Fota Iryny Arachoŭskaj
Abstrahujemsia na chvilinu ad šmatlikich parušeńniaŭ, zafiksavanych naziralnikami i žurnalistami, źviazanych z zavyšanaj jaŭkaj, ukidam biuleteniaŭ i zakrytym padlikam hałasoŭ. Navat analiz abahulnienych aficyjnych źviestak sparadžaje niazručnyja pytańni da arhanizataraŭ vybaraŭ.
Znoŭ skoki ŭ ličbach niesapraŭdnych biuleteniaŭ
Jak i ŭ historyi z vynikami prezidenckich vybaraŭ, na parłamienckich vybarach ź ličbami niesapraŭdnych biuleteniaŭ — taksama prablemy. Praŭda, inšaha rodu. U vynikach prezidenckich vybaraŭ vyrazna vyłučajecca Mahiloŭskaja vobłaść — u adroźnieńnie ad inšych rehijonaŭ krainy, tolki tut pa rajonach nie skača roźnica ŭ ličbach niesapraŭdnych biuleteniaŭ ad vybaraŭ da vybaraŭ. A ŭ vynikach minułych parłamienckich vybaraŭ dajecca statystyka pa Minsku.
Z aficyjnych dadzienych vynikaje, što minčanie čamuści radziej, čym žychary inšych rehijonaŭ krainy, psujuć biuleteni, i psujuć ich užo vielmi nieraŭnamierna ad rajona da rajona.
U siarednim, kolkaść niesapraŭdnych biuleteniaŭ pa 110 akruhach krainy (a jany prykładna roŭnyja pa kolkaści vybarščykaŭ) skłała 597. Za vyklučeńniem minskich akruhaŭ, siaredni pakazčyk niesapraŭdnych biuleteniaŭ pa 90 inšych vybarčych akruhach krainy skłaŭ 664. A pa minskich akruhach siaredni pakazčyk - usiaho 294, i ŭ troch ź ich niesapraŭdnych biuleteniaŭ naličyli mienš za sotniu, što stała absalutnym rekordam pa krainie.
Moža razhadka ŭ tym, što žychary stalicy mienš krytyčnyja da dziejučaj ułady, čym nasielnictva ŭ rehijonach, a značyć i racyi psavać biuleteni ŭ jakaści sacyjalnaha pratestu ŭ ich mienš? Dy nie, sacyjałahičnyja dadzienyja havorać chutčej pra advarotnaje.
Moža, minčanie ŭ siarednim bolš maładyja i/abo z bolš vysokim uzroŭniem adukacyi, a tamu i radziej pa pamyłcy abo niaŭvažlivaści psujuć biuleteni? Ale z aficyjnych vynikaŭ vybaraŭ nie vidać tendencyi, pry jakoj dola niesapraŭdnych biuleteniaŭ u akruhach z bolšaj dolaj sielskaha nasielnictva stabilna vyšej, čym u bolš urbanizavanych rajonach. Adsiul vidać prablema z aficyjnymi dadzienymi ŭ tym ci inšym vyhladzie. Dy i pa vynikach vybaraŭ-2012 minčanie psavali biuleteni amal udvaja čaściej, čym ciapier.
Status samaha «spraŭnaha» na vybarach-2016 dastaŭsia Uručču:
usiaho 54 niesapraŭdnyja biuleteni pa Uručskaj akruzie (u 2012 hodzie było 733) na 45.570 prahałasavaŭšych. Dla paraŭnańnia, u susiedniaj Partyzanskaj akruzie na 40 tysiač biuleteniaŭ pryjšłosia amal paŭtysiačy niesapraŭdnych.
Takim čynam, pavodle aficyjnych dadzienych, pa niekatorych akruhach Minska na 1000 tych, chto prahałasavaŭ prypadaje ŭsiaho 1-2 niesapraŭdnyja biuleteni, a ŭ susiednich — u piać-dziesiać razoŭ bolš. Padobnyja razychodžańni nazirajucca jašče i pa Homieli.
Kolkaść niesapraŭdnych biuleteniaŭ na 1000 prahałasavaŭšych pa minskich akruhach
Admiena druhoha tura tvoryć cudy
Hałoŭnaje, što kidajecca ŭ vočy, - rezkija źmieny ŭ jakaści vybarčych vynikaŭ 2016 ha hoda ŭ paraŭnańni z papiarednimi parłamienckimi vybarami. Kali na vybarach 2008 i 2012 hoda ŭsie pieramohšyja kandydaty adrazu nabirali bolš za 50% hałasoŭ, to na apošnich vybarach karcina rezka źmianiłasia. I razhadka hetamu — novyja vybarčyja praviły, jakija dazvalajuć ŭładnaj viertykali trochi rassłabicca z prypiskami.
Sprava ŭ tym, što raniej dziejničaŭ pryncyp absalutnaj bolšaści hałasoŭ: kandydat stanaviŭsia pieramožcam pa svajoj akruzie ŭ pieršym ža tury, kali nabiraŭ bolš za pałovu hałasoŭ, heta značyć bolš za 50%.
U inšym vypadku, patrabavaŭsia druhi tur z udziełam dvuch kandydataŭ, jakija nabrali bolšuju kolkaść hałasoŭ. Kab paźbiehnuć praciahu vybarčaj kanicieli, kožnamu kandydatu-pieramožcu na ŭsich 110 akruhach treba było niaźmienna adrazu nabirać bolš za pałovu hałasoŭ. Što, uvohule, i adbyvałasia apošnija dziesiać hadoŭ.
Zhodna z novymi praviłami, u ramkach vybaraŭ-2016, u parłamient aŭtamatyčna prachodzić kandydat, jaki nabraŭ prostuju bolšaść hałasoŭ, biez usialakich druhich turaŭ. Heta značyć, atrymać pieramohu ciapier možna choć i z 20%, pry ŭmovie, što kožny ź inšych kandydataŭ pa akruzie nabiraje jašče mienšaja kolkaść hałasoŭ.
Na parłamienckich vybarach 2012 hoda tyja kandydaty, što pieramahli, nabrali bolš za 50% u pieršym ža tury ŭ 109 akruhach, a jašče ŭ adnoj — Homielska-Navabielickaj akruzie - vybary nie adbylisia.
Nievialikaje adstupleńnie: tak adbyłosia tamu, što Ihar Prakapienka, były pamočnik Łukašenki, niečakana źniaŭ svaju kandydaturu pierad samymi vybarami — pahavorvajuć, z-za našumiełaj spravy ab machinacyjach z kvaterami. U akruzie zastaŭsia tolki adzin kandydat ad Libieralna-demakratyčnaj partyi Siarhiej Mielnikaŭ, jakoha ŭłady ŭ parłamient puskać vidavočna nie chacieli.
U vyniku, bolš za 80% vybarščykaŭ, abo roŭna 34200 čałaviek, — takich elektaralnych precedentaŭ u historyi Biełarusi nie było — prahałasavali na akruzie «suprać usich», a niepažadanamu kandydatu dastałasia ŭsiaho 13,2%. Na praviedzienych paźniej paŭtornych vybarach u parłamient prajšoŭ patrebny centralnaj uładzie kandydat, nabraŭšy bolš za pałovu hałasoŭ u pieršym ža tury.
Kali ŭziać parłamienckija vybary 2008 hoda, to tady va ŭsich biez vyklučeńnia 110 akruhach krainy pieramožcy ŭ pieršym ža tury nabrali bolš za 50% hałasoŭ. Pryčym vyniki pa niekatorych akruhach vyhladajuć aniekdatyčna.
Naprykład, u Homielska-Savieckaj akruzie za Łarysu Kuźniacovu nibyta prahałasavali 19803 vybarščyki, ci krychu bolš za 50%. Kali b za jaje prahałasavała ŭsiaho na 57 čałaviek mienš, to ŭžo spatrebiŭsia b druhi tur.
Ale druhi tur pa nivodnaj z 110 akruhaŭ pravodzić nie było patreby. Nas prymušajuć pavieryć, što mistyčnym čynam usie pieramohšyja kandydaty na vybarach 2008 i 2012 hadoŭ stabilna adrazu atrymlivali bolš za pałovu hałasoŭ svaich vybarščykaŭ.
Tak było roŭna da apošnich vybaraŭ, jakija adbylisia pa novych vybarčych praviłach. Raptam u krainie źjavilisia akruhi, dzie pieramohšyja kandydaty atrymali mienš za pałovu hałasoŭ. I pa Minsku takich akruhaŭ cełych vosiem z dvaccaci. Było b naiŭna ličyć, što taki raskład z vynikami troch apošnich parłamienckich vybaraŭ — usiaho tolki najvialikšaja vypadkovaść.
Charakterna, što na adnoj ź minskich akruhaŭ— Kastryčnickaj — pieramožca nabraŭ usiaho 23,7%.
Havorka idzie ab Hańnie Kanapackaj, adzinaj pradstaŭnicy apazicyjnaj partyi, jakaja patrapiła ŭ parłamient. Na hetaj ža akruzie Hanna Kanapackaja nibyta abyjšła eks-kandydata na prezidenckich vybarach Taćcianu Karatkievič. Jak bačycie, u biełaruskich arhanizataraŭ vybaraŭ vielmi svojeasablivaje pačućcio humaru!
