Staršynia KNR Si Czińpin i prezident Kazachstana Nursułtan Nazarbajeŭ majuć nahodu dla śviata: tavaraabarot pamiž krainami za 10 hadoŭ vyras u 4 razy. Fota Ilyas Omarov / AFP
Staršynia KNR Si Czińpin padčas vizitu ŭ stalicu Kazachstana Astanu ŭ 2013 hodzie anansavaŭ prajekt «Adzin pojas, adzin šlach», jaki staŭ adnoj ź jaho hałoŭnych doŭhaterminovych ekanamičnych inicyjatyŭ. Jana praduhledžvaje stvareńnie dvuch transpartnych kalidoraŭ: «Ekanamičnaha pajasy Šaŭkovaha šlachu» (EPŠŠ, raźvićcio handlu na suchaputnych terytoryjach, jakija złučajuć Kitaj ź Jeŭropaj) i «Marskoha Šaŭkovaha šlachu XXI stahodździa» (hł. kartu). Kali apošni laža udalečyni ad rasiejskich miežaŭ i tradycyjnych zon ŭpłyvu, to pieršy pavinien prajści pa terytoryjach byłych savieckich respublik — krain Centralnaj Azii.
Ekanamičnaja zamiena
Cikavaść Zachadu da rehijonu źnižajecca, a mahčymaści Rasii inviestavać tut abmiežavanyja praz recesiju. Kitaj ža ŭ apošniaje dziesiacihodździe staŭ tam viadučaj ekanamičnaj siłaj. Tavaraabarot pamiž Kitajem i piaćciu centralnaazijackimi respublikami byłoha SSSR — Kazachstanam, Kirhizijaj, Tadžykistanam, Turkmienistanam i Uźbiekistanam vyras, pavodle dadzienych MVF, z $1,8 młrd u 2000 h. da $50 młrd u 2013 h., a potym trochi skaraciŭsia praz padzieńnie cen na syravinu (hł. hrafik vyšej). Tym nie mienš jon jašče niekalki hadoŭ tamu pieravysiŭ tavaraabarot hetych krain z Rasijaj.
Urady niekatorych ź ich ciapier mohuć razhladać kitajskija inviestycyi jak apošni šaniec stymulavać ekanomiku i zachavać palityčnuju stabilnaść.
«Aktyŭnaść Kitaja va ŭsich siektarach raście, i niemahčyma ŭjavić, što zachodni ci rasijski kapitał zojmie miesca kitajskaha», — ličyć Ahrys Prejmanis, ekanamist JEBRR pa Centralnaj Azii.
Kitajskija čynoŭniki admaŭlajuć, što, realizujučy svaje ekanamičnyja prajekty, viaduć hieapalityčnuju hulniu. «Ale jany, viadoma, navodziać na dumku pra toje, što takim čynam zakładvajucca asnovy Pax Sinica — vielizarnaj družalubnaj da Kitaja ekanamičnaj prastory, jakaja ŭ zaležnaści ad taho, chto jak choča dumać, moža razhladacca jak «supolnaść krain, abjadnanych ahulnymi intaresami» abo jak «zona hłybokaha pakłanieńnia», — piša hałoŭny ekanamist Citigroup pa rynkach, jakija raźvivajucca, Devid Lubin.
Inviestycyi na ziamli
U Kazachstanie na dolu kitajskich kampanij davodzicca ŭžo 20—25% naftazdabyčy — nienašmat mienš za dolu dziaržaŭnaha «Kazmunajhaza».
U Turkmienii Kitaj zamianiŭ «Hazprom» u jakaści asnoŭnaha pakupnika hazu (61% ekspartu z krainy ŭ 2014 nakiroŭvaŭsia ŭ Kitaj).
Šmat u čym heta adbyłosia dziakujučy adkryćciu ŭ 2009 h. hazapravodu Centralnaja Azija — Kitaj, pabudavanaha ŭ asnoŭnym na kitajskija kredyty; ciapier budujecca jaho čaćviortaja vietka, jakaja pavinna prajści z Turkmienii pa terytoryi Uźbiekistana, Tadžykistana i Kirhizii. U apošnich dvuch krainach kitajskija kampanii inviestavali ŭ naftapierapracoŭčyja i cemientavyja zavody. Jany taksama inviestujuć budaŭnictva daroh i tunelaŭ ŭ krainach rehijonu.
Kitajskija inviestycyi ŭ Kazachstan, Uźbiekistan i Turkmieniju pieravyšajuć rasijskija u 10,7 razy — i ŭ pierśpiektyvie bałans budzie źmianiacca nie na karyść Rasii, śćviardžaje prafiesar Vyšejšaj škoły ekanomiki, ekanamist Uładzisłaŭ Inaziemcaŭ.
Dadzienych pra inviestycyi mała, tamu što mnohija damoŭlenaści zaklučajucca na dvuchbakovym uzroŭni pamiž kitajskimi dziaržaŭnymi bankami i ŭradami albo dziaržkampanijam centralnaazijackich respublik. Adnak, naprykład, hod tamu pieršy namieśnik ministra finansaŭ Tadžykistana Nuralijeŭ kazaŭ Financial Times (FT), što za try hady Kitaj inviestuje ŭ krainu nie mienš za $6 młrd.
Hetaja suma ekvivalentnaja 2/3 VUP Tadžykistana i bolš jak u 40 razoŭ pieravyšaje hadavy prytok pramych zamiežnych inviestycyj u krainu.
Pavodle Nuralijeva, hrošy pojduć na budaŭnictva hazapravodu, čyhunak i cemientavych zavodaŭ. Jon pryznavaŭ, što Tadžykistan moža trapić u ekanamičnuju zaležnaść ad Kitaja, ale kraina mieła kampiensavać nastupstvy spadu ŭ Rasiei i skaračeńnia hrašovych pieravodaŭ ź jaje tadžykskich pracaŭnikoŭ, što składali kala 45% VUP.
Kali hetym letam valutnyja reziervy centrabanka Tadžykistana ŭpali da krytyčna nizkaha ŭzroŭniu, jon padpisaŭ pahadnieńnie ab valutnym svopie na 3,2 młrd juaniaŭ ($500 młn) z Narodnym bankam Kitaja.
A kali ŭ žniŭni Kazachstan admoviŭsia ad pryviazki tenhie da dalara i kurs źniziŭsia bolš jak na 20%, pryjarytetam Astany było supakoić Piekin.
«Kudy prezident Kazachstana ździejśniŭ pieršy vizit paśla hetaha rašeńnia? Kaho pierš za ŭsio pierakonvali, što inviestycyi nie zhubiacca? Kitaj», — adznačaje staršynia centrabanka Kazachstana Kielimbietaŭ.
Praŭda, padarožža pa Šaŭkovym šlachu nie zaŭsiody moža iści hładka. Prapanova zdać Kitaju ŭ arendu bujny ŭčastak ziamli ŭ Kazachstanie pad sielskahaspadarčuju vytvorčaść vyklikała ŭ 2010 h. pratesty nasielnictva. «Kožnaja sproba Kitaja ŭzmacnić upłyŭ u Kazachstanie ŭzmocnić antykitajskija nastroi», — upeŭnieny kazachstanski palitołah, dyrektar Hrupy acenki ryzyk Dasym Satpajeŭ.
Varoty adkryvajucca šyrej
Niahledziačy na padobnyja pieraściarohi, mienavita na miažy Kitaja z Kazachstanam stvorany transpartna-łahistyčny centr «Chorhas», jaki maje stać dla Kitaja novaj bramaj na Zachad.
26 kastryčnika adkryvajecca novaja čarhu mižnarodnaha chaba «Chorhas» na Šaŭkovym šlachu
«Tut Uschod sustrakajecca z Zachadam. Heta złučalnaje źviano», — kaža Chišam Biełmaašy, kamiercyjny dyrektar pabudavanaha ŭ «Chorhasu» tak zvanaha suchoha porta, pryznačanaha dla pieravałki hruzaŭ, jakija iduć z Kitaja ŭ Centralnuju Aziju, Jeŭropu i na Blizki Uschod. Piersanał pradpryjemstva zdolny pieranieści hruz z kitajskaha ciahnika na kazachski (heta nieabchodna z pryčyny roznaj šyryni kalai) usiaho za 47 chvilin.
Kirujučaja «Chorhasam» dziaržaŭnaja čyhunačnaja kampanija Kazachstana inviestavała ŭ budaŭnictva porta 245 młrd tenhie ($900 młn); funkcyjanavać jon pačaŭ u žniŭni. A ŭłady pravincyi Cziansu, raźmieščanaj na ŭschodnim uźbiarežžy Kitaja, paabiacali inviestavać $600 młn na praciahu piaci hadoŭ u stvareńnie łahistyčnaj i pramysłovaj zon u «Chorhasu» (ich budaŭnictva namiečana na 2014—2016 i 2016—2022 hh. adpaviedna). Jon moža stać chabam dla rehijanalnaha i mižnarodnaha handlu, śćviardžaje były dyrektar rehijanalnaha padraździaleńnia Deloitte Darył Chedauej, jaki pačaŭ raźvivać aryjentavany na Kazachstan ułasny łahistyčny biznes.
Na jaho dumku, aktyvizacyja ruchu pa hetym maršrucie moža stymulavać pieravozku tavaraŭ, jakija raniej tut nie pieravozilisia, naprykład praduktaŭ, jakija chutka psujucca (sadavina i harodnina).
Maršrut pryvabny, naprykład, dla vytvorcaŭ elektroniki, takich jak HP, hatovych płacić za skaračeńnie terminaŭ dastaŭki. Jana zajmaje 14—16 dzion suprać miesiaca, abo navat daŭžej, marskim šlacham, choć i abychodzicca daražejšaj: košt pieravozki adnaho kantejniera — $9000 i $3000 adpaviedna.
Sukupny hruzapatok z Kitaja ŭ Jeŭropu vyraście ŭ 2010—2020 hh. na 45% da 170 młn t, prahnazujuć u «Chorhasie». Zadača Kazachstana da 2020 hoda — pryciahnuć 8% hruzaŭ, ź jakich bolš za 2/3 budzie iści praz «Chorhas».
Pakul ža 98% hruzaŭ z Kitaja ŭ Jeŭropu dastaŭlajuć pa mory.
Novyja darohi dla hrošaj
Realizujučy prajekt EPŠŠ, Kitaj pašyraje śpis abjektaŭ dla inviestycyj u Centralnaj Azii, kažuć ekśpierty. Kali raniej jany byli skancentravany ŭ naftahazavym siektary, dyk ciapier pojduć u infrastrukturu, pramysłovaść, sielskuju haspadarku, turyzm i inšyja śfiery.
Stratehija EPŠŠ hruntujecca na troch pryncypach: infrastruktura, resursy (impart syraviny i ekspart kitajskich tavaraŭ) i farmavańnie ŭmoŭ dla ŭzajemnaha abmienu inavacyjami.
Pra heta kaža Aleh Ramyha, kiraŭnik prajektaŭ Instytuta daśledavańnia raźvivajucca rynkaŭ biźnies-škoły «Skołkavo»: «Važnaja tema ŭ kitajskaj ekanomicy — prahrama «Zroblena ŭ Kitai 2025», jakaja praduhledžvaje stvareńnie inavacyjnaj pramysłovaści. Dla hetaha im treba vyrašyć, z adnaho boku, jak stvaryć rynki zbytu dla svaich inavacyjnych tavaraŭ, a z druhoha — jak «vyciahvać mazhi», vysokija technałohii z krain, jakija ŭdzielničajuć u stratehii EPŠŠ (tut na pieršym miescy Rasija i Kazachstan, dzie, naprykład, užo pracuje šmat kampanij u halinie zialonaj enierhietyki)».
Rasijski adkaz
Rasijskija ŭłady tradycyjna ličać blizkaje zamiežža śfieraj svaich intaresaŭ. Kali inicyjatyva EPŠŠ była apublikavanaja, u Maskvie ŭspryniali jaje jak vyklik ŭłasnym intehracyjnaha prajektu — JEAES, pierakanany Čžao Chuašen, dyrektar Centra vyvučeńnia Rasii i Centralnaj Azii ŭ Fudan University. «Kitaj pradstaviŭ padrabiaznyja tłumačeńni. Jon ličyć, što hetyja prajekty pavinny raźvivacca paralelna, u duchu supracoŭnictva», — nahadvaje Čžao.
Si naviedaŭ Maskvu ź vizitam u mai i padpisaŭ z prezidentam Uładzimiram Pucinym sumiesnuju zajavu ab supracoŭnictvie, kab spałučyć budaŭnictva JEAES i EPŠŠ.
Pahadnieńnie stała vynikam napružanych dyskusij u rasijskim kiraŭnictvie.
Ideja, pa słovach ekśpierta, takaja: Kitaj budzie asnoŭnym ruchavikom ekanamičnych pieraŭtvareńniaŭ, a Maskva zastaniecca hałoŭnym harantam biaśpieki.
«Viadoma, Rasija chacieła b upłyvać na ekanomiku siarednieazijackich krain na parytetnaj asnovie abo być lidaram, ale z punktu hledžańnia ekanamičnych mahčymaściaŭ Rasija Kitaju abjektyŭna nie kankurent, dy jamu tam i nichto inšy nie kankurent», — tłumačyć palitołah, redaktar časopisa «Rasija ŭ hłabalnaj palitycy» Fiodar Łukjanaŭ.
Hałoŭnaje roznahałośsie pa Šaŭkovym šlachu — Rasija nastojvaje na supracoŭnictvie pa linii Kitaj — Jeŭrazijski sajuz, a Kitaj ličyć mahčymym dvuchbakovaje supracoŭnictva z kožnaj z krain rehijonu asobna, dy i centralnaazijackija dziaržavy nie suprać takoj madeli, nahadvaje jon.
Akramia taho, viadoma, Rasija miarkuje, što raźvićcio Šaŭkovaha šlachu dazvolić pryciahnuć kitajskija hrošy ŭ prajekty na jaje terytoryi — pryčym, jak vynikaje sa słoŭ čynoŭnikaŭ, nie tolki ŭ tyja, što źviazany ź infrastrukturaj.
Rasijskija prajekty samych roznych śfier treba «zabrendavać Šaŭkovym šlacham» i pradstaŭlać u Fond Šaŭkovaha šlachu i ŭ Azijacki bank infrastrukturnych inviestycyj, raspavioŭ namieśnik ministra ekanamičnaha raźvićcia RF Stanisłaŭ Vaskrasienski.
Jeŭrazijski sajuz zrobić respubliki Centralnaj Azii jašče bolš pryvabnymi dla Kitaja, bo raźmieščanyja tut kitajskija pradpryjemstvy atrymajuć pramy vychad na rasijski rynak, u toj čas jak matyvaŭ u rasiejcaŭ surjozna inviestavać u Kazachstan praktyčna nie ŭźniknie, ličyć ekanamist Uładzisłaŭ Inaziemcaŭ.
«U takoj situacyi, na moj pohlad, užo praz 5—7 hadoŭ my ŭbačym na Uschodzie pryblizna takuju ž situacyju, jakaja ciapier tak razdražniaje nas na Zachadzie.
Hetak ža jak Jeŭrapiejski sajuz inkarparyruje ŭ sabie nie tolki byłych sajuźnikaŭ SSSR, ale ŭžo i asobnyja savieckija respubliki, EPŠŠ stanie kankurentam Jeŭrazijskamu sajuzu, bo supracoŭnictva z Kitajem budzie adkryvać bolš mahčymaściaŭ, čym z Rasijaj», — piša jon u artykule dla gazeta.ru.
Kitaju pa miery rostu jaho ekanamičnaj prysutnaści moža być ciažka zastavacca ŭ baku ad vyrašeńnia pytańniaŭ rehijanalnaj biaśpieki, adznačajuć analityki. Jon užo pačaŭ pradstaŭlać vajennuju dapamohu Kirhizii i Tadžykistanu.
«Choć heta i ekanamičny prajekt, jon moža akazać palityčny ŭpłyŭ», — pryznaje prafiesar Čžao.
«Kitajskaja źniešniaja palityka skiravanaja pierš za ŭsio na zadavalnieńnie ŭnutranych patrebaŭ. Dla hetaha im i patrebnyja rynki zbytu, zabieśpiačeńnie resursami. Pakul heta možna vyrašyć u Centralnaj Azii, jany buduć układvać tam hrošy.
Rasija tut maje spravu z abjektyŭnym pracesam i moža albo zastavacca ŭ baku, albo ŭdzielničać u im, adstojvajučy ŭłasnyja intaresy», — kaža Aleh Ramyha.
Pa hetaj pryčynie, ličyć jon, adnosiny ŭ Centralnaj Azii raźvivajucca ŭ duchu partniorstva ŭ adroźnieńnie ad stasunkaŭ Rasii z krainami na zachad ad jaje terytoryi, dzie jana kanfliktuje za ŭpłyŭ na byłyja savieckija respubliki.
