Nam chočacca — mo nie ŭsim, ale voś mnie asabista dakładna — być takimi voś unikalnymi ŭ histaryčna-ideałahičnym rakursie, maŭlaŭ, my — jeŭrapiejski narod
(voś vam svaboda presy i relihii, statuty, adnadvornyja haspadarki), jaki ŭ krytyčny dla cyvilizacyi momant (kali vynajšli paravuju mašynu i pačałasia industryjalizacyja, a ź joj — buržuaznyja revalucyi dy ŭsieahulnaje raźvićcio pryvatnaj inicyjatyvy) byŭ akupavany adstałym azijackim hramadstvam z čaćviortym sposabam haspadarki (azijackim — Asiatische Produktionsweise — pa Marksu).
I biełarusy apynulisia ŭ hetakim limba (litaralna, z łacinskaha — na pamiežžy), kali my atrymlivajem dasiahnieńni Zachada tak ža pozna, jak inšyja krainy Treciaha śvietu, pry tym što bačym ich kožny dzień. Bo što našy dziedy ciahali kantrabandu dy biehali da dzievak praź mižvajennuju savieckuju miažu, što my jeździm u Vilniu, Varšavu i Bierlin na ŭik-end.
Naša hramadstva ŭ vyniku spaźniajecca z usimi etapami raźvićcia paraŭnalna navat z usimi inšymi bratami-słavianami (jakim paščaściła być u inšych impieryjach i sajuzach), a ŭ nas ad hetaha kahnityŭny dysanans dy ciaha da eskapizmu va ŭsich prajavach — ad virtualnych tančykaŭ da realnaha žyćcia na chutary. Ja voś lublu vyjści ŭ mora dy na rybak hladzieć, asabliva akuł. Dušeŭna.
I možna kolki zaŭhodna spračacca ab tym, što tam u nas u hramadstvie adtul — z epochi lehiend, a što naadvarot — z Uschodu, ale ž ekanamična my vyhladajem jak typovaja postkałanijalnaja ekanomika. Ekspartam i impartam, usimi handlovymi łancuhami zaviazanaja na byłuju mietrapoliju. I ŭsie tyrady nakont «asablivaha šlachu» i antyimpieryjalizmu zastajucca łozunhami na transparantach i ŭ radyjoefiry čarhovaha ideałahičnaha žanhlora, a žyć treba siońnia. Ludziej karmić treba siońnia.
Adtaho, jak u toj francuzskaj Afrycy, u nas ekanamičnyja trendy i padziei vyznačajucca z rasijskimi aficyjnymi asobami dy biznesoŭcami. Adtaho niejki tam rasijski spartyŭny čynoŭnik moža źnianacku stać akcyjanieram bujnoha tutejšaha chołdynhu, a tamtejšy nie vielmi prazrysty biznesoviec, zrabiŭšy paru padarunkaŭ tuziemnym administrataram, atrymać aktyvy dla taho, kab zarablać na abaryhienach. I kali vy dumajecie, što zaŭtra sa źmienaju partreta ŭ kabiniecie, heta taksama źmienicca… Na žal, nie.
U 90-ja čamuści pytańnie vykrucili tak: albo biełaruski nacyjanalizm, albo savieckaja adnosnaja sytaść.
Albo my dziela movy i ściaha ŭsie byłoje parviem i pojdziem pa śviecie z praciahnutaju rukoju, albo spačatku zapuścim zavody i zažyviom. A tam, kali niebudź, i prablema samaidentyfikacyi vyrašycca. Vyrastuć dzietki, a savok adamre. Albo ekanomika, albo samavyznačeńnie. Albo — albo. Enten — eller, jak toj kazaŭ — niachaj fanaty Kirkiehora paradujucca.
Dzietki vyraśli, savok muciravaŭ, ale nie pamior. Zaviazka na mietrapoliju zastałasia, dy jašče pry hetym-taki kamuści prychodzicca biehać pa śviecie z praciahnutaju rukoju. Na žal, hetaja madel albo-albo nie pracuje.
Ekanamičnaje raźvićcio i prablema samaidentyfikacyi źviazany, hetak sama jak źviazany jany z hramadskimi svabodami i pryvatnaju inicyjatyvaju.
Nazaviem heta, kab nie zabłukać u aznačeńniach, ekanamičnym, kulturnym i jurydyčnym vymiareńniem adnoj źjavy — nacyi.
Nie byli vyklučeńniem z hetaha praviła i Złučanyja Štaty Amieryki. Tyja samyja, jaki abvieścili ŭsieahulnyja hramadzianskija pravy, dekłaravali svabodu i hodnaść hramadzian naturalnym pravam.
My viedajem praz kina- i videa- pradukcyju try lehiendy nakont hetaha. 1) No taxation without representation. 2) Čyrvonyja mundziry vysadzilisia i iduć zabivać patryjotaŭ. Chapajciesia za zbroju! 3) Karaleŭskija kampanii manapalizavali zamiežny handal i pryhniatali biednych kałanistaŭ.
Heta ŭsio vydatny prykład nacyjalnaje mifałohii. Bo… 1) kałanist płaciŭ 1 šylinh padatkaŭ, tady jak anhličanin 26 šylinhaŭ, u kałonijach byli svaje parłamienty, nie horšyja za nacyjanalnyja schody ŭ vasalnych dziaržavach Jeŭropy, 2) heta była zbolšaha hramadzianskaja vajna (usie na śviecie vojny za niezaležnaść majuć atrybuty i hramadzianskaje, i miždziaržaŭnaje vajny), bo łajalisty byli susiedziami paŭstancaŭ. Padtrymka była 50 na 50, i tolki prykładna 3—5% žycharoŭ va ŭsim hetym udzielničali. Astatnim było pofihu. I bolšaść historykaŭ pahadžajecca, što bieź jeŭrapiejskaj (pa bolšaści francuzskaj) interviencyi śviadomyja niezaležniki prajhrali b, da taho ž, prykładna na 80—90% jany zabiaśpiečvalisia zbrojaj z-za miažy, bo svajoj vytvorčaści navat porachu nie było 3) Volny kałanist (pamiatajem, što tam było rabstva) žyŭ pa siarednich pakazčykach lepiej, čym žychary anhlijskich haradoŭ. Amierykanskija pravincyi handlavali z krainami i kałonijami na ŭsich kantynientach. A ŭznačalvali ruch za niezaležnaść nie niejkija tam prafiesijnyja revalucyjaniery i pravakatary — naadvarot, intelektualnaja i ekanamičnaja elita kałonij, členy miascovych parłamientaŭ, z vydatnaju pa suśvietnych standartach adukacyjaj i dachodami ad handlu bavoŭnaj, tytuniom i inšymi tahačasnymi commodities, jakija zabiaśpiečvali volny čas, kab zajmacca intelektualnymi študyjami nie horš za najlepšych dziejačaŭ jeŭrapiejskaha Aśvietnictva.
Karaciej kažučy, nacyjanalnaja śviadomaść i jaje ideałahičnaje i jurydyčnaje padmacavańnie raśli razam z ekanamičnym raźvićciom.
I bolš za toje, uzmacniali adzin adnaho. Bo kali ty bačyš, jak navihacyjnyja akty źnižajuć tvaje prybytki, z čaho tabie lubić taho karala? Kali pałova amierykanskich karablej (a heta była najbujniejšaja pramysłovaść kałonij sa składanami łancuhami vartaści, da 20% biełych pracavali ŭ joj) kuplali inšyja dziaržavy, to i na zakup amierykaniec chacieŭ vybirać kampanienty najlepšyja z rynku, a nie tolki toje, što prapanoŭvali ź Livierpula i Brystala, biez anijakich tam tendaraŭ i hramadskich abmierkavańniaŭ. I tut tvaje bolš tearetyčna padrychtavanyja siabry raskažuć tabie ab tyranii z časoŭ karynfskaha Kipseła. Ab hramadzianskich svabodach, ab novych technałohijach i pierśpiektyvach pierapracoŭki kitovaha tłušču. Usio razam, paŭsiul i navokał. Niama tut kurycy i jajka. Niama tut albo-albo. Bo inakš karona, dziaržaŭnyja manapolii i kałanijalnych administratary raśpilvali b uvieś piroh z kałanijalnych tavaraŭ sabie, a amierykancam raspaviadali ab bractvie narodaŭ u adzinaj dziaržavie, ab tym, jakija jany robiać vialikija łahistyčnyja źnižki dla małodšaha brata-purytanina paraŭnalna z Madahaskaram i Zondskimi vyspami, i naohuł, ab tym, jak dziedy ź Filipam Razvažlivym vajavali ŭ adnym dziravym šyniali. A tyja nie pisali b Fiederalistaŭ, a žalilisia ŭ listach adzin adnamu na kryvavy režym Hanovieraŭ.
Praces utvareńnia nacyi — praces składany. I skazać, što amierykancy paŭstali z-za taho, što ŭ Łondanie im nie znajšłosia 4—5 miescaŭ u parłamiencie ci z-za rostu padatkaŭ na kavu i čaj, heta zrazumieła, takaja ž mifatvorčaść, jak i filmy z Mełam Hibsanam.
Čym bolš u nas budzie ludziej, niezaležnych ad postkałanijalnaj ekanomiki, tym bolš vakoł ich budzie krucicca tych, chto choča niešta skazać ci napisać.
A nie pa padmaskoŭnych telekanałach i rehnumach.
Chipstary nie zrobiać revalucyi, ale zrobiać popyt na samaidentyfikacyju i aŭtentyčnaść.
Historyki i sacyjołahi, žurnalisty i litaratary nie zrobiać revalucyi, ale mohuć stvarać aŭtentyčny pradukt, jaki śćviardžaje samaidentyfikacyju.
Finansisty i jurysty nie zrobiać revalucyi, ale mohuć zabiaśpiečyć miechanizmy dla tych, kamu patrebny pradukt i chto jaho stvaraje.
Kožny z nas nie zrobić revalucyi, navat kali spalić siabie pierad bałvančykam Iljiča na płoščy — astatnim 95% budzie pofihu. Ale 5% zmohuć źmianiać cełaje hramadstva ŭ toj ci inšy bok.
Nielha vybirać pamiž ekanamičnym raźvićciom i ŭmacavańniem nacyjanalnaj śviadomaści. Hetyja pracesy ŭzajemaźviazanyja. Tak jak i adsutnaść ekanamičnaha raźvićcia ŭ našym postkałanijalnym hramadstvie supravadžajecca słabaściu nacyjanalnaje samaidentyfikacyi.
