizie PEN-centru pa vynikach schodu asabliva akcentujecca moŭnaje pytańnie, a mienavita staŭleńnie da biełaruskich rasiejskamoŭnych piśmieńnikaŭ.
Na schodzie byŭ pradstaŭleny «daŭno čakany, choć i absalutna novy prajekt: «Kniha hodu».
U hetaj suviazi ŭ pres-relizie skazana: «Pazycyja PEN-centru, zamacavanaja ŭ statucie premii, dastatkova prazrystaja: i ruskamoŭnyja, i biełaruskamoŭnyja aŭtary majuć roŭnyja pravy ŭ litaratarskim spabornictvie. Nichto nie źbirajecca zabyvać pra niaprostaje stanovišča biełaruskaj movy ŭ hramadztvie, ale i ŭcisk ruskamoŭnych paetaŭ i prazaikaŭ byŭ by zusim niekarektnym krokam. Tym bolš ruskamoŭnyja aŭtary ŭ Biełarusi naahuł nia majuć ułasnych litaraturnych uznaharodaŭ. Pastulujučy raŭnapraŭje movaŭ, pierš za usio litaraturnych movaŭ, Biełaruski PEN-centar źviartaje uvahu na peŭnuju dyskryminacyju, jakuju varta pieraadolvać».
Jak Biełaruski PEN-centr źbirajecca pieraadolvać dyskryminacyju rasiejskamoŭnych aŭtaraŭ?
Na siońniašni dzień u arhanizacyi 106 siabraŭ. Ź ich 10-12 stvarajuć svaje litaraturnyja tvory na rasiejskaj movie.
Piśmieńnik i pierakładnik Lavon Barščeŭski kaža, što nia pamiataje vialikaj dyskusii nakont «moŭnaj prablemy» na schodzie.
«Uvohule, na maju dumku, heta nieistotnaje pytańnie. Hałoŭnaje — pavinien być talent. Abyšto napisanaje — jano zastajecca abyšto». Urešcie, jak kaža Barščeŭski, jon asabista nijakaj dyskryminacyi ruskamoŭnych biełaruskich piśmieńnikaŭ nia bačyć: «Kali jość žadańnie i inicyjatyva, jany mohuć zasnoŭvać svaje vydaviectvy i premii».
Znoŭ pieraabrany Staršynia Biełaruskaha PEN-centru Andrej Chadanovič daŭ razhornuty kamentar z hetaj nahody.
Chadanovič: «Pa-mojmu, u našym pres-relizie skazana ŭsio maksymalna prazrysta, ja padtrymlivaju vykazanyja tam słovy.
Pakolki ŭ našaj krainie ŭ maštabach usioj dziaržavy dyskryminujecca biełaruskaja mova, — to ŭ litaratury absalutna lustrana advarotnaja sytuacyja. Ruskamoŭnym biełaruskim piśmieńnikam, kali jany nie ź piśmieńnickaha sajuzu Čarhinca — vielmi składana nadrukavacca, dla ich niama i litaraturnaj uznaharody.
Padčas zasnavańnia dźviuch premijaŭ — Hiedrojca i «Debiut» — maja pryvatnaja pazycyja była ŭ tym, kab zrabić hetyja premii dla ŭsich piśmieńnikaŭ — jakija pišuć pa-biełarusku, i pa-rusku. Mnie zdajecca, ukrainskaja sytuacyja vielmi krasamoŭna pakazała, što fakt moŭnaści jašče nie aznačaje pieradvyznačanaści pierachodu na toj ci inšy bok barykadaŭ. Šmat rasiejskamoŭnych piśmieńnikaŭ zajmajuć vielmi praŭkrainskuju patryjatyčnuju pazycyju — dastatkova ŭzhadać Barysa Chiersonskaha, Alaksandra Kabanava, Andreja Kurkova. Adnak jany na siońnia našmat bolej intehravanyja va ŭkrainskuju litaraturnuju supolnaść.
Voś i nam, u Biełarusi, było b zanadta ščodra raskidvacca našymi rasiejskamoŭnymi piśmieńnikami, kali dla ich adzinaj mahčymaściu nadrukavacca budzie ŭ Maskvie. Nie chaciełasia b hublać hetych litarataraŭ. Nie chaciełasia b, kab Śviatłana Aleksijevič pačuvałasia ŭ litaraturnym hieta. Pry ŭsim žadańni ich nie kvalifikuješ jak rasiejskija, heta biełaruskija litaratary. Dobra, kab była chacia b adna placoŭka, dzie rasiejskamoŭnyja aŭtary mahli b na roŭnych zmahacca ź biełaruskamoŭnymi.
Ja časam miakka asudžaju svaich kalehaŭ, piśmieńnikaŭ, jakija nie pahadžajucca z tym, što našyja biełaruskija rasiejskamoŭnyja kalehi prynaležać da biełaruskaj litaratury».
Adzin z takich kalehaŭ — siabra Biełaruskaha PEN-centru, staršynia TBM Aleh Trusaŭ. Jon kateharyčna nia zhodny z tym, što isnuje niejkaja dyskryminacyja rasiejskamoŭnych piśmieńnikaŭ.
Trusaŭ: «Viadoma, ja da hetaha staŭlusia admoŭna. Uvohule, heta vialikaja sprečka — ci mahčyma na rasiejskaj movie stvarać biełaruskuju litaraturu. Kali kažuć, što mahčyma, ja adkazvaju — a na polskaj? Voś Adam Mickievič pisaŭ pra Biełaruś, nazyvaŭ siabie litvinam, ale pisaŭ pa-polsku, i tamu ličycca klasykam polskaj, a nie biełaruskaj litaratury.
Uvohule, ja nia pamiataju, kab pa hetym pytańni na schodzie była niejkaja asablivaja dyskusija. I mnie ciažka skazać, čamu heta ŭ takim aspekcie patrapiła ŭ pres-reliz. Ja, jak siabra PEN-centru, liču, što hulać u hetuju «palitkarektnaść» nia varta. Bo zrazumieła, što nijakaja ruskamoŭnaja litaratura nia budzie spryjać raźvićciu biełaruskaha duchu, nacyjanalnaj identyčnaści, biełaruskaj movy. Heta palitkarektnaść naviazana nam zvonku, ja jaje nie prymaju».
Movaznaŭca Vincuk Viačorka vykazaŭ škadavańnie z nahody zajavy PEN-centru:
«Zajavy pra dyskryminacyju rasiejskaj movy ŭ Biełarusi dahetul dazvalali sabie tolki niešmatlikija hrupy, jakija majuć kantakt z «Rossotrudničiestvom». Pa-pieršaje, takija zajavy nahetulki vidavočna niepraŭdzivyja (škoła, dziaržaŭnyja struktury, infarmacyjnaja prastora, vydaviectvy), što navat źniapraŭdžvać ich škada času. Pa-druhoje, takija zajavy, pahatoŭ ad imia statusnych strukturaŭ, traplajuć u adpaviednaje pucinskaje daśje. I mohuć u patrebny momant pasłužyć abhruntavańniem peŭnych dziejańniaŭ, jak minimum — čarhovaj chvali paklopnickaj prapahandy (pra «hvałtoŭnuju biełarusizacyju» i h. d.). I nichto nia budzie raźbiracca z kantekstam i što tam chacieli skazać aŭtary zajavaŭ. Škada, što apošnija, u patryjatyčnaj pazycyi jakich sumniavacca nie vypadaje, pra takija rečy nie padumali, a paddalisia ŭpłyvam ujaŭnaje palitkarektnaści».
